Dit document had ik vorig jaar gemaakt voor het nieuws dat de eindexamens waren afgelast. Dit document bevat de belangrijkste informatie van Geschiedeniswerkplaats VWO, maar zal ook bruikbaar zijn voor HAVO leerlingen. Ik hoop dat het document, ondanks dat de examens vorig jaar niet doorgingen, op ...
Prehistorie (tot Tijd van jagers De levenswijze van jager-verzamelaars
3000 v.C.) en boeren (tot Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
3000 v.C.) 4 Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Oudheid (3000 Tijd van Grieken De ontwikkeling van wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat
v.C. - 500 n.C.) en Romeinen Het Romeinse imperium en de verspreiding van de Grieks-Romeinse
(3000 v.C. - 500 cultuur
De vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur (n.v.t.)
n.C) 5
De confrontatie tussen de Grieks-Romeinse en de Germaanse
cultuur
De ontwikkeling van jodendom en christendom
Middeleeuwen Tijd van Ontstaan en verspreiding van de islam
(500 - 1500) Monniken en De ontwikkeling van West-Europa van landbouwstedelijke naar
Ridders (500 - landbouwsamenleving
Feodale verhoudingen in het bestuur
1000) 7
De verspreiding van het christendom in Europa
Opkomst van handel en ambacht en herleving van de
Tijd van steden landbouwstedelijke samenleving
en staten (1000 - Opkomst van de burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden
1500) 8 Het begin van staatsvorming en centralisatie
Het conflict tussen wereldlijke en geestelijke macht
De expansie van de christelijke wereld
Vroegmoderne Tijd van Het mens- en wereldbeeld van de renaissance en de hernieuwde
tijd (1500 - ontdekkers en oriëntatie op de klassieke oudheid
1800) hervormers Het begin van de Europese overzeese expansie
De splitsing van de kerk in West-Europa
(1500-1600) 10
Het ontstaan van de Nederlandse staat
Tijd van De ontwikkeling van handelskapitalisme en wereldeconomie
regenten en De bijzondere plaats en de bloei van de Nederlandse republiek
vorsten Het streven van vorsten naar absolute macht
(1600-1700) 14 De wetenschappelijke revolutie
Rationeel optimisme en toepassing van verlicht denken
Tijd van pruiken
Ancien régime en verlicht absolutisme
en revoluties De democratische revoluties
(1700-1800) 18 Uitbreiding van de Europese overheersing met plantageslavernij en
het abolitionisme
Moderne tijd Tijd van burgers De industriële revolutie
(1800 - heden) en Opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen
stoommachines Voortschrijdende democratisering
De opkomst van emancipatiebewegingen
(1800 - 1900) 21
Discussies over de sociale kwestie
Tijd van de Het voeren van twee wereldoorlogen
wereldoorlogen Verwoestingen door massavernietigingswapens en de betrokkenheid
(1900-1950) 25 van burgers bij de oorlog
De crisis van het wereldkapitalisme
De totalitaire ideologieën: communisme, fascisme en
nationaalsocialisme
Propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van
massaorganisatie
Verzet tegen het West-Europese imperialisme
Racisme, discriminatie en genocide, in het bijzonder op de Joden
De Duitse bezetting van Nederland
1
, Tijd van televisie De dekolonisatie die een eind maakte aan de Westerse hegemonie
en computer in de wereld
(1950 - heden) De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep
van een wapenwedloop met de daaruit voortvloeiende dreiging van
27
een atoomoorlog
De toenemende welvaart die vanaf de jaren zestig aanleiding gaf tot
ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen
De eenwording van Europa
De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen
1.1 Ötzi
➔ Oudste bekende mens (lichaam gevonden in ijs)
➔ Eten in zijn maag wijst op boerenleven, maar hij had jacht spullen bij zich
2.1 Socrates
➔ Filosoof: ´Ik weet slechts één ding en dat is dat ik niets weet´.
➔ Fel tegen democratie: politici moesten tegen volk liegen om ze tevreden te houden
3.3 Karel de Grote (feodalisme)
➔ Vooral bekend door biografie geschreven door zijn adviseur
● Kon zelf ondanks vele pogingen niet schrijven
● Meedogenloos (ook tijdens zijn vele veldslagen)
5.2 Christoffel Columbus
➔ Geloofde dat hij in 1492 de westelijke route naar Indië had ontdekt maar had in werkelijkheid
Amerika ontdekt. Hij noemde de bevolking indianen.
5.4 Margaretha van Parma
➔ Dochter van Karel V en halfzus van Filips II
➔ Benoemd als landvoogdes van de Nederlanden door Filips, maar nam ontslag na aankomst
van Alva
6.2 Johan van Oldenbarnevelt
➔ Raadpensionaris - zorgde voor politieke en financiële orde. Hij was een mindere strenge
remonstrant (calvinist) en wilde de wapenstilstand behouden.
➔ Kwam tijdens Twaalfjarig Bestand in conflict met stadhouder en militair opperbevelhebber
Maurits (streng-calvinistische contraremonstrant)
➔ Werd in 1619 onthoofd voor hoogverraad toen hij eigen soldaten had ingehuurd
7.2 Marie Antoinette
➔ Keizerin van Oostenrijk en vrouw van Lodewijk XVI
➔ Haar uitbundige levensstijl zorgde voor haat onder het (arme) Franse volk
➔ Tijdens de Franse (democratische) revolutie vroeg ze haar familie in Oostenrijk om hulp.
Hiervoor werd ze wegens hoogverraad ter dood veroordeeld.
7.3 Van Der Capellen
➔ Edelman die pamflet ´Aan het volk van Nederland´ (1781) schreef, wat aanleiding was voor
de Bataafse revolutie (patriottenbeweging)
2
,8.2 Karl Marx
➔ Doordat zijn teksten in Duitsland verboden waren vertrok hij naar Parijs waar hij onder invloed
van Friedrich Engels een socialist / communist werd
● Schreven in Brussel (weggestuurd uit Frankrijk) het Communistisch Manifest
➔ Hij meende dat er een klassenstrijd zou ontstaan tussen de arbeidersklasse en rijke burgerij
die zou uitlopen tot een wereldrevolutie en klassenloze samenleving
8.3 Bismarck
➔ ´Ijzeren kanselier´ / realpolitiker: het enige wat telt is macht
● Doel: versterken van Pruisische staat (o.a. door de Frans-Duitse oorlog)
➔ Was fel tegen katholieken (die volgens hem niet trouw waren aan hem, maar aan de paus) en
de socialisten. Hij liet duizenden arresteren.
➔ In 1890 afgezet door Wilhelm II
8.4 Wilhelmina Drucker
➔ Verbranding van korsetten was symbolisch protest tegen de onderdrukking van vrouwen die
volgens haar bij het huwelijk hoorde (in 1970 doet haar actiegroep Dolle Mina dit opnieuw)
➔ Kon feministische bladen en verenigingen financieren nadat ze dreigde haar vader en
halfbroer te achtervolgen als ze haar niet de erfenis van haar man gaven
8.5 Charles Dickens
➔ Fictieve boeken met de werkelijke onmenselijke leefomstandigheden van arbeiders
9.4 Goebbels
➔ 1933: Goebbels krijgt toestemming van Hitler om Volksvoorlichting en Propaganda op te
zetten. Door indoctrinatie dwong hij inwoners om bij de nazileer aan te sluiten.
➔ Zijn ministerie bepaalde wat er in de pers kwam (censuur)
10.1 Ho Chi Minh
➔ Extreem nationalistisch en communistisch: alleen communisme kan internationale
onafhankelijkheid voor kolonies brengen
➔ 1945: Vietnam wordt onder zijn leiding onafhankelijk verklaard (Vietnamoorlog 1945-1973)
10.2 Gorbatsjov
➔ Wilde communisme niet beëindigen, maar wel veranderen (hervorming).
● Openheid: vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen
➔ Door economische verslechtering niet populair in de SU, wel daarbuiten
➔ In 1991 verdreven door communisten, die op hun beurt werden verdreven door Boris Jeltsin.
Hij maakte een einde aan de SU en werd president van Rusland.
10.3 Marga Klompé
➔ Eerste vrouwelijke minister (van de katholieke partij KVP)
➔ Maakte armen onafhankelijk v.d. kerk zodat ze bijstand konden krijgen zonder kerkelijke
steun (Bijstandswet) en steunde openlijk een homoseksuele schrijver
10.5 Pim Fortuyn
➔ Eerst extreem links (protestgeneratie) en pleitte voor een meer directe democratie in NL. Hij
zag zichzelf als een opvolger van van der Capellen.
➔ Felle tegenstander van de islamisering en kreeg vooral na 9/11 veel steun in de verkiezingen
➔ Doodgeschoten op 6 mei 2002
3
, Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.)
De levenswijze van jager-verzamelaars (tot 10.000 v.C.)
Prehistorie: voorgeschiedenis
➔ Geen schriftelijke bronnen die de gedachten van de individu weergeven
● Schrift ontstond pas aan het einde van dit tijdvak (3000 v.C.)
➔ Kennis is afhankelijk van archeologische1 bronnen
Er was een duidelijke rolverdeling tussen man en vrouw. De mannen visten en joegen, de
vrouwen zorgden voor kinderen en verzamelden plantaardig voedsel. Ze leefden in kleine
groepen van slechts tien tot vijftien mensen omdat de natuur maar weinig mensen kon
voeden. Om aan voedsel te komen moesten ze zwerven en trekken (nomaden).
Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen (na afloop van de ijstijd)
In de vruchtbare halve maan werd aan landbouw
gedaan en de boeren haalden meer oogst binnen dan
nodig: er ontstond een landbouwoverschot. Het
overschot werd door de boeren verkocht (handel).
Sommigen gaan zich specialiseren. Er ontstaan
verschillen in rijkdom en er komt een sociale
hiërarchie tot stand. Nieuwe uitvindingen maakten
voedselproductie efficiënter waardoor de groeiende
bevolking (die op één plaats kon blijven) kon worden
gevoed.
Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
Oorzaken voor het ontstaan van de steden
➔ Door de vruchtbare grond was er genoeg voedsel, waardoor niet iedereen jager of
boer hoefde te zijn.
➔ Voor het leven op de rivieroever was samenwerking en organisatie vereist (bv. voor
het bouwen van dammen)
Door de toenemende complexiteit van de samenleving moesten er regels geschreven
worden: het schrift ontstaat.
➔ Vanwege het schrift is het bekend dat volkeren een godsdienst hadden
● Deze godsdienst was polytheïstisch2 en ze verklaarden de wereld uit het handelen
van goden. Priesters werden aangesteld en zelfs koningen beweerden banden met
goden te hebben.
1
Archeologie: richt zich vooral op het opgraven van overblijfselen van de menselijke samenleving,
zoals gebruiksvoorwerpen.
2
Polytheïsme: het geloof in meerdere goden
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper mikasadeh. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
