Chronische Hartfalen (systolisch)
1. Diuretica: thiazidediuretica (thiazides/triamtereen) of lisdiuretica (bij oedemen, furosemide en bumetadine): voorkeur lisdiuretica
ACE-remmers: enalapril, lisinopril, perindopril (nierfunctie controleren): AII-antagonisten niet gelijkwaardig aan ACE-i (losartan, candesartan, valsartan)
2. Betablocker: bisoprolol, carvedilol, metoprolol, nebivolol (indien II-IV) (Bij NYHA klasse 2 en 3 wordt een bètablokker standaard bij gegeven)
3. Spironolacton (indien III-IV), eplerenon (indien II)
4. Hartfrequenrie > 70 spm → ivabradine
5. Bij niet negroïden: Digoxine (indien ook boezemfibrilleren)
Bij negroïden: Overweeg combinatie isosorbidedinitraat en hydralazine
→ Geen statine toevoegen
→ Denk om risicovolle co-medicatie:
a) Neg. Inotrope medicatie
b) Cortico’s, NSAIDs en ASA
c) Antidepressiva
d) TCA’s en venlafaxine
e) Thiazolideneionen
Geneesmiddelgroep Geneesmiddel Werking Bijwerking Interacties Contra-indicaties Opmerkingen
Thiazide diureticum Thiazides/ Remmen de natrium/chloride Hypokaliemie, NSAIDs: geven pre-glomulaire eGFR < 30 Minder effectief bij een nierfunctie <
idapamide co-transporter in proximale hyponatriemie, vasoconstrictie (reductie GF). Jicht 30 ml/min
deel v/d distale tubulus. hyperurikemie, Verminderde klaring lithium en Ernstige
Geven op lange termijn glucose intolerantie, calcium leverfunctiestoornis
arteriele vasodilatatie → hyperlipidemie
daling dosis
Lisdiuretica Furosemide, Remmen reabsorptie van 20- Dehydratie, hypotensie, De werking van antihypertensiva Elektrolytendepletie Hier vindt verzadigingskinetiek plaats.
bumetadine 25% van totaal gefilterd nierfunctiestoornissen, (m.n. ACE-remmers) of theofylline BPH Bij nierfalen → dosis verhogen.
natrium → vermindering hypokaliemie, kan worden versterkt. Door NSAID's
concentrerend vermogen → hypomagnesiemie, neemt het diuretisch effect af.
water verlies hyperurikemie,
incontinentie,
ototoxiciteit
ACE-remmers Enalapril, Remmen afbraak bradykinine Orthostatische In combi met kaliumsparende Overgevoeligheid Reductie mortaliteit HFREF: 20-25%
lisinopril, (wat vaatverwijdend is) en hypotensie, angio- diuretica, diabtes en voor ACE-remmers Eerste vraag: hoe is de nierfunctie?
perindopril stop omzetting van oedeem, hoest, nierinsufficientie moet je de kalium NSAID-gebruik (belangrijke interactie)
angiotensine 1 naar hyperkaliemie en waarde controleren. Kan leiden ortostatische hypotensie
angiotensine 2 (at2 is kriebelhoest doordat het NSAID zorgt
vaatvernauwend) voorvasoconstrictie van de afferente
arteriolen. → snelle gewichtstoename
door vasthouden vocht.
Angiotensine 2 Losartan, ARB's blokkeren selectief de Orthostatische Zie ACE-remmers Niet combineren Zie ACE-remmers
antagonisten candesartan, angiotensine II-receptor hypotensie; Macrogolen verhogen toxiciteit door met ACE-i Minder kans op angio-oedeem en
valsartan (type I). Remming werking achteruitgang van de pgp remming hoest
angiotensine II → remming nierfunctie;
van de aldosteronsecretie. Hyperkaliemie
Bètablokker Bisoprolol, Blokkeren de B-receptoren Bradycardie, Duizeligheid NSAIDs kunnen anti-hypertensieve Pas op op bij Langzaam opbouwen.
carvedilol, Negatief chronotroop, Koude extremiteiten, effect remmen. Calciumantagonisten astma/copd, dus Niet zomaar stoppen, maar uitsluipen,
inotroop, dromotroop. Op Dislipidemie, Diabetes kunnen negatief inotrope effect voorzichtig doseren anders reflex-tachycardie
, metoprolol, het hart verminederd het de uitlokken, Hypoglycemie, versterken (bradycardie). Digoxine (vanwege HMV↓),
nebivolol adrenerge prikkel Bronchospasme, kan door versterking van het voorzichtig bij
Depressie, Nachtmerries, dromotrope effect AV-dissociatie diabetes mellitus,
Slaapstoornissen, optreden. Combinatie met MAO– verbergt mogelijke
Perifere vasoconstrictie, remmers (m.u.v. MAO B-remmers) hypo. Hypotensie
Cardiale decompensatie vermijden Bronchospasmen.
Kaliumsparende Spironolacton, Actie via de Hyperkaliemie, Kaliumsupplementen, ciclosporine, eGFR<30, Spironolacton heeft wel anti-
diuretica eplerenon, mineralocorticoïd receptor hyponatriemie, anti- LMWH, cotrimoxazol, NSAID of hyperkaliemie, androgene effecten, eplerenon niet.
triamtereen → blokkeren upregulatie androgene effecten dubbele RAAS-blokkade met ACE- hyponatiemie Werkt op verzamelbuis nefron
ENaC en de Na/K ATPase (spironolacton), Slechte remmers en ARB's is gecontra-
pomp. Minder kalium cel in spijsvertering, diarree indiceerd vanwege de kans op
en meer natrium als gevolg (levensgevaarlijke) hyperkaliëmie. De
cel uit. renale uitscheiding van digoxine en
van lithium kan afnemen.
Hartglycoside Digoxine Het blokkeert de natrium Maagdarmstoornissen. Zijn veel interacties met andere 2e of 3e graads AV- Bij systolisch hartfalen i.c.m.
(lanoxin) kalium ATPase pomp in de Neurologische geneesmiddelen. Met diuretica kan blok atriumfibrilleren bij verhoogde
myocyt. Er wordt dan minder stoornissen. Ecg- het leiden tot hypokaliaemie. Met Supraventriculaire ventrikelfrequentie ondanks beta-
natrium uitgepompt en afwijkingen, sinoatriaal macrogolen wordt de toxiciteit van aritmie blokker. (rust > 110 bpm)
minder kalium in gepompt. blok en AV-blok, Zowel digoxine sterker door pgp remming Ventrikelfibrilleren Dosering afhankelijk van leeftijd en
Hierdoor zal er meer calcium supraventriculaire als Ritmestoornis nierfunctie
in de hartcel blijven. ventriculaire aritmieën Oplaaddosering bij start.
Hierdoor is er een sterkere komen voor. Symptomen
contractie. Positief inotroop, van digoxine-intoxicatie:
stimuleert N. vagus → verwardheid,
activiteit van SA- en AV- misselijkheid,
knoop ꜜ en remming van de eetlustverlies en gestoord
AV-geleiding (dromotroop) kleurenzien
Ivabradine Cardiaca Verlaagt de hartfrequentie
door een remming van de
spontane diastolische
depolarisatie in de
sinusknoop via remming
cardiale pacemaker If -
stroom.
Sacubitril+valsartan Combinatie A2-antagonist valsartan. Neprilysine remmer remming Mn systolisch hartfalen en
(entresto) preparaat afbraak natriuretisch peptide. BNP→ afgegeven door hart, verminderde ejectiefractie
minder natrium terugresorptie verzamelbuis
Angina pectoris
Stap 1
a) Start met 80 mg ASA, alternatief clopidogrel bij overgevoeligheid ASA, denk aan toevoegen PPI → bij clopidogrel pantoprazol geven i.p.v. omeprazol
b) Geef statine
c) Bij aanval: nitraat sublinguaal (nitroglycerine, ISDN)
Stap 2: bij meer dan 2 aanvallen per week monotherapie met:
a) Voeg selectieve beta-blokker toe: metoprolol, bisoprolol
b) Of voeg dihydropyridine toe (amlodipine, nifedipine), streef naar 50-60 bpm, bij BW: langwerkend nitraat, bij verdere verlaging hartritme of niet verdragen beta-blokker: diltiazem
Stap 3: bij onvoldoende effect monotherapie
, a) Combineer beta-blokker met dihydropyridine, bij BW of CI: een van beide, of als diltiazem is toegevoegd een langwerkend nitraat
Stap 4: combinatietherapie met 3 middelen
a) beta-blokker met dihydropyridine en langwerkend nitraat
Geneesmiddelgroep Geneesmiddel Werking Bijwerking Interacties Contra-indicaties Opmerkingen
TAR, salicylaten ASA (80 mg) Beschadigd endotheel activeert Ook langdurig gebruik lage dosis Bij gelijktijdig gebruik met Zwangerschap Carbasalaatcalcium is ook ASA
trombo’s. ASA zorgt voor ASA: maagdarmbloedingen. ibuprofen kan het Ernstige Denk aan toevoegen PPI
acetylering van COX in Overgevoeligheidsverschijnselen trombocytenaggregatieremmende hypertensie omeperazol of pantoprazol
trombocyt, dit remt irreversibel bij astmapatiënten of allergiën effect van acetylsalicylzuur Ulcus in anamnese
tromboxaan A2 worden verminderd; bij
incidenteel gebruik van ibuprofen
is een klinisch effect
onwaarschijnlijk.
P2Y12-remmers Clopidogrel Remmen selectief en Hematoom (blauwe plek), PPIs: omeprazol heeft interactie - Het is een prodrug en is
irreversibel de P2Y12-ADP Epistaxis (bloedneus), met CYP2C19 (50% minder afhankelijk van CYP2C19 voor
receptor van trombocyten. Maagdarmbloeding, Diarree, werkzaam) → kies pantoprazol omzetting in actieve vorm.
Hierdoor neemt de binding van Buikpijn, Dyspepsie, Kneuzing, Oppassen bij PM CYP2C19
fibrinogeen aan de GPIIb/IIIa- Bloeding op injectieplaats
receptoren op het oppervlak
van de trombocyten onder
invloed van ADP af
Statine Simvastatine, HMG-CoA reductase remmers. Myalgia (spierpijn), Myopathie, Vermijden CYP3A4 remmers: Leverziekten Minst krachtig: Atorvastatine
rosuvastatine, Remming HMG-CoA reductase Rhabdomyolyses, Orale antimycotica, ritonavir, en pravastatine
pravastatine, → vermindering cholesterol Leverfunctiestoornis, Hoofdpijn, ciclosprine, grapefruitsap Middel krachtig: simvastatine
atorvastatine productie → upregulatie van Troebel zien, Duizeligheid, Tijdelijk verlagen dosis statine: Meest krachtig: rosuvastatine
LDL-receptoren op hepatocyt. Gastro-intestinaal, Haaruitval Macroliden, calciumantagonisten,
Vermindering circulerend VLDL gemfibrozil, amiodaron
door stimulatie van lipoprotein Verminderde effectiviteit statine:
lipase → afname circulerende Anti-epileptica, fenytoïne,
TG efavirenz, rifampicine, nevirapine
Lipidenverlager Hogere kans op rhabdomyolyse:
fibraten
Kortwerkend nitraat ISDN, Enzymatisch afbraak van nitraat Hypotensie, blozen, heftige PDE5-remmers (viagra)→ zorgen Anemie Kan tolerantie optreden → per
nitroglycerine leidt tot vrijzetting NO → cGMP hoofdpijn, reflex tachycardie voor een extreme vermindering Hypotensie etmaal 8-12 uur nitraatvrije
→ relaxatie van de gladde van de tensie. Hypovolemie periode. Oppassen met het
Langwerkende ISMN spieren → vasodilatatie van: Overgevoeligheid gebruik van alcohol,
nitraten Veneuze capaciteits vaten bloeddrukverlagende
(preload↓, snel tolerantie)!! middelen, TCA, anti-psychotcia
Arteriele weerstandsvaten
(afterload↓, bij hogere
dosering, minder snel
tolerantie)
Coronair vaten (beperkt effect,
verminderen vasospasmen en
verbeteren doorbloeding
collateralen)
, Beta 1-blokker Metoprolol, Negatief inotroop, negatief Beta 1 blokkers hebben vaak Calciumanatgonisten, CYP2D6 Hypotensie Carvediol en labetalol
bisoprolol, chronotroop en negatief echt een vasoconstrictieve remmers (kunnen spiegel Bronchospasmen (zwangerschap)
atenolol, dromotroop door een werking wat ook kan leiden tot betablokkers verhogen), NSAIDs Overgevoeligheid Verschillen onderling:
carvedilol (ook β- verminderde output van het koude handen of voeten (dempen antihypertensief effect Astma/COPD selectiviteit, partieel agonist of
2 & α-1), hart, ook de geleiding wordt Bradycardie, moe/duizelig, enigsinds), insuline en ISA, wel of niet vasodilatoir.
nebivolol (NO), minder in het hart. Het effect koude extremiteiten, bloedglucose verlagende Overall effect: reductie van
celiprolol van renine wordt ook Dislipidemie, Diabetes middelen, verapamil en diltiazem zuurstofbehoefte van het
(ook beetje β2), verminderd door een uitlokken, Hypoglycemie, (kans op bradycardie) myocard
pindolol verminderde afgifte. Bronchospasme, Depressie, Bij centrale bijwerkingen:
(ook beetje β2) Verward, Nachtmerries, atenolol
Slaapstoornissen, Perifere Metabole bijwerkingen →
Sotalol (niet vasoconstrictie, Cardiale minder vasodilatoire beta-
specifiek, QT decompensatie blokker (carve/nebi)
verlenging) Niet zomaar stoppen, anders
reflex-tachycardie)
Calciumantagonisten Verapamil De dihydropyridines werken Centrale (duizelig, hoofdpijn, Grapefruit: meeste Overgevoeligheid Perifere vasodilatatie van de
Diltiazem veelal meer op de arteriële blozen), cardiale dihydropyridines door CYP3A4 Hypotensie arterien. Vnl. dihydropyridinen,
Dihydropyridinen: vaten, terwijl diltiazem en (reflextachycardie), perifeer Verapamil en diltiazem (PgP- en afterload en bloeddruk daalt.
Nifedipine, verapamil ook op het hart oedeem (kan niet worden CYP3A4-remmers) met: Negatief chronotropie: vnl.
Amlodipine werken. Ze remmen dus het opgelost met furosemide), Digoxine Verapamil > diltiazem. (niet
calciumkanaal waardoor er geen reflux!, obstipatie (verapamil!!), Statines dihydropyridinen)
extra calcium het bradycardie en AV blok Midazolam Negatief inotropie: vnl.
sarcoplasmatische reticulum in (verapamil) Beta-blokkers Verapamil > diltiazem. Amper
kan. In een mycyt door bij dihydropyridinen
verapamil en diltiazem zie je Dihydropyridinen:
dan ook een inotroop effect op vaatverwijdend, niet bij aritmie
het hart, daarnaast zie je ook Diltiazem: vaatverwijdend, wel
een vermindering van de bij aritmie
hartslag en een dilatief effect Verapamil: alleen als anti-
wat de afterload verminderd aritmicum
Nicorandil (2e lijn) Kaliumkanaal Kaliumkanaal opener → Hoofdpijn, blozen, duizeligheid,
opener en nitraat vasodilatie systemische en misselijkheid reflextachycardie
coronair arteriën door
hyperpolarisatie
Additioneel nog een nitraat
eigenschap → vrijzetting NO
leidt additioneel tot veneuze
vasodilatatie.
Ivabradine (2e lijn) - Verlaagt hartfrequentie door Lichtverschijnselen (van
remming cardiale pacemaker If - voorbijgaande aard),
stroom bradycardie, aritmieen
