Dit document is een samenvatting van de historische contexten voor het vak geschiedenis. Het gaat om de volgende historische contexten: Republiek - Duitsland - Koude Oorlog - Verlichting. Dit is de stof voor het CE geschiedenis VWO 2021. Het is een uitgebreide samenvatting met de belangrijkste begr...
HC1. Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1515 - 1648)
Oorzaken uitbreken Opstand (1515-1572)
Tussen 1515-1572 breekt de Nederlandse Opstand uit en deze wordt veroorzaakt door:
- De centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II weg met privileges
- Afkeer protestanten én katholieken tegen kettervervolging in Nederlandse gewesten
De Bourgondische Nederlanden komen in handen van het Huis van Habsburg Karel V.
In Nederlanden bloeit handel en nijverheid, dus toenemende verstedelijking. De stedelijke burgerij ruilt
belasting voor privileges en krijgt hierdoor stevige machtspositie. Karel V verandert dit door centralisatie en
instelling drie Collaterale Raden (1531).
Het protestantisme ontstaat in het Habsburgse rijk onder leiding van Luther. Alleen de Bijbel zou de richtlijn
van het geloof moeten zijn. Gevolg is grote spanningen, strijd en splitsing kerk in Rooms-katholiek en
protestantisme. In het Duitse rijk wordt de Vrede van Augsburg (1555) gesloten: wiens gebied, diens
gebed. Karel V trekt het zich persoonlijk aan en treedt af. Filips II volgt hem op.
In Nederlanden krijgt Calvijn meer aanhangers en hij is van mening dat lagere overheden zich moeten
verzetten tegen hogere overheid als deze de geboden van God niet goed navolgt. Dit leidt tot vele
kettervervolgingen en uiteindelijk komt het Smeekschrift (1566). Er komt een tijdelijk einde aan en
calvinistische bijeenkomsten nemen toe. Gevolg: Beeldenstorm. Filips II stuurt hertog van Alva naar
Nederlanden. Hij stelt de Raad van Beroerte in. Veel edelen van beide geloven vluchten naar buitenland,
zoals Willem van Oranje.
Vanuit Duitsland organiseert Willem van Oranje het verzet tegen Spanje. Zijn slagen zijn niet succesvol. De
watergeuzen lukt het in 1572 wel wanneer zij Den Briel innemen. De Opstand is begonnen.
Jaartallen:
155 Vrede van Augsburg wiens gebied, diens gebed. Dit geldt binnen Duitse rijk
5
156 Smeekschrift der edelen verzoek aan landvoogdes Margaretha van Parma om kettervervolging
6 op te heffen. Gevolg: meer calvinistische activiteiten in Nederland, uiteindelijk Beeldenstorm.
157 Watergeuzen verjaren in naam van Oranje de Spanjaarden uit Den Briel. Gevolg: Opstand breidt
2 zich uit tot gewesten Holland, Zeeland en aantal steden in andere gewesten. Willem van Oranje
wordt door de staten van enkele gewesten uitgeroepen tot stadhouder.
Verplichte voorbeelden:
Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms (1521):
Alle Duitse vorstendommen komen bijeen zodat Luther zijn mening kan herzien. Dit doet hij niet en hij gaat
in ballingschap. Luther krijgt steeds meer aanhang van Duitse edelen. Zij keren zich af van de kerk en zo
ontstaat in West-Europa een splitsing van de christelijke kerk.
Instelling door Karel V van drie Collaterale Raden (1531):
Deze moeten de vorst voorzien van advies op gebied van:
1. Raad van State buitenlandse politiek en oorlogsvoering
2. Geheime Raad binnenlandse aangelegenheden en rechtspraak
3. Raad van Financiën overheidsfinanciën.
Deze adviesraden nemen de functies over van de adel in de Nederlanden. Karel V voert centralisatie door
zodat hij zijn gebied meer in eigen hand heeft. De privileges van de edelen en hun inspraak worden
hiermee bedreigd.
Ontstaan Republiek als gevolg van Opstand (1572-1588)
De Spanjaarden hebben niet de middelen om de opstand te stoppen en zo zweren de noordelijke
gewesten in 1581 het gezag van de Spaanse koning af. Willem van Oranje wordt vermoord en er zijn
mislukte pogingen om nieuwe vorst te vinden. De Unie van Utrecht kiest in 1588 voor een republikeinse
staatsvorm en roept De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën uit.
Willem van Oranje maakt voor zijn oorlogspropaganda gebruik van nationalisme: Nederlanders tegen
Spanjaarden i.p.v. benoemen religieus conflict. Hij richt zich niet tot de Spaanse koning, want die heeft hij
eer gezworen. De zuidelijke gewesten Brabant en Vlaanderen blijven eerst loyaal aan de koning, maar
door muiterijen sluiten ze zich uiteindelijk toch aan bij de opstandige gewesten in Pacificatie van Gent
(1576). Hun voorwaarde: handhaving katholicisme in Zuidelijk Nederland. Echter nemen calvinisten steeds
meer machtsposities in handen. Brabant en Vlaanderen zijn bang en sluiten alsnog vrede met Spaanse
koning en vormen Unie van Atrecht (1579). In datzelfde jaar richten de opstandige gewesten de Unie van
,Utrecht op. Deze laatste doet met het Plakkaat van Verlatinghe officieel afstand van Spaanse koning
Filips II. Willem van Oranje wordt in 1584 vermoord en Antwerpen valt in 1585 weer in Spaanse handen.
Ondertussen zoeken ze nog steeds naar een nieuwe vorst. In 1588 legt De Republiek der Zeven Verenigde
Provinciën de soevereiniteit in handen van de Staten.
Spanje voert veel oorlogen tegelijk en zo boekt de Republiek winst. De Europese macht van Spanje neemt
af. Engeland en Frankrijk erkennen de Republiek als staat in 1596.
Jaartallen:
157 Pacificatie van Gent gewesten die loyaal waren aan Spanje sluiten zich aan bij noordelijke,
6 opstandige gewesten. Voorwaarde: katholieke geloof blijft gehandhaafd
157 Pacificatie valt uiteen Unie van Utrecht en Unie van Atrecht
9
158 Plakkaat van Verlatinghe Unie van Utrecht zweert Filips II af als staatshoofd
1
158 Willem van Oranje wordt vermoord door katholiek Balthasar Gerards
4
158 Antwerpen valt in Spaanse handen Antwerpen was internationaal knooppunt, maar Hollandse
5 en Zeeuwse opstandelingen sluiten de Schelde af.
158 Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt gevormd
8
159 Engeland en Frankrijk erkennen soevereiniteit van de Republiek
6
164 Met de Vrede van Muster wordt de Republiek internationaal erkend als staat
8
Verplichte voorbeelden:
Het ontzet van Leiden (1574):
Leiden wordt via de doorgestoken dijken in Rotterdam bevrijd van de Spaanse bezetting. De watergeuzen
komen de hongerige Leidenaren tegemoet met haring en wittebrood.
Alteratie van Amsterdam (1578):
Amsterdam wil een handelsisolement in het opstandige Noorden voorkomen. Daarom wordt het katholieke
bestuur vervangen door calvinisten. De groei van Amsterdam is namelijk afhankelijk van binnen- en
buitenlandse handel.
Plakkaat van Verlatinghe (1581):
De Unie van Utrecht vindt dat vorst volk moet dienen en beschermen. Daarom wordt Filips II afgewezen als
koning. Het Plakkaat is revolutionair voor die tijd en bevat al verlichte ideeën.
Ontstaan Gouden Eeuw in Republiek (1588-1648)
Snelle economische ontwikkeling in Hollandse steden door moedernegotie en ontbreken feodaliteit.
Mensen hebben behoefte aan geld voor oorlog tegen Spanjaarden. Massale migratie door religieuze
tolerantie waardoor handel en nijverheid verder groeit. Er ontstaat een burgerlijke cultuur.
Staten-Generaal krijgt vanaf 17e eeuw meer verantwoordelijkheid: oprichting VOC (1602) en bestuur van
Generaliteitslanden. Ze verliezen wel hun rol als oorlogsleider tijdens Twaalfjarig bestand (1609-1621).
Mensen denken na over macht Staten-Generaal over religie en bestuur binnen de afzonderlijke staten.
Er ontstaan twee groepen:
- Gematigde calvinisten vinden steun bij raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt
soevereiniteit van afzonderlijke staten en Holland maakt eigen legers.
- Radicale calvinisten vinden steun bij Willem van Oranje felle voorkeur voor een machtige Staten-
Generaal en opperbevelhebber van het Staatse leger.
Maurits wint deze strijd, van Oldenbarnevelt wordt veroordeeld wegens landsverraad en vermoord. (p.105)
Als in 1621 het Twaalfjarig bestand eindigt, begint de oorlog tussen de Republiek en Spanje weer.
Republiek is geen eenheidsstaat; staten beslissen zelf over rechtsspraak, wetgeving en belastingen.
Gewest Holland het sterkst. In de Staten-Generaal worden alleen zaken besproken van nationaal belang,
zoals defensie en buitenlands beleid. Dit maakt het land namelijk sterker.
Al voor de Opstand komen in noordelijke Nederlanden specialisatie en commercialisatie van landbouw op.
De oorzaak hiervan is de moedernegotie. Nijverheid, scheepsbouw en handel groeien snel en de
afsluiting van de Schelde zorgt voor extra stimulans. Amsterdam wordt stapelmarkt van Europa. Republiek
, wil geld voor oorlog tegen Spanje en omdat regenten veel geld hebben geïnvesteerd in projecten zoals de
VOC. In de steden woont een welvarende, stedelijke burgerij van regenten en kooplieden.
Luxegoederen, drukwerk en schilderkunst wordt populair. In de tweede helft van de 17e eeuw eindigt de
Gouden Eeuw door de concurrentie van Engeland en Frankrijk.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper studentzero. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,99. Je zit daarna nergens aan vast.
