De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Paragraaf 1:
Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden, 1515-1572?
Kenmerkende aspecten:
14, De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.
17, Het begin van staatsvorming en centralisatie.
21, De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had.
23, Het streven van vorsten naar absolute macht.
Opstand in de Nederlanden
In 1515 werd Karel V heerser over een deel van de Nederlanden, en voegde hij later nog
andere Nederlanden toe aan zijn rijk.
Zo werd hij in 1543 heer over alle 17 gewesten der Nederlanden.
Steden in de Nederlanden
In de Nederlanden woonden relatief veel mensen in een stad, die waren gegroeid van de
oplevende handel en geldeconomie.
Een deel van het geld dat de stedelingen verdienden moesten ze als belasting afdragen aan
Karel V, in ruil daarvoor kregen ze privileges.
Drie Collaterale Raden (centralisatie)
De Raad van State, die advies uitbracht over al het beleid in de 17 provinciën.
De Geheime Raad, die wetten voorbereidde en uitvaardigde en toezag op de uitvoering door
de steden en gewesten.
De Raad van Financiën, die begrotingen opstelde en zich bezighield met de verzoeken om
geld van alle steden en gewesten.
Centralisatie vs privileges
In die raden zaten naast edellieden ook ambtenaren die daardoor macht kregen ten koste
van de adel.
De hervorming zorgde voor onrust bij burgers en edellieden die vonden dat hun vrijheden en
rechten werden bedreigd.
Religieuze hervormingen
Eeuwenlang was de grote meerderheid van West-Europa katholiek geweest, maar in de 16 e
eeuw ontstond de Reformatie.
Maarten Luther en Johannes Calvijn vonden dat de kerk bol stond van misstanden en wilden
de kerk van binnenuit hervormen.
Dit lukte niet en leidde tot een afsplitsing van de katholieke kerk: de protestantse kerk.
Cuius regio, eius religio
Karel V bleef echter katholiek en vond dat de protestanten de orde en rust in zijn rijk
verstoorden.
In het Duitse Rijk lukte het Karel echter niet om het protestantisme de kop in te drukken en
gold dat de vorst koos welke religie er werd aangehangen.
,Bloedplakkaat
In 1550 stelde Karel nog eens duidelijk dat ketters de doodstraf moesten krijgen. Die
verordening kreeg al snel de bijnaam Bloedplakkaat.
Filips en het Smeekschrift
In 1555 volgde Filips II zijn vader op en zette de kettervervolgingen door. Veel inwoners
waren het daar niet mee eens.
In april 1566 diende een groot aantal edellieden een Smeekschrift in, met een verzoek om de
kettervervolgingen te stoppen.
Beeldenstorm en Alva
Daarom gingen veel mensen die zomer naar hagenpreken. Aan het einde van de zomer
escaleerde de situatie echter en brak de Beeldenstorm uit.
Filips stuurde de Hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen.
Hij stichtte een speciale rechtbank op, de Raad van Beroerten, die de bijnaam Bloedraad
kreeg.
Willem van Oranje
Duizenden ontvluchtten de Nederlanden, waaronder Willem van Oranje.
Hij was zelf nog katholiek, maar tegen de kettervervolgingen.
Hij vond dat Filips teveel macht naar zich toetrok en oude privileges aantastte.
Watergeuzen
De watergeuzen hadden wel succes. Zij vielen schepen op zee aan en veroverden in 1572 het
stadje Den Briel.
Vanaf dat moment sloten steeds meer steden zich aan bij de Opstand.
Willem van Oranje werd nu de onbetwiste leider en hij werd weer erkend als stadhouder. Dit
keer niet als plaatsvervanger van een vorst, maar als aanvoerder tegen de Spaanse troepen.
Tijdbalk:
1515: Karel V wordt heerser over een groot deel van de Nederlanden.
1521: Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms.
1531: Instelling drie Collaterale Raden.
1543: Karel V heeft alle Nederlanden in handen.
1550: Instelling van de Bloedplakkaten.
1555: Filips II erft de Nederlanden.
1566: Smeekschrift der edelen/Beeldenstorm.
1567: De Hertog van Alva komt naar de Nederlanden.
1572: De geuzen ontketenen de Opstand in Holland en Zeeland.
Paragraaf 2:
Waardoor resulteerde de Opstand in het ontstaan van de Republiek, 1572-1588?
Kenmerkende aspecten:
22, Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat.
De opstand
Toen de Opstand vanaf 1572 snel om zich heen greep, besloot de Hertog van Alva militair
hard in te grijpen.
Binnen de Nederlanden kwamen verschillende groepen tegenover elkaar te staan.
Aan de uitersten stonden radicale calvinisten, die wilden dat iedereen protestants werd, en
gezagsgetrouwe katholieken, die zo snel mogelijk de orde onder Filips II wilden herstellen.
, Samen tegen Spanje
Willem van Oranje stelde zich nadrukkelijk gematigd op. Hij vond dat zowel katholieken als
protestanten vrij moesten zijn om hun geloof uit te oefenen.
Als leider van de Opstand probeerde hij gelovigen uit verschillende stromingen te vriend te
houden, want hij wilde zo veel mogelijk aanhang krijgen en legde de nadrukt op de strijd van
het ‘vaderland’ tegen ‘Spanje’.
De koning van Spanje heb ik altijd geëerd
De gewesten en steden waren allemaal erg verschillend, maar Oranje benadrukt de eenheid
van de Nederlanden.
Oranje benadrukt lange tijd dat hij trouw was aan Filips, maar deze was niet onder de indrukt
van de propaganda en hield zijn legers in Nederland.
Alva vertrok wel, omdat het hem niet lukte de Opstand neer te slaan.
Muitende Spaanse soldaten
Filips II kwam intussen steeds meer in geldnood, daardoor werden de troepen in de
Nederlanden slecht betaald.
Dit leidde tot steeds meer opstanden onder soldaten (muiterijen). De bevolking had er
ernstig onder te lijden, en dat was een belangrijke reden voor uiteenlopende partijen om zich
onderling te verzoenen.
De pacificatie van Gent
Dat leek te lukken, in 1576 eiste een groot deel van de gewesten in de Pacificatie van Gent
dat de Spaanse troepen zouden vertrekken.
Ook katholieken ondertekenden de Pacificatie en sloten zich zo in feite aan bij de
opstandelingen.
Hollandse steden in verzet
Bij de onderhandelingen was afgesproken dat het grootste deel van de Nederlanden
katholiek zou blijven.
In Holland kwam er na het ontzet van Leiden (1574) steeds meer steun voor de Opstand en
later – na de Alteratie van Amsterdam (1578) – waren zelfs alle Hollandse steden in verzet.
Radicale calvinisten
Alleen Holland en Zeeland werden calvinistisch.
In de katholieke gedeelten zouden de calvinisten met rust gelaten worden en omgekeerd.
Radicale calvinisten in Brabant en Vlaanderen hadden echter weinig boodschap aan de
Pacificatie. Zij namen in veel plaatsen de macht over.
Atrecht en Utrecht
Geschrokken besloten veel katholieken in de Zuidelijke Nederlanden weer helemaal
gehoorzaam te worden aan Filips II (Unie van Atrecht).
Een groot deel van de steden en gewesten ondertekenden de Unie van Utrecht in 1579.
Daarin spraken ze af zich samen te verdedigen tegen de Spaanse troepen.
Plakkaat van Verlatinghe
Filips II ging niet akkoord met de situatie en gaf Willem van Oranje de schuld. Hij deed hem in
1580 in de ban.
Dat vonden de opstandelingen op hun beurt onacceptabel. Als Filips zich zo opstelde, konden
ze hem niet meer als soeverein gehoorzamen.
In de Plakkaat van Verlatinghe in 1581 kondigden ze aan zonder hem verder te gaan.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper demilindelauff. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,89. Je zit daarna nergens aan vast.