MANTELZORG: EEN
VERPLICHTING OF NIET?
Ethische argumentatie – eindproduct
,Mantelzorg: een oplossing voor de toenemende
druk in de zorg?
“Mantelzorg is een essentiële schakel in het plussers waren, zullen dit er in 2041 4,7
streven om verantwoordelijkheid te leggen miljoen zijn. Echter laat niet alleen het
bij mensen zelf en minder bij de overheid”, aantal 65-plussers een stijging zien, want
aldus het Hoofdlijnenakkoord van het ook het aantal 80-plussers neemt bijna met
kabinet Balkenende II in 2004. Nu, bijna de helft toe. We spreken hier van ‘dubbele
zeventien jaar later, is dit nog steeds een vergrijzing’ (Vernieuwend zorgen, 2019).
actueel én onbeantwoord politiek en Op 1 januari 2018 hadden 9,9
ethisch vraagstuk. De Nederlandse miljoen Nederlanders één of meerdere
bevolkingspopulatie blijft namelijk stijgen, chronische aandoeningen. Dit is 58% van
tot wel 19,6 miljoen inwoners in 2060 de totale Nederlandse bevolking. In deze
(Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), context wordt een chronische aandoening
2019). We zien echter niet alleen een gedefinieerd als ‘een aandoening waarbij
toename in de bevolkingspopulatie, maar over het algemeen geen uitzicht is op
ook in het aantal ouderen en chronisch volledig herstel’. Dit percentage stijgt met
zieken (met multimorbiditeit) die de leeftijd, want het percentage 75-
specialistische zorg nodig hebben. plussers dat een chronische aandoening
Om deze stijgende en complexere heeft ligt op 95%. Bovendien is het
zorgvraag aan te kunnen, zal er meer opmerkelijk te noemen dat meer vrouwen
geïnvesteerd moeten worden in de zorg. dan mannen een chronische aandoening
Maar juist het tegenovergestelde gebeurt, hebben.
want er wordt ieder jaar meer bezuinigd. Ook het aantal chronisch zieken die
Deze ingewikkelde situatie zorgt meerdere aandoeningen (ook wel
voor nóg complexere materie, die vanuit multimorbiditeit of comorbiditeit genoemd)
verschillende perspectieven kan worden heeft neemt toe. Ruim de helft (54%) van
belicht. Want wat is nu eigenlijk het de mensen met een chronische ziekte heeft
probleem? Hoe kun je verantwoord meer dan één chronische aandoening. Van
omgaan met de toenemende vraag en druk de 5,4 miljoen mensen (31% van de totale
op de zorg? Kan dit probleem opgelost Nederlandse bevolking) heeft 18% drie of
worden, bijvoorbeeld door het verplichten meer chronische aandoeningen
van mantelzorg? En zo niet, wat is dan een (Volksgezondheidenzorg.info, 2019).
alternatieve oplossing?
Toenemende zorgvraag en
Mantelzorg: een verplichting of niet? bezuinigingen in de zorg 1
In dit verslag wordt aan de hand van een Het RIVM (Rijksinstituut voor
set kritische vragen opnieuw gekeken naar Volksgezondheid en Milieu) zegt in de
de kwestie ‘Mantelzorg: een verplichting of Volksgezondheid Toekomst Verkenning
niet?’. Deze set kritische vragen zijn 2018 het volgende over de zorgvraag van
opgenomen in het verslag en terug te de toekomst: “De vergrijzing zal een groot
vinden als superscript: kritische vraag 1 effect hebben op de zorgvraag van de
wordt ‘1’, kritische vraag 2 wordt ‘2’, toekomst. Door de verwachte toename van
enzovoort. Door het stellen van deze ouderdomsziekten neemt de druk op het
kritische vragen kan tot een gedegen gehele zorgsysteem toe, van
conclusie worden gekomen of mantelzorg eerstelijnszorg tot spoedzorg en van
wel of niet de oplossing is voor de verpleeghuiszorg tot mantelzorg.
toenemende druk in de zorg. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen dat
mantelzorg kan verlenen af en het aantal
Vergrijzing, chronische ziekten en alleenwonende ouderen toe” (Rijksinstituut
multimorbiditeit voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM),
Het aantal ouderen neemt in rap tempo toe. 2017).
Waar er in 2012 nog maar 2,7 miljoen 65-
1
, Nochtans is de vergrijzing en het Sinds 2001 is de gezondheidszorg
stijgende aantal chronisch zieken niet de de grootste kostenpost van de
enige oorzaak van de toenemende Rijksoverheid. Er is vanaf 2001 bijna
zorgvraag. Binnen de gezondheidszorg en vijfenzeventig miljard euro uitgegeven aan
de gezondheidswetenschappen worden de gezondheidszorg, wat neerkomt op 30%
grote sprongen gemaakt, waardoor het van alle rijksoverheidsuitgaven. Het gevolg
mogelijk wordt om aandoeningen eerder te hiervan is dat er gekort dient te worden op
diagnosticeren. Mensen weten dus eerder de uitgaven van de zorg, omdat de
wat hun ‘mankeert’ en krijgen dus ook zorgkosten jaarlijks flink blijven toenemen
eerder het ‘label’ chronisch ziek. Het door de stijgende zorgvraag. Als er niet
voordeel van snellere diagnostiek is dat wordt bezuinigd op de zorg, zal dit ertoe
deze patiëntengroepen gerichtere zorg leiden dat de zorgkosten in het jaar 2040 de
kunnen ontvangen. Dit zorgt er dan ook helft van de uitgaven van de Nederlandse
weer voor dat er eerder gestart kan worden staat beslaat (ZorggidsNederland, 2015).
met het concreet behandelen van de Eerder werd er in 2008 al eens flink
aandoening(en), in plaats van de bezuinigd op de zorg. In het eerste jaar
symptomen, waardoor veel aandoeningen moest er vijfhonderd miljoen worden
niet direct fataal hoeven te zijn. bezuinigd en dit bedrag zou tijdens de
De ontwikkelingen in de kabinetsperiode oplopen tot 1,3 miljard
gezondheidszorg zorgen er zodoende voor euro (Nursing.nl, 2007).
dat mensen over een langere tijd gebruik Deze bezuinigingen kregen een
maken van complexere zorg. Deze vervolg in 2013, toen tijdens de troonrede
ziektelast kan worden uitgedrukt in DALY’s door Koning Willem Alexander voor het
(Disability-Adjusted Life Years, ook wel eerst de term ‘participatiesamenleving’
ziektejaarequivalenten in het Nederlands werd gebruikt. Hierover zei hij het
genoemd), waarbij wordt gekeken naar het volgende: “Van iedereen die dat kan wordt
aantal jaren dat iemand heeft geleefd met gevraagd verantwoordelijkheid te nemen
zijn/haar aandoening en het aantal jaren voor zijn over haar eigen leven en
dat iemand verliest door vroegtijdige omgeving” (Rijksoverheid, 2014). Door de
sterfte. verschuiving van de verzorgingsstaat naar
Met name bij de Westerse bevolking de participatiesamenleving komt meer zorg
zien we dat chronische aandoeningen, bij het informele netwerk te liggen (Werk &
zoals Diabetes mellitus, hart- en Mantelzorg, 2017). Dit had een enorme
vaatziekten, COPD, kanker en dementie impact en in 2015 werd dan ook besloten
vaak gerelateerd zijn aan ouderdom. Deze om het zorgstelsel drastisch te veranderen.
ziekten zullen derhalve in de toekomst nóg Met name de wet- en regelgeving binnen
vaker voorkomen. Daarnaast wordt de zorg werd flink op de schop genomen.
duidelijk dat leeftijdsgerelateerde factoren Deze veranderingen dienden ertoe moeten
vaak een rol spelen in het ontwikkelen van leiden dat de zorgkosten (nog verder)
deze ziekten. beperkt zouden worden. Daarenboven
Doordat aandoeningen steeds werden de gemeenten verantwoordelijk
minder vaak fataal zijn voor de patiënt, is er voor het uitvoeren van de wet- en
sprake van een stijgend aantal mensen dat regelgeving, in plaats van de Rijksoverheid
(meerdere) aandoeningen heeft. Hierdoor (ZorggidsNederland, 2015). Hiermee werd
wordt de zorgvraag complexer (Diagnose ook onder andere de Wet maatschappelijke
Team, 2020). ondersteuning (Wmo) nieuw leven in
geroepen.
Daarentegen heeft het sneller Voor het jaar 2021 staat de zorg een
diagnosticeren en behandelen van deze bezuiniging van twee miljard euro te
aandoeningen ook tot gevolg dat er meer wachten. Wel wordt er tenminste zeven
druk komt te staan op de zorg. In miljard euro vrijgemaakt voor het managen
tegenstelling tot wat de zorg daadwerkelijk van de coronacrisis (Rijksoverheid, sd).
nodig heeft, wordt er juist bezuinigd op de De bezuinigingen hebben voor de
zorgkosten en zijn er minder mensen die in individuele burger in de afgelopen jaren
de zorg komen te werken. geleid tot een hoger eigen risico, minder
2
