Naam
Naam school
Modern boek
Niveau 6
BOEKVERSLAG NEDERLANDS
Frans Kellendonk – Mystiek lichaam: een geschiedenis
PRIMAIRE GEGEVENS
TITEL
Mystiek lichaam: een geschiedenis
AUTEUR
Frans Kellendonk
ORIGINELE UITGEVER
Meulenhoff, Amsterdam
UITGEVER VAN GELEZEN BOEK
Querido
EERSTE DRUK
1986
GELEZEN DRUK
21e druk
AANTAL PAGINA’S
195
DELEN
Valse lente, moederkerk, de geschiedenis
GENRE
Roman, moderne moraliteit, academisme
TITELVERKLARING – MYSTIEK LICHAAM
Kellendonk ontkent dat verschillende 'momenten/verschijnselen' in de geschiedenis noodzakelijkerwijs uit elkaar
volgen. De wereld vertoont geen samenhang. Daaruit concludeert hij dat de schepping onaf is. God is er nog steeds
mee bezig; het creatieproces gaat door. Maar dat is wederkerig: de schepping creëert op haar beurt God.
Kellendonk vergelijkt die ontwikkeling met de verhouding tussen de kunstenaar en zijn werk. De kunstenaar
schept, maar zijn werk gaat 'EEN EIGEN LEVEN LEIDEN DAT ZIJN WIL ZOWEL GEHOORZAAMT ALS ONDERWERPT.' 1
Mocht het echter toch uitlopen op zoiets als de voltooiing der tijden, dan zullen God en Zijn schepping elkaar
volkomen uitdrukken en ophouden afzonderlijk te bestaan. Ze zullen dan in elkaar verdwijnen.
Deze omschrijving van de 'voltooiing der tijden' heeft een mystieke inslag. Volgens het woordenboek van Van Dale
is mystiek: 'HET HARTSTOCHTELIJK STREVEN NAAR DE BIJZONDERE VERENIGING VAN DE ZIEL MET GOD EN VAN GOD MET DE
MENS'. Dezelfde 'wederkerige éénwording' treffen we aan in de woorden van Kellendonk. Alleen gaat het bij hem
niet om de individuele mens, maar om de mensheid in haar totaliteit. De onvolkomen werkelijkheid die misschien
eens volkomen zal zijn.
1
KELLENDONK, 1986
, Mystiek lichaam zou, gezien deze redeneringen en beschouwingen een verwijzing kunnen zijn naar wat
Kellendonk als de voltooiing van de geschiedenis ziet. Het verhaal is dan een verbeelding van die eenheid, of van
de weg daarheen.2
ONDERTITEL
Een geschiedenis.
MOTTO & OPDRACHT
Het derde deel van het boek heeft een motto:
“DISTINCTIEDRIFT IS LEVENSDRIFT. EENHEIDSDRIFT IS DOODSDRIFT”
-VAN BRUGGEN
VERBANDEN TITEL, ONDERTITEL EN MOTTO3
UITLEG MOTTO
De mens heeft een dubbele drang: één naar aanzien en één naar samenhorigheid. De mens wil zich mengen en
opgaan in de samenleving, maar tegelijkertijd willen we in diezelfde massa van mensen opvallen en uitblinken. Het
wegvallen tegen de rest van de mensen, het tenietdoen en het neutraliseren van jezelf heeft allemaal te maken met
het opheffen, de eenheidsdrift. Opheffen heeft ook een andere betekenis: eindigen, stopzetten etc. . Om te
begrijpen waarom de eenheidsdrift een doodsdrift is, is met dit woord makkelijk te verklaren: er vindt dan
namelijk zelfopoffering plaats. Daarom heet het eerste ‘levensdrift’ en het tweede ‘doodsdrift’. Wat men als ‘goed’
ziet hoort bij de doodsdrift en alles wat men als 'slecht' ziet, valt onder de levensdrift. Beide komen echter nooit
afzonderlijk voor. Dat zou ook onmogelijk zijn: wie zich wil opheffen, moet zichzelf eerst kennen, dus zich van
anderen weten te onderscheiden. Van Bruggen noemt deze dubbeldrang: zelfweerstreving.
UITLEG ONDERTITEL
Werkelijkheid, samenleving en schepping. Er is een begrip, dat misschien beter dan deze drie uitdrukt waar
Mystiek lichaam over gaat: geschiedenis. Dat woord geeft vooral het dynamische van de werkelijkheid aan. Het
gaat nu niet om het ideaal, maar om de weg ernaar toe. Kellendonk heeft het woord heel bewust te pas gebracht.
Hiermee duidt hij Mystiek lichaam namelijk niet aan als een roman.
In de roman zelf wordt het begrip, geschiedenis, twee keer genoemd. Ik bespreek enkel de eerste keer dat
‘geschiedenis’ vermeld werd in het boek.
“EN BEHAAGLIJK NESTELDE ZICH NU DE GESCHIEDENIS IN DEZE GESCHIEDENIS DER GIJSELHARTEN. WANT WAT IS ER MOOIER DAN
EEN VERHAAL OVER DAT ZWERVENDE INGEWAND, DE SCHOOT, DAT DIER IN EEN DIER, ZOALS DE OUDEN DE BAARMOEDER
NOEMDEN, DAT TEGEN ALLE VERDRUKKING IN RUIM BAAN MAAKT VOOR DE GESCHIEDENIS EN HAAR TROUWSTE BONDGENOTE IS?”4
Wat allereerst opvalt is het spel met de hoofdletter: er is een 'geschiedenis' en een 'Geschiedenis'. De eerste,
geschiedenis, is die van het verhaal: de lotgevallen van de familie Gijselhart; de tweede, Geschiedenis, is die van de
mensheid: de eeuwigdurende voortgang van generaties, op weg naar het 'mystieke lichaam'. Beide
geschiedenissen krijgen met elkaar te maken. Magda heeft een zoontje gekregen. Dat is een ingrijpende
gebeurtenis in het familieleven, maar dat betekent bovendien dat via haar de Geschiedenis zich voortzet.
Het stuk laat iets zien van de eigenlijke zin van het Gijselhartverhaal. Het maakt duidelijk dat we het moeten lezen
als een verbeelding van de ‘Geschiedenis’. De term 'moraliteit', die Kellendonk zelf voor zijn roman gebruikte, gaf
dat al aan. Wat de Gijselharten overkomt, is een voorbeeld voor wat in de Geschiedenis plaats vindt. De waarden
en ontwaarden die ter sprake komen, hebben een veel wijder verband dan die van een toevallig gezin. De
Gijselhartgeschiedenis is als het ware een verkleind plaatje van de werkelijkheid, samenleving en schepping: de
geschiedenis.
AUTEUR
Frans Kellendonk (1951-1990), pseudoniem voor Franciscus Gerardus Petrus, studeerde Engels in Nijmegen.
Kellendonk vertaalde diverse Engelse klassiekers. Behalve romans schreef hij ook verhalen en essays. Zijn roman
Mystiek lichaam veroorzaakte in 1986 een controverse. Naast lovende recensies ontstond er ook een hevige
discussie over dit boek, waarbij Kellendonk beschuldigd werd van antisemitisme.
2
HUGO, 2005
3
WIGGERS, 2018
4
KELLENDONK, 1986, PP. 132-133
Pagina 2
