Naam
Naam school
Modern boek
Niveau 6
BOEKVERSLAG NEDERLANDS
Gerard Reve – Op weg naar het einde
PRIMAIRE GEGEVENS
ORIGINELE BOEK
TITEL
Op weg naar het einde
AUTEUR
Gerard Reve
JAAR VAN UITGAVE
1963
GELEZEN BOEK
JAAR VAN UITGAVE
2005, 27e druk.
UITGEVER
Amsterdam, Nederland: J.M. Meulenhoff.
AANTAL PAGINA’S
175
GENRE
Zendbrievenbundel, bekentenisliteratuur
TITELVERKLARING
Reve schrijft het volgende over Op weg naar het einde: “MIJN NIEUWE REISBRIEF IS HEEL GOED GEWORDEN, DE KROON OP
ALLE BRIEVEN MAG IK WEL ZEGGEN. OVER EEN WEEK ZOWAT VERSCHIJNT HIJ IN TIRADE, ONDER DE TITEL BRIEF IN EEN FLES
GEVONDEN. DAARNA KOMEN EDINBURGH, AMSTERDAM, CAMDEN TOWN, GOSFIELD, SCHRIJVERSLAND EN FLES IN EEN BUNDEL UIT,
GEHETEN OP WEG NAAR HET EINDE, EEN DOOR MIJZELF BEDACHTE TITEL” 1
‘Op weg naar het einde’ kan worden gezien als een reis naar het einde. Reve zegt hier het volgende over in
Reisgebed (De Greeve): “O, GOD. IK STA OP HET PUNT, OP REIS TE GAAN. IK WEET NIET, OF HET MISSCHIEN MIJN LAATSTE REIS
IS. IK WIL U LIEFHEBBEN. IK HOOP, DAT IK ONDERWEG NIEMAND ENIG ONGELUK OF ANDER KWAAD ZAL BEROKKENEN. IK WIL
PROBEREN NIET, OF VEEL MINDER, TE DRINKEN. IK STA VOOR U. IK WEET DAT IK, OF IK VEILIG ZAL AANKOMEN DAN WEL ONDERWEG
VERWONDING, ZIEKTE OF DOOD ZAL VINDEN, ALTIJD U TOEBEHOOR. WANT IN LEVEN EN STERVEN ZIJT GIJ IN MIJ, EN BEN IK IN U. IK
GA NU WEG, VAARWEL, O GOD.”2
Men kan constateren dat Op weg naar het einde een eerste stap ‘op weg naar de verlossing’ betekende. In een jaar
tijd ontworstelde Reve zich al schrijvend aan een aantal knellende banden: hij onderkende openlijk zijn ware
seksuele geaardheid, hij ontdekte zijn verbondenheid met een religieus stelsel, en hij werd zich bewust van het
belang van zijn schrijverschap. Maar uit de worsteling met het verleden, zoals die in de brieven in Nader tot U en
1
BEEKMAN & MCIJER, 1973.
2
BEEKMAN & MCIJER, 1973.
, daarna in romans als Oud en eenzaam en Moeder en zoon naar voren komt, blijkt dat de weg naar de verlossing ten
tijde van de eerste brievenbundel nog lang niet ten einde was. 3
Een toepasselijke opmerking op de titel Op weg naar het einde is een van Brandt, Willem Brandt ziet het nut van
Op weg naar het einde niet in en vindt het maar een boek van niets: “VAN NIETS VERTROKKEN EN OP WEG NAAR HET
NIETS”4, luidt het eindoordeel van Willem Brandt.
AUTEUR
Gerard Reve werd samen met Harry Mulisch en Willem Frederik Hermans gerekend tot de ‘grote drie’ schrijvers
van na de Tweede Wereldoorlog.
Reve viel bijzonder erg op in de niet-literair gebied. Hij raakte vrij vaak in opspraak en was vaak de aanleiding van
publieke debatten. Reve zijn literaire kwaliteiten zijn altijd zonder twijfel altijd al als uitstekend beschouwen.
Ondanks dit feit werd Reve juist om zijn thematiek en opruiingen door velen gekritiseerd en door vele anderen
bewonderd.
Gerard Reve debuteert, onder het halve pseudoniem Simon van het Reve, met De avonden, een boek dat gelijk de
aandacht trok van vele critici. Het werk werd en wordt beschouwd als noodkreet van een nieuwe generatie
jongeren die er, gedesillusioneerd door de oorlog, een cynische, illusieloze blik op de wereld op na houdt. Anderen
zien er een individueel, psychologisch document in.
Ondanks dit feit vindt het zijn weg naar het grote publiek aanvankelijk niet. Reve blijft de eerste vijftien jaar van
zijn schrijverschap een auteur voor kenners. Dat verandert als Reve in de jaren zestig met de brievenboeken Op
weg naar het einde en Nader tot U kiest voor een persoonlijkere vorm van literatuur: leven en werk van de
schrijver gaan meer en meer door elkaar lopen.
Reve’s karakter, standpunten en gevoel voor provocatie hebben Nederland niet onberoerd gelaten. Vanaf het
moment dat hij zich nadrukkelijk in de openbaarheid begeeft, is de schrijver het middelpunt van discussies over,
onder meer, zijn toetreding tot de katholieke kerk, zijn vermeend racisme, godslastering, commercialiteit en
fantasieën over seksuele handelingen met, soms minderjarige, jongens. Passages in Brief aan mijn bank en Nader
Tot U vormen de aanleiding voor het zogenoemde Ezelproces, waarin Reve zich verdedigt tegen de beschuldiging
van smalende godslastering. De gewraakte tekst in Brief aan mijn bank luidt:
“ALS GOD ZICH OPNIEUW IN DE LEVENDE STOF GEVANGEN GEEFT, ZAL HIJ ALS EZEL TERUGKEREN, HOOGSTENS IN STAAT EEN PAAR
LETTERGREPEN TE FORMULEREN, MISKEND EN VERGUISD EN GERANSELD, MAAR IK ZAL HEM BEGRIJPEN EN METEEN MET HEM NAAR
BED GAAN, MAAR IK DOE ZWACHTELS OM ZIJN HOEFJES, DAT IK NIET TE VEEL SCHRAMMEN KRIJG ALS HIJ SPARTELT BIJ HET
KLAARKOMEN.”5
Reve zou uiteindelijk, in hoger beroep, volledig worden vrijgesproken. Een andere kwestie is een
masturbatiescène in het verhaal Melancholia, waarvoor Reve in de jaren vijftig een reisbeurs werd ontzegd. Een
optreden op een poëziefestival in Kortrijk in 1975 zorgt ervoor dat Reve wordt beticht van racisme. Reve, gehuld
in zwart overhemd en omhangen met onder meer een hakenkruis en een hamer en sikkel, draagt daar het gedicht
Voor Eigen Erf voor.
“ONZE KASSIERS OP DE WEGEN BEROOFD,
AAN OUDEN VAN DAGEN OP KLAARLICHTE DAG HUN BEURSJE MET SPAARGELD ONTRUKT,
ONZE ROOMBLANKE DOCHTERS ONTEERD,
WAARHEEN, MIJN VADERLAND?
O, NEDERLAND, ONTWAAK, GOOI AL DAT ZWARTE TUIG ERUIT!
ONS LAND VOOR ONS!
OP NAAR DE BLANKE MACHT!”6
Deze regels lijken weinig aan duidelijkheid over te laten. Iedere provocatie van Reve gaat echter gepaard met een
flinke dosis ironie. Over zijn vermeend racisme schrijft Reve in een brief aan Simon Carmiggelt:
“ZOALS JE WEET, IS DOOR DE BESCHULDIGING VAN ‘RACISME’, ENKELE JAREN GELEDEN AAN MIJN ADRES GEUIT, DE VERKOOP VAN
MIJN BOEKEN VERVEELVOUDIGD. IK BEN NIET ENKELVOUDIG GENOEG VAN GEEST, EN OOK VEEL TE INTELLIGENT, OM EEN RACIST TE
ZIJN, MAAR DIE BESCHULDIGING, EN HET LUKRATIEVE EFFEKT ERVAN, HEBBEN MIJ AAN HET DENKEN GEZET. IK BEHOEF MAAR EEN
OF ANDERE PERSOON SPREKEND IN TE VOEREN, DIE ZICH LAATDUNKEND OVER ALLERLEI INFERIEURE KOKOSNOTENPLUKKERS
UITLAAT EN VOOR DE EER VAN ‘ONZE MEISJES EN JONGE VROUWEN’ OPKOMT, EN HET GELD VLOEIT MIJ TOE.”7
3
PAARDEKOOPER, 1989
4
BRANDT, 1964
5
LITERATUURGESCHIEDENIS.NL, Z.D.
6
LITERATUURGESCHIEDENIS.NL, Z.D.
7
LITERATUURGESCHIEDENIS.NL, Z.D.
Pagina 2
