Samenvatting
Samenvatting gezondheidspsychologie, 4e editie
De samenvatting van het vak gezondheidspsychologie, leerjaar 1.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 56 pagina's
Voorbeeld 4 van de 56 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
Gekoppeld boek
Titel boek:
Auteur(s):
- Uitgave:
- ISBN:
- Druk:
1 beoordeling
Door: hienschn • 3 jaar geleden
Voorbeeld van de inhoud
GezondheidspsychologieH1: Wat is gezondheid?
1.1 Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
De opvatting van wat gezondheid is verschilt per persoon, per cultuur en per tijdsfase.
1.1.1 Relatie tussen lichaam en geest
De eerste interpretaties van gezondheid hadden te maken met goden. Toen Hippocrates kwam met
de verklaring van ziekte ‘een verstoord evenwicht in de vier lichaamsstoffen’ was dit dan ook
baanbrekend. De humores, gele gal, zwarte gal, slijm en bloed, werden allemaal eigenschappen
toebedeeld. Een andere invloedrijke arts, Galenus, geloofde dat de vier humores ten grondslag lagen
aan de vier temperamenten en dat deze temperamenten bijdroegen aan het krijgen van specifieke
ziekten. Er werd niet gedacht dat de geest zelf een rol speelde in de etiologie van ziekten. Het idee
van Hippocrates is terug te vinden bij homeopathische artsen en het idee dat mentale stoornissen
kunnen ontstaan door een disbalans bij de neurotransmitters. Tijdens de middeleeuwen verloren de
theorieën van de Grieken terrein en werd gezondheid weer verbonden aan geloof en spiritualiteit.
Toen de renaissance begon stond de individuele denker weer voorop en kwamen er steeds meer
verschillende ideeën. Door de wetenschappelijke revolutie kwam de nadruk te liggen op fysiologische
verklaringen. Descartes bedacht zo het dualisme waarbij het materiële lichaam niet afhankelijk is van
de niet-materiële geest. Dualisten ontwikkelden zo het idee van het lichaam als machine,
mechanistisch standpunt. Doordat de geest en het lichaam los werden gezien, ging deze benadering
uit van het biomedisch ziektemodel.
1.1.2 Biomedisch ziektemodel
In het biomedisch ziektemodel is gezondheid de afwezigheid van ziekte. Ziekte heeft hierbij een
oorzaak die via medische interventie kan worden genezen. De aanname is dat de oorsprong van
symptomen gevonden kan worden bij interne of externe veranderingen. Het biomedisch model
wordt reductionistisch genoemd: het reduceert alles naar een neuraal of biochemisch niveau en
zoekt ook uitsluitend hier voor een verklaring. Ze negeren hierbij de sociale invloed.
1.1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
Veel ziekten hebben organische oorzaken, maar veroorzaken individuele reacties. De rol van de geest
is cruciaal voor het bevorderen van ons inzicht in de complexe aard van ziekte en gezondheid. Het
idee dat we beide kunnen scheiden is hierbij niet handig. Toch heeft het een enorme invloed gehad,
want ook hedendaags proberen wetenschappers alles objectief te verklaren. Wel heeft het dualisme
terrein verloren wat vooral te danken is aan de opkomst van de psychologie en Sigmund Freud. Zijn
werk leidde tot de ontwikkeling van het gebied van de psychosomatische geneeskunde.
1.1.4 Biopsychosociaal ziektemodel
Het biopsychosociaal ziektemodel neemt in de beoordeling van de gezondheid wel de subjectiviteit
en de beleving mee. Dit ziektemodel wijst het biomedische ziektemodel niet af, maar het verrijkt het
met culturele en sociale invloeden. De fysiotherapie werkt zo met het meerdimensionale belastings-
belastbaarheidsmodel om doelen en de noodzaak voor behandeling vast te leggen. Hoewel velen dit
model volgen, er kan kritiek opgegeven worden. Zo is het onduidelijk hoe zwaar de verschillende
aspecten in algemene zin meewegen en kost het model heel veel tijd dat er vaak niet is.
Eerder was de definitie van het WHO van invaliditeit het onvermogen om te functioneren als een
normaal mens. Deze definitie was ontzettend beperkt dus kwam Machteld Huber (positieve
gezondheid) met de definitie van gezondheid ‘het vermogen van mensen om met de fysieke,
emotionele en sociale uitdagingen van het leven om te gaan en zo veel mogelijk eigen regie uit te
voeren’. Hoewel het rekening houdt met van alles is deze definitie vaak te onduidelijk.
1
,1.1.5 Gedrag, dood en ziekte
Door de toename van leeftijdsverwachting en de afname van ziekte door de ontwikkelingen in de
geneeskunde kwam de gedachte, vooral in de westerse wereld, dat de traditionele geneeskunde
effectief was en het vermogen had om ziektes uit te roeien. Door onder andere de opkomst van de
alternatieve geneeskunde is dit laatste onder discussie komen te staan.
Een groot deel van de daling van de mortaliteit in de wereld vond plaats door vaccinatie-
programma’s en verbeteringen in zowel de sociale als de fysieke leefomgeving. Ook de redenen
waarom mensen sterven veranderen: denk aan obesitas, hartklachten en ongelukken. Opvallend is
dat de belangrijkste doodsoorzaken een gedragscomponent hebben die te koppelen is aan
gedragingen als roken en een zittend leven. De stijging van bijvoorbeeld kanker komt vooral doordat
mensen langer leven en dus de tijd hebben om dood te gaan aan andere ziektes. Deze gegevens zijn
van belang, omdat ze aantonen dat we wel degelijk invloed hebben op onze gezondheid en onze
kans op overlijden. De gezondheidspsycholoog moet inzicht verkrijgen in de vraag waarom we ons
gedragen zoals we dat doen en op welke wijze gedrag verandert kan worden.
1.2 Individuele, culturele en leeftijdsgerelateerde
perspectieven op gezondheid
1.2.1 Lekentheorieën over gezondheid
Om een completer beeld te geven van gezondheid kijken we ook naar wat leken denken. Het eerste
grote onderzoek naar de sociale representatie van gezondheid werd verricht door Barbara Bauman.
Gezondheid betekende voor die mensen (1) een overwegend gevoel van welzijn, (2) afwezigheid van
symptomen van ziekte en (3) het maken van handelingen waartoe een lichamelijk gezond persoon in
staat is. Toen dit door Benyamini werd herhaald kwam hij erachter dat de staat waarin iemand is van
invloed is van het beeld van gezondheid. Gezondere individuen waren meer verbonden met het
gezondheidsgedrag, terwijl de minder gezonde individuen gezondheid vooral als een afwezigheid
van iets zagen. Bennett gebruikte de representatie van gezondheid waarbij gezondheid als een
toestand van evenwicht geclassificeerd om zo onderscheid te maken tussen gezondheid als ‘zijn’ (als
je niet ziek bent, ben je gezond), ‘hebben’ (gezondheid is een reserve of positief hulmiddel) en als
‘doen’ (gezondheid blijkt uit lichamelijke fitheid en functioneren). Ook Blaxter deed onderzoek naar
verschillende opvattingen over gezondheid onder leken waarbij verschillende subjectieve
opvattingen werden geïdentificeerd. Deze subjectieve beoordelingen zijn meestal sterk te correleren
aan objectieve metingen en komen tot stand door zichzelf te vergelijken met anderen.
Gezondheid als niet ziek (afwezigheid van ziekte).
Gezondheid als bezit (uit een sterke familie komen).
Gezondheid als gedrag (gedrag vertonen dat gezondheid bevordert).
Gezondheid als lichamelijke fitheid en vitaliteit (voor mannen fit, vrouwen energiek).
Gezondheid als psychosociaal welzijn (gezondheid in mentaal opzicht).
Gezondheid als functie (vermogen om taken te verrichten).
1.2.2 Definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie
De Wereldgezondheidsorganisatie definieert gezondheid als een ‘toestand van volledig lichamelijk,
geestelijk en sociaal welzijn en niet alleen als afwezigheid van ziekte of invaliditeit’. Hierbij hoorde
een beleidsplan en doelstellingen voor het bevorderen van gezondheid wereldwijd. Nederland richt
zich hierin onder andere op het terugdringen van alcoholconsumptie en het verkleinen van de kloof
tussen arm en rijk. Rond 2000 waren niet alle doelstellingen gehaald, maar de situatie was verbeterd.
De definitie van de WHO is onrealistisch, omdat het als doelstelling ‘geheel’ heeft. Daarnaast neemt
het eventuele sociaaleconomische en culturele invloeden op gezondheid niet mee. Bircher geeft dan
ook een andere opvatting over gezondheid: ‘een dynamische toestand van welzijn die wordt
gekarakteriseerd door een lichamelijk en geestelijk potentieel dat voldoet aan de eisen van het leven
die passen bij de leeftijd, de cultuur en de persoonlijke verantwoordelijkheid’.
2
,1.2.3 Crossculturele perspectieven op gezondheid
Gezondheid wordt in iedere cultuur anders opgevat en anders mee omgegaan. Westerse mensen
hebben zo de neiging om de geest, lichaam en ziel te scheiden door verschillend naar de psycholoog,
arts of geestelijke te gaan. In de holistische benadering worden deze drie elementen samengenomen
en is aanwezig in Afrikaanse culturen. Het gevolg van het samenvoegen is dat bovennatuurlijke
krachten soms de schuld krijgen van ziekte, waardoor een hele familie buitengesloten kan worden.
Afrikaanse culturen werken daarnaast ook voor de gezondheid van allen: deze collectivistische
benadering verschilt sterk van de individualistische benadering in de Westerse wereld. Als er een
collectivistische visie op na gehouden wordt, is men meer geneigd om gezondheid in relatie tot
sociaal functioneren te zien en niet eenvoudigweg tot het persoonlijk functioneren. Het aangeven
van een oorzaak van een ziekte noemen we ziekteattributie: twee personen kunnen dus ook een
totaal andere reden opgeven (zowel interne ziekteattributies als externe ziekteattributies) die sterk
verschillen per cultuur. Om de effectiviteit van eventuele inspanningen voor gezondheidsbevordering
te maximaliseren is het belangrijk om de achterliggende overtuigingen vast te stellen. Goed om te
melden is dat er ook binnen culturen varianties bestaan.
In de Westerse wereld wordt langzamerhand erkent dat alternatieve geneeswijzen van belang zijn. In
vele streken in Afrika is er al een combinatie van de alternatieve en reguliere geneeskunde. Het
gebruik van gezondheidszorg zal dus afhangen van de culturele waarde en spirituele opvattingen.
1.2.4 Levensloop en gezondheid
De opvatting over gezondheid zal per levensfase verschillen. Gebreken of beperkingen zullen zo ook
van invloed zijn op gedrag: wanneer iemand beperkt is in cognitief functioneren zal deze minder de
juiste en passende hulp ontvangen door gebrekkige communicatievaardigheden. Ook het vermeende
risico op een bepaalde ziekte is van invloed op het gedrag. Tijdens de levensloop verandert dit.
Kinderen:
Piaget stelt dat de cognitieve ontwikkeling volgens diverse stadia verloopt:
Het sensomotorische stadium (het verkennen van de wereld door zintuigen).
Het preoperatieve stadium (sprake van een magisch lijkende opvatting van de wereld door
het gebrek van het vermogen om verbanden te leggen).
Het stadium van concrete bewerkingen (het kind legt verbanden tussen aanwezige dingen).
Het stadium van abstracte bewerkingen (concrete aanwezigheid is niet meer vereist).
In het sensomotorische stadium is er geen beeld van ziekte of gezondheid aanwezig. In het volgende
stadium is er sprake van een zwart-wit kijk op gezondheid en ziekte: dit zijn in hun beleving twee
tegengestelde toestanden. Door hun egocentrisme zijn ze niet begaan met een ziek familielid, omdat
ze niet begrijpen waarom ze dan zelf minder aandacht krijgen. Toch is hier nog niet erg veel
onderzoek naar gedaan. Het onderzoek dat gedaan is, is over het algemeen kwalitatief onderzoek
geweest, in plaats van kwantitatief onderzoek. Het gaat namelijk over de subjectieve ervaring. Het
onderzoek dat gedaan is werden er vragen gesteld over gezondheid en ziekte.
Kinderen in het preoperatieve stadium (jonger dan 7 jaar) ervaren onbegrip rondom ziekte.
Er is daarnaast weinig begrip van oorzaak en gevolg, maar soms wordt er wel iets in verband
gebracht met de ziekte (fenomenalisme). Het kind kan de ziekte toeschrijven aan een
gebeurtenis vooraf: ze zien dus wel dat ze aangestoken kunnen worden.
Kinderen van 8 tot 11 jaar erkennen dat ziekte verschillende symptomen kan hebben en dat
het veroorzaakt kan worden door eigen gedrag (besmetting). Er is sprake van realisatie dat
ziekte zich in het lichaam zit, maar het proces waardoor symptomen ontstaan is te lastig. Ze
zien ook de rollen van behandeling en persoonlijk handelen in herstel (internalisatie).
In de puberteit ontstaat er een fysiologisch inzicht en kunnen de meeste kinderen daarom
ziektes definiëren aan specifieke organen of functies. In de latere puberteit ontstaat er ook
een psychofysiologisch besef waarbij ze de interactie tussen lichaam en geest waarnemen.
Tussen 8 en 11 jaar oud kunnen kinderen al zelf verantwoordelijkheid krijgen, maar moeten ouders
nog wel beschermen. In de puberteit kunnen ze adviezen al begrijpen en volgen, omdat ze meer
3
, inzicht hebben. Als een advies botst met persoonlijke doelstellingen zijn ze er niet trouw aan. Het
vermogen van een jeugdige om ziekte te begrijpen hangt dus samen met cognitieve ontwikkeling.
Volwassenen:
Jongvolwassenen zijn op hun top wat kracht betreft, maar hun hersenen zijn nog bezig met
ontwikkelen. Ze krijgen te maken met allemaal belangrijke levensgebeurtenissen. Rond de
middelbare leeftijd worden de lichamelijke veranderingen onmiskenbaar. Ook dan kunnen er
belangrijke levensgebeurtenissen plaatsvinden. Naast de zorg van hun kinderen, worden ze vaak ook
verantwoordelijk voor de zorg van hun eigen ouders. Soms is er hierbij sprake van een angstige
periode waarbij eerdere waarden in twijfel worden getrokken. Opvattingen over ziekte verschillen.
Ouderen en gezondheid:
Mensen worden ouder, dus is er ook sprake van vergrijzing. Dit heeft implicaties voor de bekostiging
van de gezondheidszorg en de sociale zorg; de epidemiologie laat zien dat de incidentie van vele
ziekten toeneemt met het ouder worden. Beperkingen bij ouderen komen hierom ook veel voor,
maar dit verandert meestal niet veel aan het zelfconcept. Ouder worden gaat vooral met nieuwe
uitdagingen, het ouder worden zelf is het probleem niet. Het ‘geslaagd ouder worden’ ligt niet alleen
in gezondheid, maar ook in het betrokken worden in een sociale omgeving en het leven in een
schone omgeving met genoeg recreatiemogelijkheden.
1.3 Wat is gezondheidspsychologie?
Psychologie is een wetenschappelijk onderzoek om zo mentale processen en gedrag te kunnen
verklaren, beschrijven en te veranderen. De basis van dit onderzoek wordt gevormd door het
principe dat we de wereld via zintuiglijke waarneming kunnen leren kennen. We noemen dat het
empirisme. Empirische methoden gaan verder dan speculatie, inferentie en redeneren, en beogen
een feitelijke en systematische analyse van gegevens. Hierbij zijn we voor onzichtbare processen
afhankelijk van vormen van zelfrapportage. Welke onderzoeksmethoden worden gebruikt hangt ook
af van de specifieke vraagstelling. Gezondheidspsychologen gebruiken voornamelijk de Gouden Drie.
1.3.1 Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid?
Gezondheidspsychologie integreert cognitieve, ontwikkelings- en sociale theorieën en verklaringen
en past deze toe op gezondheid, ziekte en gezondheidszorg. In het vroege stadium werd het door
Matarazzo beschreven als ‘het aggregaat van de specifieke onderwijskundige, wetenschappelijke en
professionele bijdragen van het vakgebied psychologie aan de bevordering en het behoud van de
gezondheid, de voorlichting over en de behandeling van ziekten en de daaraan gerelateerde
disfunctie’. De gezondheidspsychologie kan dus als een toegepaste wetenschap beschouwt worden
waarin er idealiter beschrijvend onderzoek word gedaan naar causale vragen om zo inzicht te krijgen
op voorspellende factoren. In de gezondheidspsychologie word er samengewerkt met andere
vakgebieden, daarom verschillen de werkmethodes.
Toen dit vakgebied werd ontwikkelt was het eerst terrein van psychoanalytici als Frans Alexander en
Freud die lichaam en geest betrokken bij ziekte (psychosomatisch). In de vorm van destijds bestaat
het niet meer, maar medische professionals gebruiken het soms nog steeds tot frustratie van
patiënten. Iets tussen de oren zou volgens het stigma minder serieus genomen worden.
Gedragsgeneeskunde is een multidisciplinaire gebied van uiteenlopende gedragswetenschappen die
in relatie worden gebracht tot geneeskunde en lichamelijke aandoeningen. Principes uit de
gedragsleer als klassieke of operante conditionering werden toegepast om technieken van preventie
en revalidatie experimenteel te evalueren. Een medisch psycholoog vecht het beeld van gezondheid
en ziekte niet aan, maar neemt een holistischer model aan. De medische sociologie belicht de nauwe
verwantschap tussen psychologie en sociologie. De klinische psychologie houd zich bezig met
diagnoses en behandelingen van de geestelijke gezondheid.
H2: Sociale verschillen in ziekte en gezondheid
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper suzannakamerman. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,99. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 67474 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen