Samenvatting Inleiding Bestuursrecht
Boek: Bestuursrecht in het Awb-tijdperk
Week 1: Inleiding tot het bestuursrecht en de Awb en de eerste van drie
B’s: bestuursorgaan
Hoofdstuk 1: Inleiding tot het bestuursrecht
§1.1: Wat is bestuursrecht?
Twee aspecten van bestuursrecht:
1. Het bereik van bestuursrecht is groot veel onderwerpen worden erdoor geraakt
2. Nederlandse bestuursrecht wordt sterk beïnvloedt door Europese regelgeving
Bestuursrecht heeft betrekking op relaties tussen de overheid (bestuursorganen) en burgers
(belanghebbenden) geeft regels voor de verhouding tussen bestuursorganen en
belanghebbenden, in het bijzonder voor de situatie waarin het bestuur handelt op basis van
publiekrechtelijke bevoegdheden
Overheid: burgermeesters, maar ook bijv. Commissariaat voor de Media en de
Nederlandsche Bank
Belanghebbenden: burgers, maar ook bijv. bedrijven, stichtingen en verenigingen
Bestuur dat handelt op grond van een publiekrechtelijk bevoegdheid neemt een bijzondere
positie in: het oefent macht uit bijzonder aan deze bevoegdheden is dat het bestuur
zonder instemming van de burgers kan bepalen wat de rechten en plichten van die burger
zijn = eenzijdige rechtshandelingen (deze bevoegdheid geeft het bestuur veel macht)
Bestuur kan alleen eenzijdige rechtshandelingen verrichten als de wetgever hem die
bevoegdheid heeft toegekend in een wettelijk voorschrift door wettelijke bepaling verkrijgt
het bestuursorgaan een publiekrechtelijke bevoegdheid vormt een van de functies van het
bestuursrecht, namelijk instrumentele functie
Instrumentele functie = het bestuursrecht geeft de overheid de bevoegdheden (of
instrumenten) om het algemene belang te behartigen en zijn publieke taak te vervullen
Waarborgfunctie = bestuursrecht geeft aan de burger de middelen om het beleid van het
bestuur te beïnvloeden en zich daartegen teweer te stellen bestuursrecht geeft de burgers
zo bescherming tegen de overheid en haar besluiten
Normerende functie = in een procedure kunnen burgers zich beroepen op normen waar het
bestuur zich bij de uitoefening van zijn bevoegdheid aan moet houden (bijv. specialiteits-
beginsel in de inleidende casus – gecodificeerd in art. 3:4, eerste lid, Awb) bestuursrecht
geeft regels waaraan het bestuur zich bij de uitoefening van bevoegdheden moet houden
Specialiteitsbeginsel = een van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, die
bestuursorganen moeten respecteren als zij handelen
Karakter en functies van bestuursrecht hangen sterk samen met de bijzondere positie die het
bestuur binnen het recht inneemt kunnen worden geplaatst in het licht van de
democratische rechtsstaat, waarbinnen het bestuur alleen mag handelen wanneer het
daartoe door de wetgever bevoegd is gemaakt en waarbinnen democratische besluitvorming
en toegang tot een onafhankelijke rechter belangrijke uitgangspunten zijn binnen die
randvoorwaarden wordt macht ook gezag
1
, Samenvatting Inleiding Bestuursrecht
Boek: Bestuursrecht in het Awb-tijdperk
§1.2: Algemeen deel en bijzondere delen
Sinds 1994 één wet waarin de algemene regels van het bestuursrecht zijn opgenomen: de
Algemene wet bestuursrecht (Awb) belangrijke voorloper van die wet was de Wet
administratieve rechtspraak overheidsbeschikkingen (AROB) die de rechtsbescherming
regelde
Awb is veel breder en geeft naast procesregels bijv. ook regels over het gebruik van taal en
elektronische communicatie en meer in het algemeen over voorbereiding van besluiten
Voor 1994 bestond er al wel een algemeen deel van het bestuursrecht werden in
jurisprudentie gevormd (bijv. specialiteitsbeginsel)
Sinds de totstandkoming van de Awb zijn de regels van het algemeen bestuursrecht veel
gemakkelijker te vinden toch blijft rechtspraak een belangrijke rol spelen
Awb kent veel algemeen geformuleerde normen (bijv. specialiteitsbeginsel,
zorgvuldigheidsbeginsel en het beginsel van evenredige belangenafweging) en vaak moet je
ook uitspraken lezen om de regels uit de Awb goed te begrijpen en toe te kunnen passen op
een individuele zaak (wat moet een zorgvuldig handelend bestuursorgaan dan precies
doen?)
Bijzondere bestuursrecht = hierin zijn de meer inhoudelijke regels neergelegd, die rechten
en plichten van bestuur en burger in een concreet geval bepalen woord ‘bijzonder’ geeft
enkel aan dat het niet gaat om algemeen bestuursrecht, zoals (voornamelijk) neergelegd in
de Awb, maar om regels die speciaal voor een bepaald bestuursorgaan of onderwerp zijn
gemaakt voorbeeld zie blz. 6
Om bestuursrecht enigszins overzichtelijk te houden wordt het overheidsbeleid en daarmee
het bijzonder bestuursrecht in de literatuur vaak ingedeeld in clusters terreinen bijzonder
bestuursrecht: bestuursrechtelijk organisatierecht, recht betreffende openbare orde en
veiligheid, vreemdelingenrecht, omgevingsrecht (ruimtelijke ordering + milieu), economisch,
sociaal, cultureel, medisch en fiscaal bestuursrecht
Behandel je een bestuursrechtelijke zaak, dan moet je vaak in verschillende wetten en
regelingen kijken om te bepalen wie welk recht heeft (voorbeeld blz. 7!)
§1.3: Bestuursrecht en andere rechtsgebieden
Staatsrecht en bestuursrecht worden vaak samen genoemd en het is lastig deze twee van
elkaar te onderscheiden:
In het staatsrecht gaat het vooral over de Grondwet en organieke wetten (= wetten
die de organen en organisatie van de staat regelen)
Staatsrecht bestaat uit regels die zien op de instelling, werkwijze en globale
bevoegdheden van de verschillende organen van de overheid ook verdragen die
betekenis hebben voor de overheidsorganisatie en de grondrechten zijn onderwerp
van het staatsrecht
In het staatsrecht gaat het niet primair om de verhouding tussen overheid en burger,
maar meer om de grondregels voor de organisatie van de Nederlandse staat (regels
gaan burgers wel aan via kiesrecht is burger betrokken bij de staatsorganisatie en
in Grondwet staan regels die de staat ten opzichte van de burger in acht moet
nemen)
Eigenlijk kan het bestuursrecht niet zonder het staatsrecht en andersom
2
, Samenvatting Inleiding Bestuursrecht
Boek: Bestuursrecht in het Awb-tijdperk
‘The big three’ van het Nederlandse recht = bestuursrecht, strafrecht en privaatrecht
Strafrecht en bestuursrecht vallen onder het publiekrecht in het publiekrecht bepaalt de
overheid welke rechten zij aan een burger toekent of afneemt zonder dat daar instemming
van die burger voor nodig is
Privaatrecht bepaalt de rechtsbetrekking tussen burgers onderling voor verandering
rechtsbetrekking is vaak instemming van de wederpartij nodig
Bestuursrecht heeft een eigen plaats tussen het strafrecht en het privaatrecht, maar er zijn
veel verbanden te leggen:
Handhaving van regels vindt bijv. niet alleen plaats door bestuursrechtelijke sancties,
maar ook via het strafrecht
Steeds meer komt het voor dat bestuursrechtelijke regels worden gehandhaafd door
het opleggen van (bestuurlijke) boetes, wat voorheen alleen via het strafrecht kon
Overheid maakt niet alleen gebruik van bestuursrechtelijke instrumenten om beleid te
voeren (zoals besluiten), maar kan daarvoor ook privaatrechtelijke rechtshandelingen
verrichten
Invloed van Europees recht is heel belangrijk:
Enerzijds beïnvloedt het Europese recht onmiskenbaar het Nederlandse
bestuursrecht
Europese regels moeten vaak in Nederlandse wetgeving worden omgezet
Nederlandse wetgeving mag niet met Europees recht in strijd komen
Bestuursorganen moeten zich met hun handelen ook aan de Europese regels
houden
Anderzijds maakt het Nederlandse recht deel uit van de Europese rechtsorde en
beïnvloedt Nederland zo de ontwikkelingen in Europese jurisprudentie
§1.4: Ontwikkeling van het bestuursrecht
Bestuursrecht is een relatief jong rechtsgebied pas in 1994 was er een algemene
codificatie: Algemene wet bestuursrecht
Achtergrond ontwikkeling is divers: groei bevolking, technische ontwikkelingen en opkomst
van het ideaal van de verzorgingsstaat leidden tot een groeiende behoefte aan actief
overheidsoptreden daarvoor moesten bevoegdheden worden geschapen, normen worden
geformuleerd en rechtsbescherming worden gecreëerd
Aantal bestuursrechtelijke regels maakt duidelijk dat het bestuursrecht van groot
maatschappelijk belang is: gaat zowel om zaken die voor burgers dicht bij huis liggen (bijv.
studiefinanciering) als om zaken die verder weg van huis liggen (bijv. verbreding snelwegen)
§1.5: Bronnen van bestuursrecht
Bestuursrecht wordt in eerste instantie gevonden in wet- en regelgeving wetgever is
belangrijkste schepper van bestuursrecht
Staatsblad worden wetten en belangrijke uitvoeringsbesluiten in gepubliceerd
Staatscourant worden ministeriële regelingen in gepubliceerd
Ook zijn er veel digitale bronnen waarin informatie te vinden is (apps, databanken van
uitgevers etc.)
3
, Samenvatting Inleiding Bestuursrecht
Boek: Bestuursrecht in het Awb-tijdperk
Jurisprudentie is een belangrijke bron van het bestuursrecht niet alles is immers
vastgelegd in de wet (uitspraken worden gepubliceerd op sites of in tijdschriften)
In tijdschriften staat ook vaak een annotatie van een wetenschapper of praktijkjurist
daarin licht de auteur toe wat er in de zaak is gebeurd en legt hij uit wat het belang is van
deze uitspraak
Ook is er veel te vinden in de literatuur via het handboek vind je gemakkelijk de
hoofdregels en word je via voetnoten snel geholpen naar meer specifieke bronnen
Hoofdstuk 2: De Algemene wet bestuursrecht en de relatie tot bijzonder
bestuursrecht
§2.1: Totstandkoming Awb
Behoefte aan algemene regels is in de loop van de tijd ontstaan als gevolg van steeds maar
toenemende bestuursrechtelijke voorschriften op allerlei terreinen bestuursrecht daarvoor
was onoverzichtelijk
Voor het opstellen van de door de Grondwet verplicht gestelde bestuursrechtelijke regels is
een speciale commissie van bestuursrechtelijke specialisten in het leven geroepen
meestal commissie-Scheltema genoemd in 1994 trad Awb in werking nadat de commissie
in 1982 met een startrapport was gekomen lijkt lang maar het was een zeer omvangrijke
wetgevingsoperatie
Awb kan worden gekwalificeerd als aanbouwwet Awb komt niet als één geheel tot stand,
maar in delen die tranches worden genoemd zo ontstaat ruimte om aan de hand van de
rechtsontwikkeling nadere onderwerpen in de wet te regelen wanneer verschillende
tranches in werking zijn getreden zie blz. 15
Er vinden ook regelmatig tussentijdse wijzigingen in een aanvullingen op de Awb plaats
zo kunnen kleine praktische problemen worden opgelost, de Awb kan worden aangepast aan
een nieuwe Europese regel of aan het politieke wensenlijstje van de zittende regering
(voorbeelden blz. 15/16)
De Awb blijft zo levend, de wet wordt steeds gemoderniseerd en uitgebreid tegenover
staat dat de Awb zo makkelijk een speelbal kan worden van de politiek en van specialisten
die met een regeling in de Awb een erkenning van hun specialisme krijgen
Met totstandkoming Awb werd gestreefd naar een meer overzichtelijk bestuursrecht
§2.2: Systeem en inhoud
Doelstellingen Awb:
1. Het bevorderen van eenheid binnen de bestuursrechtelijke wetgeving
2. Het systematiseren en, waar mogelijk, vereenvoudigen van de bestuursrechtelijke
wetgeving
3. Het codificeren van ontwikkelingen die zich in de bestuursrechtelijke jurisprudentie
hebben afgetekend
4. Het treffen van voorzieningen ten aanzien van onderwerpen die zich naar hun aard
niet voor regeling in een bijzondere wet lenen
Belangrijkste begrippen die in alle hoofdstukken van de Awb terugkomen zijn:
bestuursorgaan, besluit en het begrip belanghebbende
Uitleg waar welk hoofdstuk van Awb over gaat zie blz. 17/18
4
