Kwaliteitsmanagement en interne auditing
Bernadette van Pampus
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 – De audit.................................................................................................................................. 2
Hoofdstuk 2 – Het auditsysteem.................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 3 – Voorbereiding....................................................................................................................... 10
Hoofdstuk 4 – De documentenaudit............................................................................................................. 14
Hoofdstuk 5 – Het auditgesprek................................................................................................................... 16
Hoofdstuk 6 – De rapportage....................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 7 – Follow-up.............................................................................................................................. 21
Hoofdstuk 8 – Onderhoud auditsysteem...................................................................................................... 23
,Kwaliteitsmanagement en interne auditing – Bernadette van Pampus
De audit is een (kort) onderzoek om zwakke plekken in het kwaliteitsmanagementsysteem op te
sporen. De resultaten worden gebruikt om verbeteringen door de voeren. Door goed na te gaan
hoe activiteiten worden uitgevoerd en op welke wijze daarin verbeteringen kunnen worden
aangebracht, biedt de audit duidelijkheid over de vraag in hoeverre de werkzaamheden beheerst
worden uitgevoerd.
Hoofdstuk 1 – De audit
Het is belangrijk dat het kwaliteitsmanagementsysteem periodiek beoordeeld wordt. Je meet,
constateert eventuele afwijkingen, voert verbeteringen door en je evalueert de doorgevoerde
verbeteringen. Feedback speelt een belangrijke rol bij kwaliteitsmanagement.
1.1 Kwaliteitsverbetering
Kwaliteitsverbetering hoort bij een kwaliteitsmanagementsysteem. Het systeem is opgezet en
ingevoerd, maar hierbij is het van belang dat het goed blijft functioneren zodat de kwaliteits-
doelstellingen behaald kunnen worden. Het accent ligt op meten, analyseren en verbeteren van de
organisatie. Wanneer een verbetering is doorgevoerd, zal het kwaliteitsmanagementsysteem hierop
aangepast moeten worden. Je moet het dus blijven onderhouden en daarom vraagt de
kwaliteitsverbetering om een gestructureerde aanpak.
Het verkrijgen van informatie
Informatie verzamelen is een onmiskenbaar onderdeel van het kwaliteitsmanagementsysteem. De
informatie is nodig om inzicht te krijgen in het effect van het systeem dat is opgezet. De
uiteindelijke resultaten worden vergeleken met de eerder gestelde norm. Wanneer significante
afwijkingen worden vastgesteld, worden er verbeteringen doorgevoerd om bij te sturen. Hiervoor
heb je informatie nodig. Niet alle gegevens zijn informatie: een gegeven is een weergave van
feiten en is pas informatie wanneer het bijdraagt aan je kennisbeeld. De verkregen informatie moet
relevant en betrouwbaar zijn, omdat je op basis hiervan beslissingen neemt, keuzes maakt,
consequenties kan inschatten, verantwoording aflegt en zo nodig maatregelen neemt.
Informatie kan verzameld worden door gebruikelijke controle- en meetpunten tijdens de dagelijkse
werkzaamheden of andere instrumenten, zoals de audit. Bij een kwaliteitsmanagementsysteem
hoort een audit om informatie te verzamelen. De uitvoering van een audit is onderdeel van het
verbeterproces.
1.2 Wat is nu precies een audit?
Het woord ‘audit’ komt uit het Latijn: audire betekent toehoren, luisteren. Auditor betekent
toehoorder, iemand die komt luisteren. Auditee, degene die de audit ondergaat, betekent spreker.
In de Romeinse tijd bracht de boodschapper belangrijke informatie over, maar deze persoon werd
begeleid door iemand die moest luisteren of het wel juist gebeurde, de auditor.
In het bedrijfsleven is een audit oorspronkelijk een financiële controle door een (externe)
accountant. De accountant controleert de boekhouding door middel van onderzoek van de
rapportages en onderzoek op de werkplek. Tegenwoordig wordt de audit gezien als een onderzoek
waarin de auditor op basis van objectieve gegevens en aantoonbare feiten onderzoekt of
werkzaamheden volgens gemaakte afspraken verlopen en producten en diensten aan
gespecifieerde eisen voldoen. De auditor kan eventuele structurele afwijkingen constateren en
bepaalt de ernst van de afwijking, om vervolgens deze bevindingen aan de opdrachtgever te
rapporteren. De opdrachtgever is doorgaans het management.
De toetsing gebeurt in de vorm van een documentonderzoek en een gesprek met een medewerker
die belast is met het uitvoeren van de werkzaamheden in het proces of verantwoordelijk is voor het
proces en de resultaten, en observaties.
Waarom zou je een audit gebruiken? Een audit levert je in principe de informatie op basis waarvan
je verbeteringen kunt doorvoeren en maakt zichtbaar welke maatregelen je moet nemen om de
vereiste kwaliteit te handhaven en/of te verbeteren. De audit kan ook uitgevoerd worden omdat
een specifieke norm dit voorschrijft. Bijvoorbeeld, wanneer het kwaliteitsmanagementsysteem is
gecertificeerd op basis van het ISO 9001:2008:certificaat, dat ben je verplicht om periodiek audits
uit te voeren. Deze eis geldt ook in andere normen, zoals in de OHSAS 18001:2007, ISO
14001:2004, HACCP, ISO 22000:2005 en ISO 17025:2005.
De definitie, In de ISO 9001:2008-norm staat de volgende definitie:
Een systematisch, onafhankelijk en gedocumenteerd proces voor het verkrijgen van
auditbewijsmateriaal en het objectief beoordelen daarvan om vast te stellen in welke mate een
overeengekomen auditcriteria is voldaan.
2
, Kwaliteitsmanagement en interne auditing – Bernadette van Pampus
Bij een audit gaat het om een gepland en onafhankelijk onderzoek dat erop is gericht informatie te
verzamelen over de werking en doeltreffendheid van een kwaliteitsmanagementsysteem. Een audit
is geen keuring of inspectie! Hieraan zitten een toets, beoordeling en sanctie vast en aan een
interne audit niet. Een audit bestaat alleen uit een toets. Een auditor beoordeelt niet, maar stelt
vast.
1.3 Waarop heeft de audit betrekking?
De uitvoering van een audit kan op verschillende
onderwerpen betrekking hebben: een systeem,
proces of product.
1.3.1 Systeemaudit
Bij een systeemaudit wordt er gericht op het systeem
als geheel. De auditor toetst of en in welke mate het
kwaliteitsmanagement aan de gestelde systeemeisen
voldoet. De auditor toetst ook of het systeem
doeltreffend is.
Systeemaudit:
- Hoe staat het met de kwaliteitsplanning,
risicobeoordeling en validatie van de
processen?
- Wordt het kwaliteitsbeleid uitgevoerd overeenkomstig de missie, visie en strategisch plan?
- Worden de doelstellingen behaald volgens verwachtingen en behoeften van
belanghebbenden?
1.3.2 Procesaudit
Bij een procesaudit is het uitgangspunt het proces. Je wilt als manager informatie over het
functioneren van de processen. Indien de processen niet optimaal verlopen en verbeterd worden,
heb je ook niets aan je processen. De procesaudit richt zich op het verloop van het proces; de
auditor loopt het heel proces stap voor stap na en toetst of de procesbeschrijvingen nog
overeenkomen met de dagelijkste praktijk op de werkvloer. Ook toets de auditor of het proces nog
doeltreffend is en licht daarvoor het proces door aan de hand van een aantal normen en criteria.
Hij let bijvoorbeeld op kritische momenten in het proces, terugkoppelingen bij afwijkingen,
genomen maatregelen, de beheersing van de uitvoeren, de bruikbaarheid, beschikbaarheid en
betrouwbaarheid van de gebruikte middelen, materiaal en informatiebronnen. Maar ook op de
methoden die medewerkers gebruiken om iets te beoordelen en de manier waarop de bijbehorende
documenten worden beheerst. Een procesaudit beperkt zich tot het auditen van een proces en bied
je daardoor de mogelijkheid om de diepte in te gaan. In tegenstelling tot een systeemaudit, die
een hoger abstractieniveau heeft en meer bedoeld is om de gehele structuur van het kwaliteits-
managementsysteem te onderzoeken.
Procesaudit:
- Loopt het procesverloop volgens planning en worden de middelen doelmatig gebruikt?
- Hoe worden de resultaten gemeten, geanalyseerd en teruggekoppeld?
- Verloopt de input en output van het proces volgens planning? Worden de resultaten
gemeten?
1.3.3 Productaudit
Het onderwerp van deze audit is een product of dienst. Het product is het resultaat van de
processen. De productaudit gaat over de output van deze processen. De auditor beoordeelt de
kwaliteit van het proces of dienst en let vooral op de eigenschappen en kenmerken die de klant
belangrijk vindt. Een productaudit kan samenvallen met een eindcontrole van een product. Daarom
zal een auditor niet vaak te maken hebben met een productaudit. De productaudit is gericht op het
opsporen van problemen die tijdens de productie mogelijk aan de aandacht zijn ontsnapt. De
uitvoering van deze controle is de taak van een andere, onafhankelijke afdeling of functionaris. Uit
deze situatie is de functie van een kwaliteitscontroleur ontstaan. De controleur voert een
eindcontrole uit en zet de foute exemplaren apart. Het risico hierbij is dat de kwaliteitscontroleur
wordt gezien als ‘diegene van de kwaliteit. Een andere valkuil is dat de eindcontrole als belangrijk
wordt ervaren en er minder aandacht uitgaat naar de tussentijdse controles.
Verschil procesaudit en productaudit: Bij een productaudit in een bakkerij is het brood de output
van het bakproces. De auditor onderzoekt of het brood de juiste kleur, geur, ingrediënten en/of
3