Dit is een samenvatting van alle leerstof voor het tentamen Europe in The World, onderdeel van de specialisatie Cross-Border Journalism. Dit is alle stof inclusief samenvattingen van de readers en de colleges.
1.1 Wat is openbaar bestuur?
Eerst moeten we weten wat onder openbaar bestuur wordt verstaan. Juridisch gezien zijn dat
alle organisaties met een publiekrechtelijke grondslag tot het openbaar bestuur. Met
publiekrechtelijke grondslag wordt bedoeld dat het bestaan van een organisatie wettelijk
vastgelegd is, zoals dat van een gemeente (in de Gemeentewet). Verenigingen, stichtingen
en vennootschappen daarentegen zijn vanuit dit oogpunt private organisaties. Een ander
criterium betreft de financiering. Bedruipen organisaties zichzelf, door contributies
(verenigingen) of de verkoop van producten en diensten (bedrijven), of worden ze
gefinancierd uit algemene middelen, dat wil zeggen belastingen, premies of
overheidssubsidies. Daarnaast is de doel- of taakstelling van een organisatie van belang.
Private organisaties behartigen een deelbelang, van bijvoorbeeld aandeelhouders of de
leden. Publieke organisaties richten zich op het algemeen belang, zoals goede zorg,
onderwijs van hoge kwaliteit en verantwoorde huisvesting van burgers.
Er zijn ook allerlei instituties en organisaties in de omgeving van het openbaar bestuur.
Bijvoorbeeld het energiebeleid, dat wordt medebepaald door organisaties zoals vakbonden
en milieuorganisaties. Er is meer dan alleen de formeel-juridische organisaties van het
openbaar bestuur. Naast de overheid verricht een breed veld van maatschappelijke
instellingen publieke taken. Soms worden deze zelf gefinancierd uit belastingopbrengsten en
premieheffingen. Dit veld wordt het maatschappelijk middenveld genoemd. De organisaties
die hier deel van uitmaken, hebben geen winstoogmerk. Zij zijn onderdeel van de private
sector, die ook commerciële actoren (bedrijven) omvat. Het gaat hier om actoren die van
grote invloed zijn op het functioneren van het openbaar bestuur in Nederland. Uitgangspunt
is dat het openbaar bestuur in Nederland niet kan worden benaderd als een gesloten, helder
begrensd geheel.
1.2 Kenmerken Nederland openbaar bestuur
ü Nederland is een constitutionele monarchie: een koning is staatshoofd. Het handelen
van een koning is gebonden aan een grondwet/ constitutie.
ü Nederland is een rechtsstaat: het overheidshandelen is onderworpen aan de regels
van het recht, zodat de overheid niet naar willekeur kan handelen. Dit heet het
legaliteitsbeginsel.
ü Nederland kent een gedeeltelijke scheiding der machten/ trias politica.
ü Nederland heeft een scheiding van kerk en staat.
ü Nederland heeft een parlementair stelsel. De bevolking kiest rechtstreeks het
hoogste besluitvormende orgaan, de Tweede Kamer.
ü Een van de twee pijlers van het parlementair stelsel is het beginsel van ministeriële
verantwoordelijkheid.
ü De tweede pijler is de vertrouwensregel.
ü Het parlementaire stelsel is dualistisch.
ü De Nederlandse bevolking kiest geen bestuurders.
ü Het Nederlandse kiesstelsel is het stelsel van evenredige vertegenwoordiging.
ü Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat.
ü Er is geen constitutioneel hof.
ü Nederland kent geen juryrechtspraak.
, ü Nederland kent een omvangrijk functioneel bestuur.
Deze kenmerken zijn voor een groot deel resultaat van wetgeving. Thorbeckes grondwet van
1848 heeft de grondslag gelegd voor het principe van ministeriële verantwoordelijkheid en de
gedecentraliseerde eenheidsstaat (het huis van Thorbecke). De volksvertegenwoordiging heeft er
in 1917 voor gezorgd dat er geen districtenstelsel meer was.
Het Nederlandse openbaar bestuur is als inclusief te typeren. Dit wil zeggen dat door alle
formele en informele spelregels veel politieke besluiten pas genomen worden als er brede steun
voor bestaat onder de betrokken politieke actoren. De Nederlands bestuursstijl is te
karakteriseren met behulp van zes co’s: coalitie, collegialiteit, compromis, consensus, coöptatie
en coöperatie.
2.3 Een gedecentraliseerde eenheidsstaat
De verhouding tussen decentralisatie en eenheid komen tot uitdrukking in de begrippen
autonomie, medebewind en toezicht. Gemeenten & provincies hebben eigen bevoegdheden
met betrekking tot de taken op hun grondgebied. Zij kunnen zelfstandig en op eigen initiatief
regels vaststellen: zogenoemde autonome verordeningen, die alleen binnen hun rechtsgebied
gelden. Daardoor is er sprak van rechtspluralisme in Nederland. Zo kunnen de algemene
plaatselijke verordeningen (APV’s) per gemeente verschillen. Deze eigen bevoegdheid wordt
autonomie genoemd.
Het komt ook wel voor dat provincies en gemeenten regels opstellen in opdracht van een hogere
regeling. Zo zijn gemeenten op grond van de Wet ruimtelijke ordening verplicht om
bestemmingsplannen op te stellen. In dergelijke gevallen spreken we van medebewind. De
inhoud van de regels is (meestal) vrij, maar gemeenten en provincies moeten wel rekening
houden met regels van een hogere orde.
Autonomie en medebewind bepalen de decentralisatie in onze eenheidsstaat. Het principe van
de eenheid is uitgewerkt in het zogenoemde toezicht. De nationale overheid kan alle besluiten
van lagere overheden vernietigen wanneer die in strijd zijn met de wet of het algemeen belang.
In principe kan iedere burger de nationale overheid attenderen op dergelijke besluiten.
Overigens is de nationale overheid zeer terughoudend in het vernietigen van besluiten van
lagere overheden; het betreft enkele tientallen gevallen per jaar.
Door de indeling in bestuurslagen (de rijksoverheid met 11 departementen, de 12 provincies en
de 390 gemeenten) bestaan er op drie niveaus vele “overheden”. Deze overheden zijn
afhankelijk van elkaar en moeten daarom met elkaar samenwerken. Die is nodig en wel om drie
redenen:
1. Samenwerking in de vorm van een duidelijke taakverdeling tussen de bestuurslagen
leveren soms belangrijke voordelen op. Zo zou het niet erg doelmatig zijn als alle
gemeenten een eigen leger zou hebben en is het niet eerlijk als Amsterdammers veel
meer inkomstenbelasting moeten betalen dan inwoners van Leiden. Daarom zijn het
defensiebeleid en het algemeen fiscale en inkomensbeleid voorbehouden aan de
rijksoverheid: dat is doelmatiger en rechtvaardiger.
2. Samenwerking is gewenst omdat lagere bestuurslagen en met name gemeenten vaak
beter weten wat problemen op lokaal niveau zijn en waaraan hun inwoners behoefte
hebben. Algemeen beleid wordt op rijksniveau geformuleerd, bijvoorbeeld op het terrein
van volksgezondheid of volkshuisvesting en gemeenten moeten dit verder uitwerken en
uitvoeren. Zij krijgen hiervoor van het Rijk financiële middelen.
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Aimeekniese. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
