Hoorcolleges Europees Recht
Week 1: Brexit
Low predictability environment: er zijn zoveel verschillende onderdelen dat het niet te voorspellen
valt hoe het gaat uitpakken.
Recht v. Politiek
Heel veel Brexit beslissingen worden op politiek niveau genomen. Kijken naar op welke punten het
recht de politieke besluitvorming beïnvloed.
Achtergrond en geschiedenis
VK heeft altijd beetje dubbele houding gehad. Had eilandmentaliteit, winnaar WO2. 1973 VK treedt
toe, Thatcher enthousiast campagne voeren voor common market. Deden achteraf referendum
hierover. Toen conservatives volledig voor en labour gespleten, du precies andersom.
1950 & 1957 – afwachten aan de zijlijn.
1961-1973 vergeefs aangeklopt
1973: toetreding tot EEG (Common Market)
1975: eerste lidmaatschapsreferendum
1984: Britse korting op begrotingsafdracht
1991: Unie-verdrag van Maastricht – opt outs.
Vanaf lidmaatschapsreferendum al meer sceptische visies hierover.
In 2013: Cameron ziet dat veel voorgangers problemen met de Unie hadden en Ukip kwam ophoog –
veel druk, ondanks dat hij niet aan de Unie wilde komen. Belooft toch een ‘in or out’ referendum.
Dacht dat hij geen meerderheid zou krijgen, waardoor hij referendum kon opgeven door coalitie.
Twee issues belangrijk bij kiezers:
Take back control – hier waren mensen heel gevoelig over. Ook bij EU-burgers. Als er steeds meer
macht naar de EU gaat, ben je dan nog wel de baas als kiezer.
Migranten – campagne dat Turkije bij de unie zou gaan.
(ook geld)
51,9 % voor, maar dit is een verschil van 1.269.501 stemmen, dus toch wel echt veel. Ook als jonge
mensen hadden gestemd hadden ze het niet gewonnen.
Winnaars referendum waren ook geschokt. Boris Johnson: zijn idee was dat ze zouden verliezen,
mensen boos zouden worden op Cameron en hij uiteindelijk Premier zou worden.
Schotland was totaal Remain, geen enkel district wilde weg bij de EU. Veel van Engeland wilde eruit,
maar rond Londen juist niet. Wales heeft grotendeels Leave gestemd, terwijl zij voor het grootste
deel op EU subsidies leven.
Split tussen regio’s, leeftijdscategorieën en opleidingsniveau. Hoger opgeleiden wilden blijven.
May werd premier (niet Boris Johnson). Grootste probleem Brexit: sommige wilden uit de EU omdat
ze een gedereguleerde VK wilden maken, sommige wilden uit de EU voor meer eigen regels,
sommige wilden harde exit en sommige een soft. Dus ondanks meerderheid voor eruit, wilde
iedereen op een andere manier eruit – heel moeilijk voor May om tot een oplossing te komen.
Tot uittreding blijft VK volledig lid – formeel juridisch gezien nog niet iets veranderd. Behalve
deelname aan bijeenkomsten Europese Raad en Raad van Ministers over Brexit, na art. 50 procedure
is gestart. Politiek gezien alles veranderd: geen vertrouwen, tegenstrijdige belangen, anticiperen op
vertrek.
,Juridisch kader voor terugtrekking
Art. 50 VEU. Proces terugtrekking gereguleerd door Europees recht. Symbolisch: sinds Maastricht
Europese integratie steeds dieper, ook toenemende mate angst lidstaten. Art. 50 was bedacht om
deze angst tegen te gaan – Unie kan lidstaat tegen haar wil niet in de EU houden. Symbolische:
regeling is vrij beperkt, geeft niet veel kaders. Was ook niet bedoeld om gebruikt te worden, idee was
symbolische erkenning, hooguit voor Unie om kleine lidstaat ‘vrijwillig’ te laten vertrekken.
Deze situatie niet voorzien.
Terugtredende lidstaat heeft slechte positie door termijn van 2 jaar. Vanaf moment notificatie dat
lidstaat eruit wil, gaat 2 jaar in. Dus 29 maart 2019.
Verdrag: als er niet binnen 2 jaar een verdrag is uitonderhandeld EN in werking is getreden, dan is er
een harde exit ineens geen lid meer van de Unie, verdragen gelden niet meer. Van een op andere
moment van volwaardig lid naar ineens geen enkel verdrag meer (soort Noord Korea).
Verlenging mogelijk: bij unanimiteit, kan op ieder moment en ook voorafgaand. Maar, dat willen de
Brexiteers niet. Veel van hun zijn sinds 1991 al bezig met eruit gaan. Willen niet risico nemen dat ze
langer lid blijven, er verkiezingen zijn en nieuwe leiders toch niet meer eruit willen. VK wil niet
verlengen, ook al is die tijd van 2 jaar veel tekort (handelsakkoord met Canada heeft 10 jaar geduurd,
akkoord met China over invoer pruimen duurde 6 jaar).
Hoe oplossen: je wil niet verlengen, maar je weet ook dat het onmogelijk is om binnen de 2 jaar klaar
te zijn.
Art. je 50 leest lijkt 2 akkoorden te zijn: exit akkoord en akkoord nieuwe relatie EU-VK.
Oplossing: 3 akkoorden:
1. Exit akkoord
2. Akkoord overgangsregeling’
3. Later: akkoord nieuwe relatie.
Interim fase lijkt tot 2020 te gaan duren – dus vanaf januari 2021 akkoord.
Vk wil exitakkoord en dan een wolk aan losse kleinere akkoorden, maar dat wil EU waarschijnlijk niet.
Probleem bij verschillende akkoorden: hebben niet dezelfde procedures.
Ratificatie terugtrekkingsakkoord en transitieakkoord is art. 50 lid 2 VEU:
- Gekwalificeerde meerderheid Raad van Ministers +
- Goedkeuring Europees Parlement (maar ook Britse parlement, daar is het moeilijk)
Relatief licht en beheersbaar.
Ratificatie akkoord nieuwe relatie (art, 217/218 TFEU) – associatieakkoord/ gemend akkoord = is
verdrag tussen VK, aan de andere kant EU en apart alle lidstaten:
- Unanimiteit in Raad +
- Goedkeuring Europees Parlement +
- Ratificatie 47 nationale parlementen (inclusief referenda en rechtszaken).
En dit moet binnen 2 jaar afgesloten zijn, want binnen die 2 jaar in werking treden nachtmerrie.
Niet alleen inhoudelijk moeilijk om tot een akkoord te komen, maar ook om op tijd alle ratificaties te
regelen.
Risico: als terugtrekkingsakkoord in werking treedt, voordat er een nieuw relatie akkoord is, dan is
het een harde exit.
Conceptakkoord 19 maart 2018
Is nog maar een concept. Veel delen waar nog geen overeenkomst over is.
Grootste obstakels
1. EU burgers in VK en VK burgers in EU
2. Geld
3. Handhaving (HvJEU) – VK wilde niet meer onderworpen zijn aan regels en macht Hof EU.
4. Harde grens Noord-Ierland
, May had eerst akkoord dacht ze, maar werd teruggefloten. May is afhankelijk van 1 partij met 10
zetels, waardoor zij meerderheid heeft. Deze partij heeft 1 missie: garanderen dat Noord-Ierland deel
blijft van VK. Om Brexit op te lossen zal er misschien iets van een scheiding tussen NI en VK moeten
komen.
Besloten in conceptakkoord:
1. Unieburgers: totale overname standpunten Unie – alle Unieburgers die tot op laatste dag van
transitieperiode komen, op basis Unierechten, houdt Unierechten ook na transitie – VK gaat
rechten accepteren en mogelijk maken. Unierechten gelden voor iedereen. Pijnpunt VK: is
onder huidig Europees recht en ook derdeland familielanden hebben rechten onder
Unierecht. Dus ook sociale zekerheid en volledige gelijke behandeling.
2. Geld: VK heeft alles van EU geaccepteerd – dus gaat betalen. Brexiteers niet blij.
3. HvJEU – tijdens transitie behoudt HvJEU volledige rechtsmacht. Over burgerschap kunnen
burgers vragen stellen. Blijvend recht VK rechters stellen prejudiciële vragen na transitie.
4. Noord-Ierland – nog geen akkoord. Grens tussen NI en Ierland wordt grens EU bij Brexit. Dan
moet douane komen en checken invoer enzo. Maar historische spanningen, waardoor idee
dat harde grens hier leidt tot terrorisme en opstanden.
o Probleem: hard uit interne markt, maar geen grens.
o Optie van EU ‘backstop’: als er geen betere optie komt, blijft Noord-Ierland deel van
de douane-unie en onderdeel interne markt, daarom geen grens nodig. Probleem:
politiek probleem May vanwege die ene partij. En: als grens niet tussen NI en Ierland
komt, dan komt hij tussen NI en VK. Dus harde grens in je eigen soevereine land.
Interim agreement relatief simpel: VK blijft gebonden aan hele Unierecht tijdens transitie. Behalve
dat VK alle rechten verliest, betaalt volledig aan begroting, is gebonden aan HvJEU etc, maar stemt
niet meer mee. Dus tijdens transitie wordt VK precies waar Brexiteers bang voor waren: vazalstaat
van de Unie. Dit gaat misschien wel 2,5 of 3 jaar duren. Maar Brexiteers willen liever dit dan risico op
helemaal geen vertrek meer.
Enige punt dat VK heeft gewonnen: mag tijdens transitie al onderhandelen over akkoorden. Normaal
is handelsakkoorden bevoegdheid EU, dus mag je niet zomaar zelf doen. VK mag onderhandelen en
akkoorden sluiten, maar mag tijdens transitie nog niet in werking treden.
Voor Brexit gezegd: we gaan geweldige handelsakkoorden sluiten los van de EU. Maar: VK had al
handelsakkoorden met China en US etc. via de EU. Nu vraag: gaan ze wel een beter handelsakkoord
kunnen sluiten? Probleem: als de afstand verdubbelt halveert de handel. En, VK heeft minder te
bieden dan EU als geheel in ruil voor handel. May komt in meest onmogelijke handelspositie.
Politiek-juridische hotspots
Having your cake and eat it: VK kan niet alle voordelen interne markt hebben, maar niet de
kosten. Vraag: is interne markt splitsbaar of niet? Unie: of je accepteert totaalpakket, of geen
van de vrijheden (van verkeer, goederen etc.).
Noord-Ierland: Unie gaat geen 500 km lange smokkelgrens accepteren. Nu idee om uit te
stellen en heel VK in douane-unie te laten, maar wat betekent Brexit dan nog? EU: we willen
juridisch bindende backstop, want we gaan risico niet lopen. Dus niet pas in de toekomst.
Handhaving en rol HvJEU: wat als onenigheid ontstaat over nieuwe relatie? Moet iets van
handhaving zijn. EU wil dat HvJEU is, want gaat grotendeels over Unie. Maar VK wil niet.
Europees recht is autonoom – bepaalt zelf geldingskracht Europees recht en HvJEU gaat over
heel Europees recht. Als akkoord gebruik maakt van Europees recht, moet HvJEU hier iets
over te zeggen hebben vindt EU.
o Huidige VK voorstel: ‘White Paper’:
Common Rule book voor goederen – dus alle EU regels voor handel over de
grens wordt overgenomen. Beperkte overname landbouw en visserij, VK