GESCHIEDENIS EXAMENS 2021
In 1415 heroveren de Portugezen Ceuta (Marokko), daarna varen ze steeds zuidelijker langs
de kust van Afrika en ontdekken uiteindelijk de goudkust onder de Sahara. Hier worden
succesvolle plantages gesticht waar de oorspronkelijke inwoners van Afrika als slaaf worden
aangesteld. Indië handelt vooral met Arabische tussenhandelaren, de Portugezen zien hier
een kans en gaan op zoek naar een route vanaf Afrika naar Indië.
Het leven op aarde staat tijdens de Middeleeuwen in het teken van het leven na de dood:
memento mori (= gedenk te sterven). Door opkomst van rijke steden, handel en culturele
uitwisseling in het midden van de 14e eeuw begint in Europa het besef te komen dat het
individu een eigen rol kan spelen in de samenleving. De regels van de kerk blijven belangrijk,
maar moeten aansluiten bij de wetenschappelijke ontdekkingen. Er vindt een wedergeboorte
(= renaissance) plaats van de Grieks-Romeinse filosofie, literatuur en kunst waarbij het
individu een vooraanstaande plaats mag innemen. Het karakter van de mens veranderd
langzaam naar onderzoekend, religie blijft een vooraanstaande rol hebben, maar mensen
krijgen meer oog voor het aardse leven: carpe diem (= pluk de dag).
Dankzij oplevende economie en handel ontstaan verstedelijkte gebieden waar burgerlijke
cultuur een steeds grotere rol gaat spelen. Dit geldt vooral voor Noord-Italië, dit is omdat
burgers omringd worden door kunsten uit de Oudheid maar de Renaissance brengt hier
verandering in.
Maarten Luther vindt de machtsaanspraken en de zelfgemaakte wetten en regels van de
kerk onjuist. Dit is omdat hij vindt dat de Bijbel het enige is die richting moet geven in het
geloof. Deze discussie leidt tot een splitsing van de kerk, er ontstaat een rooms-katholieke
en een protestante richting.
In 1568 breekt er een opstand uit in 1568 in de Nederlanden, de twee belangrijkste oorzaken
hiervan zijn: de centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II waardoor privileges van edelen
en steden in de Nederlandse gewesten worden bedreigd. En de afkeer onder Nederlandse
protestanten en katholieken tegen de steeds gewelddadiger en intensiever wordende
kettervervolging in de Nederlandse gewesten. In 1581 wordt het Plakkaat van Verlatinge
vastgesteld waarin Nederland zegt het gezag van de Spaanse koning niet langer te
erkennen. Er wordt geen vorst gevonden, dus besluiten de Staten-Generaal dat een gebied
ook zonder vorst bestuurd kan worden. De Republiek der Zeven Verenigde Provinciën wordt
uitgeroepen.
De machtsverhouding tussen koning en parlement staat vaak ter discussie. De koning wil
graag centraliseren om de samenleving veilig en ordelijk te maken, terwijl het parlement zijn
invloed op het bestuur niet in wilt leveren. Eind 16e eeuw groeit de behoefte aan een stevig
en stabiel koningschap, dit omdat de strijd tussen katholiek en protestant zorgt voor veel
geweld. Nieuwe politieke opvattingen stellen vast de een staat het meest stabiel is in handen
van een absolute vorst, want alleen dan stijgt de staat boven alle tegenstellingen uit.
, GESCHIEDENIS EXAMENS 2021
In de 15e en 16e eeuw maken de Hollandse steden een snelle economische groei door en
gaat de 17e eeuw de boeken in als de Gouden Eeuw. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn:
De moedernegotie: graanhandel via de Oostzee die Holland veel winst oplevert en
van Amsterdam een belangrijke stapelmarkt van West-Europa maakt.
Het ontbreken van een feodale traditie in de landbouw waardoor ondernemerschap
veel ruimte krijgt.
De aanwezigheid van bruikbare waterwegen.
De belangen om geld te verdienen zijn groot, omdat de oorlog met Spanje bekostigt moet
worden. Er ontstaat een burgerlijke cultuur met veel aandacht voor luxeartikelen, kunst en
wetenschap.
De Europese overzeese expansie (KA18) leidt tot wereldwijde handelscontacten. West-
Europeanen zoeken contact met Azië, Amerika en Afrika. Hieruit komt het
handelskapitalisme tot stand. In de 17e eeuw begint deze wereldeconomie enorm op te
bloeien en Europa is het handelscentrum hiervan. De West-Indische Compagnie (WIC), de
Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), en de East India Company worden opgericht.
Naam VOC WIC
Oprichtingsjaar 1602 1621 (1674 vernieuwd)
Monopolie De handel ten Oosten van De handel tussen de kust van West-
Kaap de Goede Hoop Afrika en Noord- en Zuid-Amerika
Doel/ belangrijkste Specerijen, later ook Kaapvaart (aanvallen en buitmaken
producten textiel, thee en koffie van koopvaardijschepen van de
vijand), slaven, goud, tabak en suiker
In deze periode maken klassieke-religieuze ideeën plaats voor modern-wetenschappelijke
ideeën, dit omdat in de 17e eeuw de twijfel over de kennis van Bijbelteksten en
wetenschappelijke bevindingen uit de oudheid toeneemt. Tijdens de wetenschappelijke
revolutie vinden ingrijpende veranderingen plaats in de inzichten op gebied van de
natuurkunde, wiskunde, sterrenkunde, scheikunde en biologie. Er ontstaat een compleet
nieuw (wetenschappelijk) wereldbeeld.
Filosofen komen in de 17e eeuw tot de overtuiging dat mensen zelf alles kunnen bedenken
met hun gezonde verstand. Het rationalisme is een filosofische stroming die vertrekt vanuit
het idee dat de rede de enige of voornaamste bron van kennis is. Dit zogenaamde verlichte
denken bood veel mogelijkheden om nieuwe ideeën te krijgen over de politiek, de economie
en de sociale verhoudingen.
Door de verlichting groeit het kritiek op het absolutisme. Verlichte denkers zien in het ancien
régime (de periode waarin het Franse koninkrijk door absolute vorsten werd geregeerd) te
veel machtsvertoon en machtsmisbruik dat ten koste gaat van een evenwichtige
samenleving die zich al geheel verder kan ontwikkelen. Sommige vorsten geven deze
verlichte denkers gelijk en gaan modern regeren, dat wil zeggen meer in dienst van staat en
volk. Er ontstaat een nieuwe bestuursvorm: verlicht absolutisme, inspraak door het volk
wordt ook door deze verlichte vorsten niet op prijs gesteld: ‘alles voor het volk, maar niet
door het volk’.
