Samenvatting Eerste Hulp Onderwijs (theorie):
Inleiding in eerste hulp en protocol:
Eerstehulpverlener belangrijke rol bij te overbruggen tijd tot professionele hulp.
Basisprincipes: situatie niet verergeren, bij twijfel altijd van ergste uitgaan, handelingen
alleen uitvoeren als je deze zeker beheerst (onnodig schade), houdt emoties / paniek onder
controle met SADD-regel (stop, adem, denk en doe), rust uitstralen en geruststellen* (in
eerste plaats SO, familie/vrienden op tweede plaats), beschermen tegen weersinvloeden
(winter onderkoeling à deken incl. hoofd inpakken, zomer oververhitting à naar koele
ruimte). Denk achteraf aan jezelf en verwerking eigen emoties. De 4 hoofdlijnen van EHO:
zorg voor veiligheid, beoordeel toestand SO, waarschuw hulpdiensten en verleen verdere
eerste hulp (NB meestal niet bevoegd tot medicatietoediening). *Geruststellen: bij SO
blijven en praten over alledaagse dingen, fysiek contact (hand vasthouden), vertel wat je
doet en wat bevindingen zijn (waarheid, maar niet nodeloos ongerust maken met
vermoedens), vraag naar familie/vrienden om deze waarschuwen, omstanders op afstand
houden (privacy, bedreigend).
DRS.ABCDE protocol (onderdeel ATLS advanced trauma life support) geeft de eerste
hulpverlener houvast bij evalueren toestand SO in (stressvolle) acuut bedreigende situatie,
zorgt voor eenduidige hulpverlening en minder risico op missen levensbedreigend letsel bij
volledig doorlopen. Basisprincipes: “treat first what kills first” (eerst vitale parameters veilig)
en “do no further harm”. Aansprakelijkheid voor schade (fysiek of spullen SO): houder van
geldig (2 jr) Eerste Hulp Certificaat Rode Kruis zonder extra kosten verzekerd bij Aon voor
schade (eigen risico; als niet gedekt door eigen verzekering); in VS en Canada geen
aanspraak op verzekering.
Danger:
Beoordelen van gevaar en zorgen voor veilige situatie. Daarbij gaat eigen veiligheid voorop.
Vervolgens moeten omstanders in veiligheid worden gebracht en tot slot SO (als SO per
direct verplaatst moet worden uit gevaarlijke situatie noodvervoersgreep van Rautek
gebruiken; meest effectieve (kost minste kracht) en veilige manier). Bij hulpverlening op
beide knieën neerknielen (hurken is niet stabiel) aan kant gezicht (i.v.m. (nek)wervelletsel
draaien voorkomen), via kant voeten om SO heenlopen, kleding zoveel mogelijk aanlaten
(mits geen gevaar vitale functies). Gevaar gevormd door langsrazend verkeer, spoorwegen,
water, elektriciteit, giftige gassen/CO (zeker in gesloten ruimte), vuur*, airbags (als nog niet
opengegaan bij auto-ongeval à niet tussen SO en stuur/dashboard, maar wachten op
brandweer; evt. ondertussen handelen / stabiliseren vanaf achterbank), gevaarlijke
voorwerpen (scherp/hard); SO zelf gevaarlijk wegens besmettelijke ziekte (draag
handschoenen en/of vermijd bloedcontact; bij bloedcontact naar eigen huisarts) of agressie;
denk bij gevaar voor SO ook aan te warme/koude/drukke omgeving, zware inspanning. *Bij
SO in brand: let op giftige gassen; heet voorwerp verwijderen of vlammen doven
(neerleggen à (sloot)water; niet-synthetische deken eerst om hals i.v.m. schoorsteeneffect
à liggen; over grond rollen; niet rennen!); verwijder sieraden en kleding aan het aangedane
lichaamsdeel (vastzittende kleding laten zitten en nathouden à NB onderkoeling).
Al meteen a.h.v. ongevalsmechanisme mogelijk letsel nagaan (val van ladder / HET à
wervelletsel, fracturen, hersenletsel; stuur in buik à inwendige bloeding). Hoeveel SO’s?
,HET (inwerkende kracht schatten met snelheid en schade van ongeval)? <45 jr zijn
ongevallen belangrijkste doodsoorzaak.
Respons:
Controleren van het bewustzijn (“kunt u mij horen/ogen opendoen?” bij geen reactie
longitudinaal schudden aan schouders “gaat het?”), kort vragen wat er gebeurd is en globaal
wat klachten zijn (ook ergens pijn? NB pijn rug/nek en tintelingen/doofheid ledematen; als
SO niet snel duidelijkheid geeft eerst vitale functies controleren). Als SO later in protocol
bewustzijn verliest altijd weer terug naar Respons.
Voorrangshandelingen:
Ga de voorrangsletsels na (bij wachten zal situatie van SO snel verslechteren):
Bij behandelen voorrangsletsel zeker zijn dat andere voorrangsletsels ook zijn uitgevraagd.
- Verdenking wervelletsel (nekstabilisatie bij C-spine + 112 bij D1): HET? Pijn in
rug/nek (bij LET)? Zo ja à zo min mogelijk bewegen / aanraken en vragen alleen met
ja/nee beantwoorden i.p.v. knikken/schudden. Alleen bewegen bij gevaar (zie D),
twijfel over ABC / ABC controle niet mogelijk (zie A) of reanimatie nodig.
- Slagaderlijke bloedingen (112 + wonddrukverband bij C): veel/pulserend
bloedverlies? Zo ja à stevig drukken op wond (met verband, schone doek of
kledingstuk à laten overnemen; liefst wegwerphandschoenen aantrekken) en SO op
grond leggen (voorkomt shock / syncope).
- Brandwonden/huidintoxicaties (verdere behandeling bij E): 10-20 min. (bij chemisch
letsel >45 min.) koelen/spoelen met lauw (i.v.m. onderkoelingsgevaar, minder
vasoconstrictie) stromend (kraan)water mits SO bij bewustzijn en vitale functies ABC
op oog in orde; laat water erlangs stromen (dus hogerop straal richten). Als geen
kraanwater zo nodig slootwater gebruiken (infectiegevaar minder erg). Als geen
water à Burnshield gel (EHBO koffer) max. 30 min. (risico onderkoeling /
vasoconstrictie). Koelen pijnstillend, beperkt zwelling/blaren en verdere
schade/doorbranding. Als bewusteloos heeft vrijmaken luchtweg en controleren
ademhaling/circulatie prioriteit.
Shout for help:
Vraag omstander(s) bij je te blijven en/of laat omstanders bij bewusteloos SO meteen 112
bellen (en/of hulpdiensten opvangen), AED halen (vaak in stations, winkelcentra,
supermarkten, sportscholen, openbare gebouwen etc.) en familie/vrienden begeleiden.
Spreek omstanders persoonlijk aan en geef duidelijke instructies (zeg tegen centralist
…letsel/locatie… en kom weer terug). Als geen omstanders à zelf 112 bellen (op luidspreker
laten staan); als geen telefoon en/of (later in protocol) AED in buurt zul je SO alleen moeten
laten (laat SO bij bewustzijn weten wat je gaat doen / je terugkomt; bij (risico)
bewusteloosheid/braken stabiele zijligging; altijd goed beschermd + zichtbaar achterlaten).
112 bellen: vraag om ambulance (en evt. politie/brandweer), plaats SO; centralist vraagt
naar locatie SO, aard/oorzaak ongeval (precieze omschrijving ongevalsmechanisme* à
vermoeden HET onvoldoende), aantal en leeftijd SO, aard/ernst verwondingen, zwanger of
kind); vraag evt. naar duur tot arriveren ambulance. *Bij kinderreanimatie, neurotrauma en
HET komt Mobiel Medisch Team / traumahelikopter; voor reanimatie 2 ambulances (+
brandweer / politie met AED gewaarschuwd, die sneller ter plaatse zijn).
,Later in protocol 112 bellen; aandoeningen die ernstige stoornis in ABC (dreigen) te geven,
HET of ander ernstig trauma, wervelletsel/dwarslaesie, gevaarlijke fracturen (bekken, benen,
schedel, ribben), vergiftigingen die (nog) geen stoornis in ABC geven. Op eigen gelegenheid
naar spoedeisende hulp SEH (zonder doorverwijzing huisarts; bij twijfel overleggen met
ambulance): lichte-matige verwondingen, fracturen (pols, arm, sleutelbeen, enkel),
distorsies, luxaties, peesletsels, beten mens/dier, oogletsel, controle na oplossen volledige
luchtwegobstructie. Meeste (kleine) letsels door huisarts / huisartsenpost te behandelen:
kleine verwondingen (snijwonden, bijtwonden), als wordt getwijfeld of behandeling SEH
nodig (eerste astma-aanval, niet-ernstige brandwonden, continuerende bloedneus, licht
traumatisch hoofd/hersenletsel), hyperglycemie zonder stoornis bewustzijn. Naar
Spoedeisende Hulp (SEH) of huisarts / huisartsenpost (in avond/weekend) brengen/sturen
bij Exposure; meestal telefonische afspraak van tevoren.
Airway:
Vrij luchtweg nodig om longen te kunnen ventileren / adem te halen en dus alle vitale
organen van voldoende zuurstof te voorzien (vooral hersenen erg gevoelig voor
zuurstoftekort à binnen 4 min. irreversibele schade).
SO bij bewustzijn: nagaan of luchtweg vrij is (met ongevalsmechanisme in achterhoofd)
à Luchtweg vrij en niet bedreigd: SO praat normaal (krachtig, niet schor) en geen
tekenen van bedreigde luchtweg (bijgeluiden ademhaling). Vraag of SO iets in mond
heeft en laat SO dit er zelf uithalen (m.u.v. gebitsprothese).
à Gedeeltelijke luchtwegobstructie: SO kan nog praten/hoesten, inspiratoire stridor
/ rochelende ademhaling, cyanose/rood gezicht, naar keel grijpen, paniek.
Subprotocol (corpus alienum, bv. voedsel): blijven doorhoesten en geruststellen;
geen rugslagen / Heimlich, want kan voorwerp verder doen doorschieten en/of
leiden tot orgaanschade.
à Volledige luchtwegobstructie: SO kan niet praten/hoesten/ademen, cyanose/rood
gezicht, naar keel grijpen, paniek (vaak al na 1 min. bewustzijnsverlies*). Subprotocol
(corpus alienum): geruststellen (handelen niet vertragen!), afwisselend 5 slagen
tussen schouderbladen en 5 Heimlich-manoeuvres (na elke slag / Heimlich evaluatie
praten/hoesten); na afloop protocol altijd controle SEH vanwege achterblijfsel of
schade interne organen (Heimlich). *Bij bewustzijnsverlies/gasping evt. zichtbaar
voorwerp uit mond halen met vingers en naar Respons; bij reanimatie kan door
borstcompressies en beademingen voorwerp resp. losschieten of worden
doorgeblazen (door verlies spierspanning à via 1 long dan normale ventilatie à
asymmetrische ademhaling).
à Meeste risico corpus alienum bij slikstoornissen (ouderen/neurologiche
stoornissen). Wanneer de oorzaak van een gedeeltelijke of volledige
luchtwegobstructie bij zwelling door allergische reactie ligt moet je een Epipen
toedienen (NB andere symptomen allergische reactie, zoals anafylactische shock). Bij
verstikking door bloed/braaksel/maagzuur (bekend met reflux?) snelle
kantelmethode of stabiele zijligging toepassen. Overige oorzaken zijn zwelling weke
delen mond/keel/trachea door letsel aangezicht/kaak/hals (NB ook bloed in keel),
intoxicatie of na verbranding bij inademen hete lucht/rook/vuur (NB herkennen
inhalatietrauma door verbanding rond mond/neusgaten à bv. roet of verschroeide
neusharen, irritatie mond/keel; zwelling soms later) à direct 112 voor intubatie!
, SO buiten bewustzijn: los van de oorzaak van het bewustzijnsverlies zal de tong hierbij altijd
gevaar tot verstikking veroorzaken à in liggende positie zakt tongbasis door
spierverslapping (dwarsgestreept) achterin keel met zwaartekracht, waardoor
snurkende/afwezige ademhaling.
à SO op buik: eerst omdraaien met buik-naar-rugligging of (bij verdenking
wervelletsel / HET) log-roll (met ambulance-personeel à met 3 of 4 personen).
Rugligging nodig voor goede evaluatie ABC (bij twijfel wel zelf op rug draaien bij HET)!
à Luchtweg vrijhouden met chinlift of (bij wervelletsel / HET) jawthrust en blijven
vasthouden tijdens verdere protocol incl. monitoring (laten overnemen door
omstander). Nodig voor vrijhouden luchtweg en daarmee controle ademhaling en/of
geven effectieve beademingen (zie reanimatie; chinlift laat je wel los bij
compressies). I.p.v. chinlift kan stabiele zijligging worden uitgevoerd om hulpverlener
meer vrijheid in handelen te geven: geen omstanders, in afwachting op professionele
hulp (meestal pas bij Exposure) en/of SO alleen moet worden gelaten; zwangere
vrouw niet op rechterzij bij shock/bewusteloosheid!
C-spine:
Nek altijd stabiliseren bij mogelijk hoog-energetisch trauma (HET); ATLS-criteria zijn hoge val
(2-3x eigen lengte SO), aanrijding in voertuig met >45 km/u, aanrijding tweewieler door
voertuig met snelheidsverschil >35 km/u, aanrijding voetganger door voertuig met
snelheidsverschil >10 km/u (vooral voetgangers en tweewielers – fiets / brommer / motor –
dus extra kwetsbaar!). Vanwege karakter HET kan pijn door ander ernstig letsel afleiden van
pijn van het wervelletsel (distracting injury), zeker bij alcohol/drugs (SO voelt minder).
Bij laag-energetisch trauma (LET) – waarbij inwerkende energie en verplaatsingen over
gewrichtsvlakken veel kleiner zijn en dus met kleinere kans op (veel / ernstige)
weefselschade – nek alleen stabiliseren als pijn in rug / nek* proximaal/ter hoogte
beschadiging, sensibiliteitsstoornissen (tintelingen/doof gevoel, bij volledige dwarslaesie
gevoelloosheid) en/of parese (vraag of vingers/tenen kunnen worden bewogen; meestal
alleen bij volledige dwarslaesie) in ledematen distaal/caudaal van beschadiging; bij volledige
(evt. gedeeltelijke) dwarslaesie ook incontinentie/urineretentie (altijd), priapisme en
neurogene shock mogelijk. LET’s met extra kans op wervelletsel: rechtstandige val op
