Naam
Naam school
Verlichting, 18e eeuw
Niveau 4
BOEKVERSLAG NEDERLANDS
J.A. Schasz M.D. – Reize door het Aapenland
PRIMAIRE GEGEVENS
TITEL
Een reis door het Apenland ( Originele titel is Reize door het Aapenland )
ORIGINELE AUTEUR
J.A. Schasz M.D. / Dr. Schasz ( Gerrit Paape)
AANTAL REGELS
2199
UITGAVE
1788
GENRE
Imaginair reisverhaal
TITELVERKLARING
Reize door het Aapenland slaat direct op de inhoud van het boek. Het boek is een imaginair reisverhaal: het gaat
over een verzonnen reis die realistisch wordt neergezet. De reis gaat naar en door het Aapenland heen.
ONDERTITEL
Het boek heeft geen ondertitel.
OPDRACHT
Niet van toepassing
MOTTO
Niet van toepassing
AUTEUR
J.A. Schasz M.D. (Medicinae Doctor) is volgens dr. Buijnsters een pseudoniem van Gerrit Paape (1752-1803). Het
pseudoniem is mogelijk afgeleid van het Duitse 'schas' of 'schasz', wat 'scheet' betekent. Als deze theorie klopt,
dan zou hij ‘Schasz’ hebben gebruikt om iets minderwaardigs mee aan te duiden.
Hij schreef dit boek, Reize door het apenland, een reisverhaal over een man die in een wereld terechtkomt waarin
apen kunnen spreken en er alles aan doen om zo veel mogelijk op mensen te lijken.
, Gerrit Paape is misschien wel de meest tijdloze schrijver van de achttiende eeuw. Zijn proza lijkt onbeperkt
houdbaar vanwege de virtuoze stijl. Het zit vol absurditeiten en grappige vondsten en het weet de lezer na meer
dan tweehonderd jaar nog altijd te overrompelen en te vermaken ondanks het feit dat Paape vooral over de
actualiteit en de politiek schreef. Want de schrijver raakte al snel betrokken bij de strijd tussen patriotten en
orangisten eind achttiende eeuw. Hij werd een fel bestrijder van het oude politieke systeem en de stadhouder en
was een groot voorstander van een radicale omwenteling. Paape schreef niet alleen veel uit idealisme, maar ook
omdat hij van zijn pen moest zien te leven.
Door M. d' Sallieth (1788).
In de 18e eeuw had niemand een flauw benul en gingen er enkele theorieën rond. Dat
het hier om een pseudoniem ging, is nauwelijks ooit betwijfeld. Maar de vraag wie zich achter deze schuilnaam
verborg, werd verschillend beantwoord. Mogelijk heeft hij het pseudoniem na 1780 overgenomen van Pieter 't
Hoen (1744-1828).
In 1786 was bij Van Paddenburg een verzameleditie in twee delen van Schasz' Toneelwerken uitgekomen. Van
Paddenburg was, terloops, ook de uitgever van het Patriottische weekblad De Post van den Neder-Rhijn (1781-
1787), waarvan Pieter 't Hoen de redactie voerde.
Een korte biografie van Gerrit Paape, geschreven door K. ter Laan in 1952:
“Paape, Gerrit -, 1752-'98, uit Delft, plateelschilder, 1779-'84 bediende van de ‘Kamer van Charitaten’, dichter en
schrijver, vurig Patriot; gaf 1784 zijn Vaderlandsche Gedichten uit. Hij werd lid van 't vrijkorps, schreef 1787 de
geschiedenis der vrijkorpsen, organiseerde ze door 't gehele land, schreef reeds in 1787 de kluchtige opera Vlugt
van Willem V; vluchtte 1787 naar Antwerpen en Duinkerken en werd schrijver van beroep; 1794 sekretaris van
Daendels in het leger; werd in 1795 voorzitter van de Patriotse sociëteit te Dordrecht; bereidde de algemene
vergadering der clubs in de Doelen te 's-Gravenhage voor; voorzitter van de commissie van onderzoek naar 't
gedrag der oude Regeringsleden; unitaris. Hij had in 1787 zes Vaderlandsche blyspelen gedicht; in 1788 kwam
daar bij een klassiek treurspel Agis of de Republiek Sparta. In 1795 werd hij redacteur v.d. Vaderlandsche Courant
te 's-Hertogenbosch en schreef hij 3 Republikeinsche klugtspelen: De Slymgasten; De Stille in den lande of het nut
der dagbladen; de Municipaal, die niet is zo als hij behoort te weezen. In 1796 werd hij lid van het Hof van Justitie
in Friesland; in 1797 afgezet als ongestudeerd. Dr. A.J. Kronenberg schreef Een en ander over Paape.”1
HUIDIG GELEZEN BOEK
Het huidig gelezen boek wijkt iets af van het originele. Henri van Zanten bewerkte het boek Reize door het
apenland, geschreven door Gerrit Paape tot een satire op wat Paape noemde de schijndemocratie in Holland.
Want, zoals Paape zei: “In Holland veranderen nooit de zaken, alleen de namen”.
Het gelezen boek is gebaseerd op de geannoteerde uitgave van P.J. Buijnsters uit 1967 en op de korte bewerking
door Leonard de Vries uit 1988.
SOORT BOEK
Paape weet de lezer na meer dan tweehonderd jaar nog altijd te verassen en te vermaken, ondanks dat zijn
werken vooral over de actualiteit en de politiek gaan. Met name schrijft hij satires, maar ook schrijft hij zo nu en
dan romans. Paape schreef niet alleen veel uit idealisme, maar ook omdat hij van zijn pen moest zien te leven. Dit
noemt men een broodschrijver. Paape beweert met niets tevreden te zijn:
“IK HEB NIET VEEL; DUS KAN IK NIET VEEL VERLIEZEN, EN VERLIES IK HET, DE GOEDE GOD HEEFT MIJ EEN FONDS BEZORGD, WAARUIT IK
HET VERLORENE, DOOR EEN VERDUBBELING VAN VLIJT, KAN TERUGVINDEN. IK HEB GELEERD MIJ MET ZEER WEINIG TE BEHELPEN.
OVERAL VINDT MEN BROOD EN WATER, EN, BEHALVE DAT DIT EEN VEEL GEZONDER VOEDSEL IS, DAN MEN WEL DENKT, SMAAKT HET MIJ
BEIDE BIJ UITSTEK WEL.” 2
BIBLIOGRAFIE
Paape zijn oeuvre wordt geschat op rond de 130 romans, dichtbundels en toneelstukken. Een groot gedeelte
daarvan verscheen anoniem of onder pseudoniem.
Schasz verschijnt voor het eerst als auteur in 1778 met een reeks toneelstukjes, die zijn uitgegeven bij G.T. van
Paddenburg te Utrecht. De rij wordt geopend met Het Engelsche en Amerikaansche kaart-spel. Bij elkaar
verschijnen zo in 1778 vijf, in 1779 drie, in 1780 twee toneelstukjes - doorgaans met een politieke, anti-Engelse
strekking. Nog in 1780 volgt er een imaginair reisverhaal in dezelfde toonaard: Reize door het Wonderland , en
eenige andere vreemde landen gedaan door Dirk Denker.
Pas in 1788, 1789 en 1790 verschijnen - maar nu zonder uitgeversadres - drie andere imaginaire reisromans:
Reize door het Aapenland, Het Land der Willekeurigen en Reize door het Land der Vrijwillige Slaaven. Intussen was
in 1786 nog bij Van Paddenburg een verzameleditie in twee delen van Schasz' Toneelwerken uitgekomen. Van
1
TER LAAN, (1952) P. 393
2
LITERATUURGESCHIEDENIS, (2017)
Pagina 2
