WIJSGERIGE ANTROPOLOGIE
Wijsgerige antropologie is filosofisch onderzoek naar de mens. Filosofie is het kritisch
onderzoek naar ideeën/concepten die betekenis en vorm geven aan je leven en de wereld
om je heen. Deze ideeën/concepten zijn alleen maar denkbaar, want ze zijn geabstraheerd
van de werkelijkheid. Je geeft betekenis en vorm aan je leven met deze ideeën en
concepten, doordat je keuzes maakt over je gedrag (vorm) in de wereld op basis van de
betekenis van ideeën. Je moet deze ideeën en concepten zo kritisch mogelijk onderzoeken
en niet dogmatisch zijn.
Het Mind-Body-Problem bestaat uit 2 delen:
- Body, wat materieel is en zich dus houdt aan natuurwetten. Het heeft een innerlijke
organisatie om te functioneren in relatie tot de buitenwereld en heeft verlangens,
waardoor het in actie komt.
- Mind, wat bestaat uit je geest, bewustzijn, gedachten en verstand en dus immaterieel
is. Doordat het immaterieel is, houdt het zich niet aan natuurwetten en is de geest
dus vrij.
Het probleem zit dus in de vraag hoe iets immaterieels iets materieels kan aansturen. Het
immateriële zit in de ervaring en blijkbaar onderneem je dingen op basis van deze ervaring.
‘Normaal’ kan je alleen iets materieels aansturen met andere materie.
We vinden het erg belangrijk te geloven in de vrije geest, omdat we anders het idee hebben
betekenisloos te zijn. Met een vrije geest denken we dat we ons leven kunnen invullen hoe
we willen. Daarnaast hebben we ook een wens om verantwoordelijkheid/schuld/waardering
op te leggen, om zo elkaars gedrag te begrijpen. Zonder vrije wil heb je niet zelf besloten
iets te doen en kan je geen waarde toekennen aan elkaars en ons eigen gedrag.
De menselijke geest onderscheidt zich van andere geesten door 5 vermogens:
- reflexiviteit: ik weet dat ik ben. Je bent je dus bewust van je bestaan en er is een
representatie van je reële bestaan in je geest, die zich in een dynamische relatie tot
je omgeving verhoudt. Je hebt dus besef van jezelf en je omgeving
- openheid: je kan over meer mogelijkheden voor je keuzes nadenken dan je instinct je
in eerste instantie geeft. Dit instinct zijn driften of impulsen die je ‘gewoon’ hebt.
- subject-object relatie/zelfbewustzijn: ik weet dat ik weet dat ik ben. Er is dus sprake
van verdubbeling. In je geest heb je het vermogen om “jezelf als bewust wezen” als
object te zien. Zo kan je dus afstand nemen van jezelf als bewust wezen, waardoor
je jezelf kan analyseren, evalueren en aanpassen. Dit laatste gebeurt in ons denk
domein dat we subject noemen.
- transcendentie: overstijgen van de werkelijkheid. Je creëert hierbij in je geest een
ideale versie van de werkelijkheid. Deze ideale versie is in de vorm van abstracte
ideeën die het wezen/de kern weergeven en is een letterlijke verbeelding.
- taal: we beschikken over taal om dingen weer te geven in betekenissen.
We hebben heel sterk het geloof dat we onszelf dmv onze geesten in de hand hebben en
onszelf kunnen beheersen/bepalen. Bv ons rechtssysteem is hierop gericht.
Bij dualisme gelooft men dat je geest iets anders is dan je hersenactiviteiten, dus dat dat los
van elkaar staat. Het brein (lichaam) en de geest zijn dus onafhankelijk van elkaar.
,René Descartes heeft het filosofisch fundament voor het dualisme geleverd. Descartes wilde
absoluut zekere kennis, oftewel inzichten die onbetwijfelbaar zijn. Hij zei namelijk dat als hij
1x bedrogen was door een kennisbron, hij deze nooit meer zou gebruiken, omdat de bron
anders wel betwijfelbaar is. Hij ging op zoek naar hoe hij aan deze absoluut zekere kennis
kon komen.
Hij kwam tot de conclusie dat zintuiglijke informatie (verschaffen kennis over de
werkelijkheid) betwijfelbaar was, omdat deze niet voor iedereen hetzelfde is. Hij kwam ook
met zijn droom argument: je kan onmogelijk 100% uitsluiten dat je op dit moment
droomt. Ook als je wakker bent is de ervaring van de werkelijkheid alleen maar
in jouw geest en als je droomt heb je ook het idee dat de ervaring vd
werkelijkheid alleen maar in je geest is. → Je hele ervaring van de werkelijkheid is dus
betwijfelbaar. Je ervaring (subject) van de werkelijkheid wordt gecreëerd doordat zintuiglijke
informatie, gevoed door de voorstelling van de werkelijkheid die je ervaart in je geest, zich
verzamelt in de hersenen. Dit wordt verdubbeling genoemd.
Zijn argument was dus: hoe kan je nu weten dat je ervaring van de werkelijkheid van de
geest niet verwijst naar een droom maar naar de echte werkelijkheid? Zijn conclusie was dat
je nooit zeker kan weten of de werkelijkheid ook buiten je geest bestaat, want je kan er altijd
over twijfelen.
Descartes “cogito ergo sum” is dualistisch, hij kan dit zeggen omdat hij vindt dat de geest en
het lichaam onafhankelijk van elkaar bestaan en functioneren. Hij komt namelijk, via
gedachte experimenten, tot de conclusie dat hij er niet zeker van kan zijn dat hij een lichaam
heeft (maar hij sloot ook niet uit dat hij wel gewoon een lichaam heeft: hij twijfelde erover).
Hij zag zijn zintuigen als onbetrouwbaar om waarnemingen te doen van de materiële wereld
(zie het droom argument/ onbetwijfelbare kennis) en het lichaam is materieel. Descartes stelt
dus dat hij wel een geest heeft, waarin hij twijfelt (dus denkt). Hij kón niet twijfelen aan het
feit dat hij twijfelt en dus kon hij met zekerheid zeggen dat de geest bestaat. Vandaar “cogito
ergo sum” of “ik denk dus ik besta”.
Bij het droom argument heb je het idee dat de ervaring van de werkelijkheid altijd in je geest
zit (zie hierboven). Dit leidt dus tot solipsisme, het idee dat er maar 1 bewustzijn bestaat.
Naast het dualisme, is er ook het monisme. Mensen die in het monisme geloven, geloven
dat je geest samenvalt met je hersenprocessen. Ze hebben dus een materialistische
opvatting over de geest. De consequentie hiervan is dat er geen vrije wil is, omdat dus alles
volgens natuurwetten gaat. De basis voor moraal valt dan weg, want jij (je geest) maakt dan
dus niet meer bewuste keuzes om iets goeds/slechts te doen. Je kan zelf namelijk helemaal
niet bepalen of je iets goeds/slechts gaat doen.
Thomas Nagel: Mind-Body problem
Bewijs toont aan dat er eerst iets moet gebeuren in je brein, voordat er wat gebeurt in je
geest of bewustzijn. Er is echter wel een wederkerige relatie: soms beïnvloeden je hersenen
, je geest en soms beïnvloedt je geest je hersenen. Over deze relatie zijn twee filosofische
vragen te stellen:
➢ is je geest iets anders dan je brein, terwijl het wel verbonden is, of is je geest je
brein?
➢ En zijn je gedachtes, gevoelens en wensen dingen die gebeuren in aanvulling op het
fysische proces in je brein of zijn ze op zichzelf een soort fysisch proces?
Je ervaring van iets is opgesloten in je geest, op een manier dat niemand anders het kan
observeren. Je ervaringen zijn in je geest met een innerlijke beleving die anders is dan de
manier waarop je brein in je hoofd is, ze kunnen namelijk niet je geest open maken en erin
kijken. Het lijkt er dus op dat je ervaringen en andere mentale toestanden niet alleen fysieke
toestanden van je hersenen kunnen zijn. Het moet dus zo zijn dat er meer is dan jij en je
lichaam met het zenuwstel.
Een conclusie kan zijn, dat er een ziel is, op een manier verbonden aan je lichaam is dat ze
kunnen communiceren. Dit heet dualisme. Veel mensen denken echter dat het geloof in een
ziel ouderwets en niet-wetenschappelijk is. Al het andere is namelijk wel gemaakt van
fysische materialen, dus waarom zouden wij dat niet zijn?
Een tweede conclusie kan zijn dat mensen uit niets anders dan fysieke materie
bestaan en dat hun mentale toestanden fysieke toestanden van de hersenen zijn. Dit heet
monisme. Een dualist zegt echter dat deze twee dingen verschillend zijn, want het een is
waarneembaar (bv hoe water eruit ziet), maar het ander niet (hoe het smaakt/voelt). Dat
laatste gebeurt in je innerlijke beleving.
Een derde conclusie kan zijn dat je mentale leven doorgaat in je hersenen, maar dat
je ervaringen geen fysieke processen in je hersenen zijn. Je zenuwcellen zijn dus niet alleen
een fysiek object, maar er gaan ook mentale processen in om. Dit heet de dual aspect
theory. Als dit proces plaatsvindt, zou een wetenschapper die in je brein kijkt het fysieke
aspect zien, maar jijzelf zal vanbinnen het mentale aspect beleven. Je brein heeft dan een
binnenkant dat iemand van buiten niet kan zien, ook niet als hij je brein openmaakt. Bij
dualisme is je mentale en fysieke deel niet direct met elkaar verbonden, maar bij de dual
aspect theorie wel.
Een biologisch organisme heeft geen mentale toestand, maar een bewust wezen wél.
Descartes passies van de ziel
Descartes heeft ook nog de zielsleer. Hij maakt hierbij een verschil tussen de acties en de
passies. Bij een actie heeft de ziel invloed op het lichaam, deze acties zijn vrij.
Bij een passie (≈emoties) ondergaat de ziel de activiteit van het lichaam. Elke emotie is een
passie, maar niet elke passie is een emotie. Een emotie is een aandringen om met het
lichaam mee te werken. De vrije ziel is met het lichaam verbonden in de pijnappelklier. De
ziel stuurt hierin de bewegingszenuwen van het lichaam aan. Vanuit deze pijnappelklier kan
de ziel hartstochten, die komen van processen van het lichaam, tegenwerken of bijwerken.
Hiervoor is gedragstherapie nodig: de ziel kan de hartstochten wel bij- of tegenwerken, maar
ze niet ontkennen. De ziel moet dus leren omgaan met de hartstochten; sommige (goede)
passies moeten in stand worden gehouden en soms moet er een tegenovergestelde passie
worden opgewekt. Deze ziel kan op 2 plaatsen huizen:
➢ het hart: de ziel is via de pijnappelklier met het hele lichaam verbonden en in dit
orgaan ervaren we onze passies, zoals vreugde en verdriet
