Nederlands literatuurgeschiedenis aantekeningen
01/09/20
De Tachtigers
Moderne literatuur begint in 1880. Reden van de scheiding is dat voor 1880 alle literatuur een doel had,
bijvoorbeeld de lezer iets leren over religie of opvoeden. Maar de Tachtigers vonden dat er helemaal
geen moraal in hoefde te zitten, maar dat kunst mooi moest zijn.
“L’art pour l’art”: kunst is er om kunst te zijn
De beweging van Tachtig
Jongeren die debuteerden (eerste werk uitbrengen) rond 1880. Rond die tijd moest je zorgen dat je werk
gepubliceerd werd in het literaire tijdschrift van die tijd: De Gids. Als je bekend wilde worden, moest je
daar geplaatst worden. Een groep studenten woonden in Amsterdam, waren dus studenten en zaten bij
de studentenvereniging Vlanor. Willem Kloos heeft de groep bij elkaar geroepen toen Jaques Perk
doodging, terwijl z’n werk nooit gepubliceerd was. De Tachtigers kregen het niet voor elkaar om in het
literaire tijdschrift van die tijd geplaatst te worden. Een keertje lukte het wel, zie ‘Julia-affaire > De Gids.
De Nieuwe Gids
Het tijdschrift heeft best wel lang bestaan, maar was maar heel kort succesvol. In het begin succesvol,
maar op een gegeven moment hing het succes af van het humeur van Kloos. Kloos en Verweij waren hele
goede vrienden, maar waarschijnlijk ook homoseksueel. Toen Verweij zich verloofde, was Kloos heel
boos. Hij heeft toen een gedicht geschreven waarin de zoon (Verweij) de god (Kloos) heeft verlaten. Heeft
Albert Verweij enorm uitgescholden in de Nieuwe Gids, niet goed voor onderlinge verhoudingen. Willem
Kloos is aan de drank geweest, heel depressief geweest, opgenomen geweest, suïcidaal geweest. Als hij
zich slecht voelde, schold hij vrienden van de Nieuwe Gids publiekelijk in het tijdschrift uit. Andere reden
van de scheur was dat een groot deel van de redactie Herman Gorter wou uitnodigen om lid te worden
van de redactie, maar er was ook een deel tegen. Heeft te maken met uitgangspunt kunst mag alleen
kunst zijn, want Herman Gorter heeft zich helemaal toegelegd op socialisme. Dat kwam langzaam in zijn
literatuur terecht, die literatuur ging helaas achteruit. Als ze hem dus toe zouden laten, zouden ze
automatisch politiek toelaten. Heeft uiteindelijk nog heel lang bestaan, was uiteindelijk eigenlijk
scheldkrantje van Willen Kloos. Was geen kwalitatief hoogstaand blad meer.
Willem Kloos
Gangmaker van de Tachtigers, maar was niet de grootste schrijver. Paar goede gedichten, maar veel
hadden net zo goed in papierbak gegooid kunnen worden. Heeft zichzelf makkelijk opgeworpen als
voorman. Woonden in Amsterdam, waren studenten en zaten in Vlanor (studentenvereniging). Heeft
Jaques Perk ontmoet, dichter met enorm veel talent. Was verliefd op de schoonheid. Prachtige gedichten
die niet geplaats werden. Hij is overleden toen die 22 jaar oud was, aan tbc. Toen heeft Willem Kloos
iedereen bij elkaar geroepen, omdat hij niet dood wou gaan zonder dat werk gepubliceerd werd. Hij had
1000 gulden afgetroggeld bij een oud vrouwtje die er geen vertrouwen in had. Hij heeft toen de Nieuwe
Gids opgezet. Heette zo om eigenlijk een trap na te geven, van wij bepalen het nu. De Nieuwe Gids
bestaat niet meer, maar De Gids bestaat nog wel. Hij heeft dus gezegd van we moeten in actie gekomen,
maar is ook naar de vader van Perk gegaan. Gezegd tegen hem dat de gedichten moesten worden
uitgegeven. Kloos heeft het voorwoord geschreven en dat is het manifest van de Tachtigers geworden.
Manier van werken van Kloos was in een keer heel veel gedichten schrijven en dan bundelen en uitgeven.
Andere schrijvers kijken er nog even naar, leggen wat weg en veranderen wat: zijn kritisch. Willem Kloos
was dat dus echt niet.
Albert Verweij
Had waarschijnlijk een relatie met Kloos, maar verloofde zich op een geven moment.
1
,Julia-affaire > De Gids
Een keertje lukte het om een gedicht in De Gids gepubliceerd te krijgen door de Tachtigers. Willem Kloos
en Albert Verweij hadden een gedicht (Julia) geschreven: rijmpjes met moraal.
Het werd gepubliceerd zonder hun namen, hadden hun naam daarna bekend gemaakt en zo een
statement gemaakt. De Gids was daar natuurlijk niet blij mee.
Jacques Perk
Overleden toen die 22 was aan tuberculose. Zijn werk was toen nog niet uitgebracht, maar daar heeft
Kloos voor gezorgd. Was een dichter met enorm veel talent.
Stromingen
Je had dichters en romanschrijvers (sommige dichters schreven ook romans, maar in principe is dit de
verdeling. Stroming die bij dichten (poëzie) hoort is impressionisme, stroming die bij romans (proza)
hoort is naturalisme.
Impressionisme
Impressionisme is begonnen in Frankrijk in de schilderkunst. Eerst werd het gebruikt als scheldwoord.
Naam komt bij het schilderij van Monet weg, zonsopgang 1872. Werkelijkheid is eigen impressie. Hele
individuele kijk op de werkelijkheid. Emoties bepalen heel erg hoe je iets ervaart. Realisme had vaak hele
grote penseelstrepen, maar dit heeft veel kleine streepjes om details aan te kunnen geven. Kan met
woorden ook, met veel bijvoeglijke naamwoorden.
“De allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie” (Uitspraak van Kloos)
Dat is wat impressionisme wil. Nadruk op individueel. Gaat echt om gevoelens individu, gevoelens van de
schrijver. Deze dichters interesseert het niet of de rest het mooi vindt of niet, of het veel verkocht wordt
of niet. Ze lezen ook niet voor uit eigen werk. Geen publiekskunst.
Kenmerken impressionisme: l’art pour l’art
Sfeer
Eigen impressie/gevoel
Natuur
Vorm
Sensitivistisch
Talige middelen om de sfeer neer te zetten
Ze denken dat ze dingen in de natuur kunnen zien die anderen niet kunnen zien. Kloos zei: ‘ik ben een
God in het diepst van mijn gedachten.’
Meest gekozen vorm is sonnet. 14 regels. 2x vier, 2x drie en dan een wending/volta ertussen. Wordt door
Kloos beschreven als ultieme gedicht. Kiezen altijd van tevoren van het is rijmend, dit is het rijmschema
etc. denken altijd dus na van tevoren.
Sensitivistisch: je gaat helemaal op in je gevoel, in jezelf en dat je het contact met de aarde ongeveer
kwijt raakt en het dan ook nog op papier weet te krijgen. Heeft als gevolg dat het grammaticaal vaak niet
correct is, dat het wat onduidelijk is. Koning van het sensitivisme is Herman Gorter.
De talige middelen
Bijvoeglijke naamwoorden
Neologisme: nieuwe woorden, dichter verzint nieuwe woorden omdat die bijvoorbeeld denkt dat die
uniek gevoel heeft en vindt dat er nog geen woord voor is
Synesthesie: heeft met zintuigen te maken, normaal zitten daar geen verbindingen tussen in je
hersenen. Bij sommige mensen wel: als die iets horen zien ze ook iets, als ze iets proeven ruiken ze
2
, het ook. Of bij elke letter een bepaalde kleur. Dus het koppelen van zintuigen, bijvoorbeeld blauwe
kilte: iets wat je ziet en iets wat je voelt.
Onomatopee: een woord afkomstig van het geluid
04/09/20
Naturalisme
Naturalisme = literatuur als een soort van wetenschap. De verhalen die naturalisten schreven werden
gezien als een soort experiment. Ze dachten dus dat de verhalen die ze schreven en de effecten die het
had op de mensen, wetenschap was.
Ze gaan uit van het determinisme. Dat betekent dat het bij je geboorte al vaststaat hoe je je leven gaat
leiden. Je hebt geen eigen wil. Je eigen keuzes maken dus eigenlijk helemaal nutteloos. Ze gaan ook uit
van het fatalisme. Dat is niet ze leven nog lang en gelukkig. Het einde kan op twee manieren:
1. Personage pleegt zelfmoord
2. Ontnuchtering: dat betekent dat je alle goede en mooie ideeën die je had achter je laat, en je je
neerlegt bij het feit dat je gewoon een slecht leven had.
Milieu, ras en tijd zijn de drie factoren die bepalen wat voor mens je bent. Milieu = sociale afkomst, tijd =
tijd waarin je leeft en ras is gewoon ras. Als je uit je vaste patroon wordt gehaald, heeft dat een negatief
effect volgens naturalisten. Tijd is ook belangrijk om andere reden, want je ziet dat alle hoofdpersonages
van toen labiel waren (bleek, verslaafd etc). Je ziet dan dat iemand mentaal gezien al labiel is, maar een
van de ouders is ook al niet in goede toestand, grootouders ook niet. Dat heet degeneratie (de gekte
neemt toe, hoe later je in die famiie geboren bent, hoe gekker je bent).
In 19e eeuw waren toestanden vrij spartaans, zoals bijvoorbeeld opgesloten worden of elektrische
schokken krijgen.
Het zijn dus echt geen vrolijke boeken.
Mooischrijverij is een vorm woordkunst. De impressionistische manier van schrijven gaan ze in die
boeken stoppen. Nieuwe woorden, veel bijvoeglijke naamwoorden. Die teksten zijn dus wat lastiger te
lezen.
Dandy’s in ivoren toren, Louis Cuperus. Een dandy is iemand die altijd in nette pakken liep en met een
stok. Superchique geklede mensen. Je kleedt je zo omdat mensen naar je op gaan kijken. Ze zitten ver
boven het gewone volk en kijken waarschijnlijk ook wel op ze neer. Ze namen dus afstand tot het volk.
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/literatuurgeschiedenis/lg19012.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/literatuurgeschiedenis/lg19013.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/thema/lg19052.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/auteurs/lg19030.html
11/09/20
Aantekeningen presentaties
Geen aantekeningen van de presentaties.
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/auteurs/lg19033.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/tekst/lg19038.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/auteurs/lg19023.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/tekst/lg19042.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/auteurs/lg19035.html
https://literatuurgeschiedenis.nl/19de/tekst/lg19050.html
3
