De Klassieke oudheid
2.1 De Griekse democratie
De Atheense democratie
Bestuur door het volk
In Athene werden de beslissingen niet genomen door een koning of een farao, maar door een
volksvergadering. Zo’n regering door het volk noemen we ook wel democratie. In de moderne
democratieën kiezen de burgers vertegenwoordigers in een parlement. In Athene was er geen
parlement: alle Atheense mannen die geen slaaf waren, mochten rechtstreeks meebeslissen. In zo’n
geval spreken we van een directe democratie.
Een voorwaarde voor een directe democratie is dat er niet te veel burgers zijn. In het oude
Griekenland kon een directe democratie ontstaan doordat de Grieken in stadstaatjes woonden. Zo’n
stadstaat of polis bestond uit een stedelijke kern en het omringende platteland. De meeste poleis
hadden maar een paar duizend inwoners.
Ook Athene was een polis, maar wel een hele grote. Naar schatting woonden hier in de 5e eeuw v.C.
300.000 mensen In de Atheense democratie mochten vrouwen, kinderen, slaven en vreemdelingen
niet meepraten: dat recht was voorbehouden aan de volwassen, vrije mannen. Zij waren uit Athene
zelf afkomstig en bezaten het Atheense burgerrecht. Binnen deze groep maakte het niet uit of je arm
of rijk was: iedereen had gelijke rechten.
Gelijkheid
De onderlinge gelijkheid was voor de Atheners in de 5e eeuw v.C. erg belangrijk. Zij waren bevreesd
voor een al te machtige leider. Ooit was Athene geregeerd door koningen, en later door de adel
(aristocratie): rijke en belangrijke mannen die zichzelf zagen als de besten. Ook was het wel
voorgekomen dat één man tijdelijk de macht greep: een tiran. Door verandering van het oorlogvoeren,
werden de burgers steeds belangrijker, eerst als zwaarbewapende voetsoldaten, later als roeiers op de
oorlogsvloot. Bij belangrijke beslissingen hadden zij invloed geëist en gekregen.
Om ervoor te zorgen dat iedereen gelijk bleef, was de Atheense democratie zo ingericht dat niemand
teveel macht kon veroveren. De belangrijkste beslissingen waren in de handen van de
volksvergadering. Omdat hier niet alles aan de orde kon komen, koos de volksvergadering elk jaar een
stadsbestuur, de Raad van 500. Het dagelijks bestuur van deze raad bestond uit vijftig raadsleden,
maar die mochten niet langer dan een maand aanblijven.
De Atheense rechtspraak was in handen van een volksjury, waarvan leden door het lot werden
aangewezen. Het leger werd geleid door tien generaals, die elk jaar opnieuw werden gekozen door de
volksvergadering. De volksvergadering kon bovendien besluiten een ‘schervengericht’ te houden. De
burgers schreven dan op een potscherf welke persoon naar hun mening te veel macht had. De
‘winnaar’ werd voor een tijd verbannen. Dit heet ook wel ostracisme.
Denken over de natuur en de wereld
Griekse filosofie
Op de democratie bestond binnen Athene ook kritiek. Enkele belangrijke Atheense denkers hebben
zich afgevraagd of democratie nu wel het beste bestuurssysteem was. Deze denkers maakten deel uit
van een lange traditie van Griekse filosofen, mensen die allerlei aspecten van het bestaan
onderzochten.
Denken over de natuur
Al vanaf 600 v.C. probeerden Griekse onderzoekers een algemene ‘theorie’ te ontwikkelen om
natuurverschijnselen te verklaren. Deze denker stelden zich bvb de vraag of de wereld om ons heen
was terug te voeren op één oerelement, zoals vuur of water. Een van hen merkte op dat alles in de
, natuur voortdurend in beweging was en een ander dacht dat alles uit heel kleine deeltjes (atomen) was
opgebouwd. Hun inzichten waren meestal moeilijk aantoonbaar.
Denken over het goede en het ware
In de 5e eeuw v.C. gingen Griekse filosofen ook nadenken over de vraag hoe mensen het beste
konden leven.
Een van de belangrijkste filosofen was Socrates, die stelde: ‘Ik weet niets, behalve dat ik niets weet.’
Hij ergerde zich aan mensen die stellig beweerden dat ze wel wisten hoe iets in elkaar zat. Met
Socrates liep het niet goed af: hij werd in 399 v.C. in Athene veroordeeld tot het drinken uit een
beker met dodelijk gif. Met zijn kritiek op de goden zou hij jongeren hebben bedorven. Ook was hij
kritisch over de Atheense democratie.
Denken over politiek
Ook over de vraag hoe je een polis moet besturen, dachten filosofen uit deze tijd veel na. Op het idee
van een democratie in Athene kwam kritiek.
De filosoof Plato (427-347 v.C.), een leerling van Socrates, was overtuigd dat een bestuur moest
bestaan uit wijze mensen die onpartijdig zijn en die alle belangen goed afwegen. Hij kon zich moeilijk
voorstellen dat je bij meerderheid van stemmen kon bepalen wat goed of waar was. Volgens Plato
namen politici in een democratie vooral besluiten waarmee ze het de burgers naar de zin konden
maken. Burgers lieten zich ook vaak misleiden odor handige sprekers (volksmenners).
Ook Aristoteles (384-322 v.C.), een leerling van Plato, was kritisch over de democratie. Hij vond dat
monarchieën, aristocratieën en democratieën allemaal goed konden werken, maar dan ook op hun
eigen manier gevaarlijk konden worden. Hij wilde het liefst een mengvorm van alle drie. Zo kon een
goed en stabiel bestuur voor iedereen ontstaan. Verder vond hij kennis van groot belang om tot juiste
beslissingen te komen.
Anders dan Plato richtte hij zich vooral op het verzamelen en systematisch opschrijven van kennis, op
bijna elk gebied.
2.2 Het hellenisme
Het rijk van Alexander de Grote
Een ongekende veroveraar
Alexander (356-323 v.C.) was een koningszoon uit Macedonië. Zijn bijnaam ‘de Grote’ kreeg hij pas
na zijn dood. Hij was toen slechts 33 jaar, maar hij had al wel een enorm rijk veroverd, dat zich
uitstrekte van Griekenland tot in India. De veroveringsdrift had hij geërfd van zijn vader, koning
Philippus van Macedonië, die heel Griekenland onder zijn heerschappij had gebracht. Daarbij had hij
geprofiteerd van het feit dat de Griekse steden door voortdurende onderlinge strijd ernstig verzwakt
waren geraakt.
Na Philippus’ dood vatte Alexander het ambitieuze plan op om het werk van zijn vader voort te zetten
en het hele Perzische Rijk te veroveren. Dat strekte zich in die tijd uit van West-Turkije tot in Egypte
en het huidige Afghanistan. Met een leger van 100.000 soldaten maakte Alexander het volledig waar.
Verklaringen voor Alexanders succes
- Alexanders succes lag aan een combinatie van zijn persoonlijke eigenschappen en zijn
militair inzicht. Hij had een enorm doorzettingsvermogen en grenzeloos geloof in eigen
kunnen. Ook was hij groot strateeg, die zijn legeronderdelen op verrassende manieren
opstelde en inzette.
- Alexander speelde zich goed in op de gewoonten in de landen waarover hij regeerde.
- Hij stelde zich in Griekenland aan het hoofd van een leger dat de Griekse steden in
Azië van Perzische overheersing zou bevrijden.
- Hij presenteerde zich in Egypte als de nieuwe farao.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper MarieFMS. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,89. Je zit daarna nergens aan vast.
