Familie en gezin: Inleiding in de gezinspedagogiek
Opvoedingstaken per ontwikkelingsfase
Gezinspedagogiek als academische discipline
In deze gaan we de ontwikkeling van het kind in interactie met gezinsleden beschrijven, begrijpen
en bekijken hoe we het kunnen optimaliseren.
Stap 1: Bij beschrijving = processen over tijd. B.v.b ontwikkeling die in volgt is en hoe dit loopt over
de tijd.
Vraagstuk: Wat, welke, hoe groot is de invloed van huiselijk geweld en kindermishandeling op de
ontwikkeling van kinderen?
2e vraagstuk: Verschilt opvoedgedrag tussen gezinnen met vaders, moeders, of een vader en een
moeder? (college 6-7)
Stap 2: Ook begrijpen waarom het zo is. Vraagstukken zoals:
- Hoe geven genetische aanleg en omgevingsfactoren samen vorm aan de ontwikkeling van
kinderen? (college 3-4)
- Waarom beïnvloedt cultuur sommige aspecten van opvoeding wel en andere aspecten niet of
nauwelijks? (college 5)
Stap 3: Optimaliseren.
Vraagstuk: Kunnen we die kennis gebruiken om de ontwikkeling van kinderen te optimaliseren?
Vraagstuk daarbij: Welke opvoedingsvaardigheden van ouders kunnen we veranderen om
gedragsproblemen bij kinderen te verminderen? (college 11)
In hoeverre vraagt het ouders verschillende vaardigheden nodig hebben bij verzorging baby, kind
van 12 en kind van 15? Vraagt het andere dingen of grotendeels hetzelfde en uitingsvorm anders?
- Verschillend, vanwege andere ontwikkelingstaken en vragen.
Vier domeinen van opvoeding van baby’s:
-Verzorgende opvoeding (in fysieke behoeften, zoals luiers, slaap, eten voorzien)
-Sociale opvoeding (interpersoonlijk gedrag en interactie met anderen bevorderen en begeleiden)
-Didactische opvoeding (stimulatie om de wereld te leren begrijpen)
-Materiele opvoeding (fysieke uitdaging en begeleiding, zodat kind fysiek kan ontwikkelen)
Kerntaak voor ouders: sensitiviteit
Sensitiviteit: Het vermogen van oudersom signalen van het kind waar te nemen, juist te
interpreteren en er correct/ adequaat op te reageren.
Onderste pad biedt sensitiviteit aan.
Veilige haven om er voor het kind te laten zijn en veilige
basis om kind te laten ontdekken.
Aanmoedigen kind ook exploreren.
,Artikel waarin sensitiviteit is gemeten en voorspelling voor ontwikkeling van kinderen.
Artikel: “Maternal sensitivity to infant distress and non-distress...” van McElwain& Booth-LaForce
(2006) In dit artikel:
- Strange situation test, is sensitiviteit voorspellen voor hoe kinderen in die situatie reageren?
- Ouders en kinderen lieten ze spelen en kijken hoe sensitief ouder is.
Deze manier van onderzoek nadelig: beperkend en weinig uitdaging. Samen spelen met ouder zorgt
niet vaak voor dat ouder als veilige haven nodig is.
Om te weten of ouder distress opmerkt, juist interpreteert en juist op reageert. Dus kind moet
overstuur raken voor onderzoek.
Andere goede manier: situatie met kind uit badje halen of prikjes bij consultatiebureau.
Distress bij kinderen niet veelvoorkomend. Daardoor minder goed meten sensitiviteit
Tegelijk sensitiviteit bij distress voorspellend voor latere ontwikkeling van kinderen.
Waarom sensitiviteit belangrijk?
- Voor gehechtheid, kind moet veilig gehecht zijn.
In cursus ontwikkelingspsychologie gehechtheid verder uitgediept.
Eerste tekenen van gehechtheid:
- Wanneer zien we gehechtheid bij kinderen
- Hoe zien we het?
Hoe kinderen reageren op vreemden kun je zien hoe goed ze gehecht zijn.
- Vanaf 8 maanden angst voor vreemden = goed teken.
- Geen toeval, omdat er nu een nieuw kind zou kunnen komen! En dan gaat aandacht naar
hem/ haar toe.
- Mogelijk aan meerdere volwassenen hechten.
Voor hechting = sensitieve periode. In bepaalde periode moet je hechten en daarna wordt het (veel)
moeilijker (niet onmogelijk)
Hoe zien verschillen in gehechtheid tussen kinderen er uit?
- Dan reageren kinderen anders op hun ouder en vreemden.
Hoe ziet dat eruit?
Bestaat formeel uit 7 stappen, maar samengevat uit 3 stappen.
- Vreemde erbij, ouder gaat weg en dan is de hereniging.
Naar 3 dingen gekeken
- Hoe reageert kind als ouder in kamer is
- Hoe reageert kind als moeder kamer
verlaat
- Hoe reageert kind als moeder of vader
terugkomt.
Veilig gehechte kinderen reageren zo:
- Protest als moeder weggaat, maar ook
dat als vader of moeder terugkomt laat
het troosten.
- Eerste fase, als moeder in kamer is gaat
het kind verkennen.
,Minder goed gehechte kinderen reageren zo:
- Kind kijkt niet om als moeder weggaat en terugkomt.
Je zou denken makkelijk, maar dat is het niet. Is onveilige hechting. Dat meisje reageert wel, maar ze
laat het niet zien. Patroon dat aan de hand kan zijn waardoor kindje niet reageert: Dat toen eerder
kindje wel protesteerde, kindje niet getroost werd toen ze huilde. Dus het kind leert, je kunt de ander
niet daarin vertrouwen. En dat gaat ook door tot andere sociale relaties met anderen.
Derde voorbeeld:
- Kindje die afzijdig houdt, maar je ziet wel iets aan het kindje. Gebeurt als ouder inconsistent
was.
Op basis van deze vreemde situatietest, kinderen indelen in 4 categorieën. Percentage geeft aan
hoeveel procent van de kinderen die vorm van gehechtheid heeft.
1. Veilig (65%): Ouder: sensitief, responsief, consistent. Kind: exploratief, verdriet bij weggaan van
ouder, troost bij terugkeer ouder.
Bijbehorende interne modellen: Geloof en
vertrouwen in dat je behoeften zal worden
verzien
2. Onveilig—vermijdend (20%) Ouder: afstandelijk,
weinig betrokken. Kind: weinig exploratief,
emotioneel afstandelijk bij weggaan en terugkeer
ouder. Bijbehorende interne modellen: Onbewust
geloof dat je niet in je behoeften zal worden
voorzien
3. Onveilig—ambivalent (10%) Ouder: inconsistent,
soms sensitief, soms afstandelijk.
Kind: weinig exploratief, overstuur bij weggaan
ouder, combinatie van angst, onzekerheid en boos bij terugkeer.
Bijbehorende interne modellen: Er niet van uit kunnen gaan dat in je behoeften zal
worden voorzien
4. Onveilig—gedesorganiseerd (5%) Ouder: extreem inconsistent, beangstigend, intrusief, of
passief. Kind: zeer passief of juist erg boos.
Bijbehorende interne modellen: Verward en zonder strategie over of in je behoeften zal
worden voorzien
Hoe vormt gehechtheid ontwikkeling?.
- Sensitiviteit beïnvloedt dus gehechtheid via de interne werkmodellen.
- Interne werkmodellen = gedachten en overtuigingen gebaseerd op eerdere ervaringen. Over
jezelf, anderen en de relatie tussen jezelf en anderen. Beïnvloeden je verwachtingen, acties
en reacties in sociale situaties.
- Beeld die je hebt van in hoeverre anderen er voor jou zullen zijn, beïnvloedt hoe je op school
bent en hoe je bijvoorbeeld op pesten reageert. En beïnvloed ook je keuze aan vrienden en
omgeving.
, Filmpje wat afgelopen jaar viral ging liet ‘serve and return’ zien (= belangrijke onderdeel van
sensitiviteit)
- Serve and return = praten met gebaren met baby’s. Wederkerigheid.
- Deze vader enorm goed in. Kindje doet vader na en vader bekrachtigt dat door kindje na te
doen.
- ‘Adorable moment of father and toddler having conversation’
- Vaardigheid van de vader, ruimte geven, ruimte nemen, ruimte geven. Kind leert te
communiceren - > leidt tot interne werkmodellen.
- Mate van voorspelbaarheid in de omgeving beïnvloedt brein van het kind.
- Dus niet alleen psychologisch, maar ook biologisch effect.
Bij niet veilig gehecht en geen wederzijdse serve and return, later heel moeilijk om te ontwikkelen.
Dat betekent dat er een sensitieve periode voor is. Kritieke periode betekent dat als je in bepaalde
periode niet doet, dan kan het daarna niet meer. Maar bij hechting gaat het om een sensitieve
periode.
Omdat het zo fundamenteel is en bepalend voor je verdere ontwikkeling is gehechtheid relatief
stabiel over tijd.
- Relatief stabiel(70-80% verandert niet).
- Stabiliteit doorgaans versterkt door vrienden en partnerkeuze
- Classificatie kan veranderen door vrienden en partnerkeuze
Op deze manier kan je voorstellen dat er veel sprake is van Intergenerationale transmissie van
gehechtheid. Het is moeilijk voor mensen om sensitiviteit te tonen, als ze het zelf ook niet zo zijn
geprogrammeerd. Ook dat wilt niet zeggen dat het niet veranderd kan worden.
- Als ouders zelf onveilig gehecht zijn + gezinnen goed begeleid worden -> voorkomen dat
wordt overgedragen.
Peuter en kindertijd
- In babytijd, alleen sensitiviteit nodig
Alleen lief, warm, zacht, gelegenheid voor
exploratie is na bepaalde leeftijd niet meer genoeg,
komt grenzen en controle erbij -> autoritatief
- Permissief: Weinig controle en veel ondersteuning/
warmte
- Autoritair: Veel controle en weinig ondersteuning/
warme
- Autoritatief: Veel controle en veel ondersteuning/
warmte
- Verwaarlozend: Weinig controle en weinig ondersteuning/ warmte
3 kenmerken van Warmte
•Affectie(uitingen van liefde)
•Waardering(vriendelijkheid, acceptatie, steun)
•Positieve emotie((glim)lachen, humor
