Samenvatting
Samenvatting tijdvakken examens Havo geschiedenis
- Vak
- Geschiedenis
- Niveau
- HAVO
Samenvatting van de tijdvakken 5 tot en met 10, alle tijdvakken die je moet kennen voor je examens!
[Meer zien]Voorbeeld 3 van de 19 pagina's
Voorbeeld 3 van de 19 pagina's
In winkelwagengesponsord bericht van onze partner
1 beoordeling
Door: 369cfi • 11 maanden geleden
Voorbeeld van de inhoud
GESCHIEDENIS TIJDVAKKENTIJDVAK 5: ONTDEKKERS EN HERVORMERS VROEGMODERNE TIJD
KA18: BEGIN VAN DE EUROPESE OVERZEESE EXPANSIE
Men had een beperkt wereldbeeld en kende alleen Europa, delen van Azië en een stukje van
de Afrikaanse kust. Europeanen gingen op pad naar Spanje en Portugal, omdat:
Ze gingen op zoek naar nieuwe producten en handelsroutes. Ze stichtten
handelsposten waar ze specerijen verkregen.
Ze zo hun rijk konden uitbreidden.
Ze zo het Christendom konden verspreiden.
Er lust was naar avontuur.
Columbus kwam in 1942 aan in Amerika, maar ze dachten dat hij was aangekomen in Indië.
Later trokken de Spanjaarden dit gebied in en dat had grote gevolgen voor de bevolking:
Indianen gingen dood aan de Europese ziektes die de Spanjaarden meenamen.
Indianen werden bekeerd tot het Christendom.
Indianen werden tot slaaf gemaakt en moesten werken op de plantages en de zilver-
en goudmijnen.
In 1542 kwamen er nieuwe wetten waardoor de Indianen gelijk waren aan de Spanjaarden,
hierdoor werkten zij niet meer op de plantages en vervingen de Afrikanen hun. Dit was het
begin van de driehoekhandel.
KA19: HET VERANDERENDE MENS- EN WERELDBEELD VAN DE RENAISSANCE EN
HET BEGIN VAN EEN NIEUWE WETENSCHAPPELIJKE BELANGSTELLING.
In de middeleeuwen was het motto ‘memento mori’, dat betekent ‘gedenk te sterven’. Dit was
zo omdat het Christendom een grote rol speelde. Het levensmotto veranderde langzaam
naar ‘carpe diem’, dit betekent ‘pluk de dag’. Ze gingen dus meer in het nu leven en lieten
het leven na de dood wat meer los.
Ook het humanisme kwam langzaam op door het veranderende wereldbeeld werd de mens
centraal gezet in plaats van God, de humanisten kwamen op voor twee dingen:
Een kritische denkhouding, ze zette vraagtekens bij alles wat als waarheid werd
gezien.
De homo universalis, oftewel de universele mens. Dit is iemand die zich op alle
terreinen ontwikkelde.
Het humanisme verspreidde zich rond 1500 veel en snel door de opkomende boekdrukkunst.
Het begin van nieuwe en wetenschappelijke belangstelling kwam door de nieuwsgierige
belangstellingen van geleerden. Ze probeerden onder andere te verklaren hoe de wereld in
elkaar zat. Het kwam ook voort uit ontdekkingsreizen, de probeerden de technologie te
verbeteren om meer reizen te kunnen maken.
KA20: DE HERNIEUWDE ORIËNTATIE OP HET ERFGOED VAN DE KLASSIEKE
OUDHEID.
De Renaissance verwijst naar een herleving van de klassieke oudheid. Met klassiek wordt
een voortreffelijk voorbeeld dat blijvende waarde heeft bedoeld. De humanisten hadden
interesse in de oude Griekse en Latijnse teksten van de oudheid, maar ook de beeldhoud
kunst en architectuur (=erfgoed). Schilders wouden zo realistisch mogelijke schilderijen
maken en naast Bijbelse voorstellingen ook landschappen en portretten. Ook waren
schilders vaak niet meer anoniem.
KA21: DE PROTESTANTE REFORMATIE DIE EEN SPLITSING VAN DE CHRISTELIJKE
KERK IN WEST-EUROPA TOT GEVOLG HAD.
De kritiek naar de katholieke kerk bestond uit drie delen:
De Paus streefde naast geestelijke macht, ook naar wereldrijke macht.
Veel hoge geestelijken waren meer bezig met zichzelf en het luxeleven dan met het
geloof.
De lage geestelijken werden te laag opgeleid en wisten vaak maar weinig van het
geloof af.
, GESCHIEDENIS TIJDVAKKEN
Mensen die tegen de katholieke leer waren heette ketters en werden vervolgd door de
inquisitie, dit is een kerkelijke rechtbank. Ondanks de inquisitie nam de kritiek toe, en dat
leidde uiteindelijk tot de kerkhervorming, oftewel de reformatie. Reformatie betekend de
splitsing van de kerk in West-Europa. Erasmus was een Nederlandse Christelijke humanist
die kritiek had op de kerk en terug wou naar het ware geloof. Hij bestudeerde de originele
Griekse Bijbel en merkte dat er in de Latijnse vertaling fouten zaten. Hij herschreef dit en
vond de Bijbel het middelpunt van het geloof moest zijn, en niet de kerk zoals bij de
katholieken.
In 1517 spijkerde de Duitser Maarten Luther 95 stellingen aan de deur van de kerk waar
kritiek in voorkwam. Hij schreef vooral over de handel in aflaten, dit zijn documenten die je
kon kopen waarmee al je zonden werden kwijtgescholden, zo zou je in de hemel komen.
Dankzij de boekdrukkunst werden deze 95 stellingen snel verspreid over vele gebieden.
Johannes Calvijn was een fransman die de Bijbel als leidend zag, hij had veel dezelfde
ideeën als Luther, maar die van hem waren wat radicaler.
Erasmus bleef Katholiek, Luther en Calvijn werden protestants.
Katholiek Protestants
De Paus is de leider. Er zijn meerdere groepen en dus ook
meerdere leiders.
Alle taken konden alleen door geestelijken Alle taken konden door leken gedaan
gedaan worden. worden, het ambt moet gedaan worden
door de predikant.
Geestelijken mogen niet trouwen. Predikanten mogen trouwen.
De eucharistieviering (wederopstanding van De preek over een bepaalde Bijbelse tekst
Jezus) staat centraal. staat centraal.
Geestelijken dienden als tussenpersoon in Iedereen kan direct contact hebben met
het contact met God. God.
Er waren veel godsdienstenoorlogen tot in 1555 de Vrede van Augsburg werd getekend,
hierin stond dat elke vorst zelf zijn religie mocht bepalen voor zijn gebied. In Frankrijk waren
oorlogen tussen de katholieken en hugenoten (= protestanten). In 1598 werd het Edict van
Nantes ingevoerd, hierin stond dat Frankrijk katholiek werd, en hugenoten mochten niet
meer vervolgd worden. In Engeland ontstond de Anglicaanse kerk, hier stond de koning aan
het hoofd. De katholieke kerk kwam met een contrareformatie, ze gingen de protestanten
vervolgen en de kerk van binnenuit verbeteren.
KA22: HET CONFLICT IN DE NEDERLANDEN DAT RESULTEERDE IN DE STICHTING
VAN EEN NEDERLANDSE STAAT.
Tot en met 1500 viel Nederland onder Bourgondiër, Filips de Goede was toen de hertog, hij
centraliseerde de macht in Brussel. In 1515 werd Bourgondië overgenomen door de
Spanjaarden uit het Spaans-Habsburgse Rijk. Tussen 1515 en 1555 was Karel V de keizer
van Spanje, hij deed twee belangrijke dingen:
Centralisatie: de Nederlanden bestonden uit 17 gewesten met ieder eigen wetten en
regels bestuurd door stadhouders. Karel V trok de macht bij hun weg en
centraliseerde de macht.
Inquisitie: hij stelde de inquisitie in om protestanten te vervolgen.
Er kwam veel kritiek op Karel V en dat werd alleen maar meer toen Filips II, zijn zoon hem
opvolgt in 1555. Hij vertrok in 1559 naar Madrid en gaf de dagelijkse leiding aan Margaretha
van Dorma. In 1566 gingen 400 edelen naar haar toe om te vragen of er milder om gegaan
kon worden met de protestanten, dit heet het smeekschrift, hier werd geen gehoor
aangegeven. Van augustus tot oktober 1566 werden alle beelden van de katholieke kerk
kapotgeslagen, dit heette de beeldenstorm. Filips II stuurde de hertog Alva, hij richtte de
Raad van Boerten op, ook wel de Bloedraad, dit was gericht op het straffen van deelnemers
aan de beeldenstorm. Hij voerde ook een tiende penning in, dit was 10% belasting op
basisbehoeften, uit protest hiertegen waren de winkels maandenlang dicht. Het verzet onder
de adelen nam toe en Willem van Oranje leidde dit verzet. Hij was bang dat hij opgepakt
werd en vluchtte in 1567 naar Duitsland waar hij zijn eigen leger opzette. In 1568 viel hij
, GESCHIEDENIS TIJDVAKKEN
Nederland binnen, met als doel ze te bevrijden, dit is het begin van de tachtigjarige oorlog.
De tachtigjarige oorlog begint met de slag van Heiligerlee, hier valt Willem van Oranje
Nederland binnen. Een groep protestanten die naar Engeland gevlucht waren, keerden terug
om hem te helpen, zij werden de geuzen genoemd. In 1572 werd den Briel heroverd. In 1580
werd Willem van Oranje vogelvrijverklaard. In 1581 werd het Plakkaat van Verlatinghe
geschreven, dit wordt gezien als de onafhankelijkheidsverklaring. Parma ging alsnog door en
in 1584 werd Willem van Oranje vermoord. Parma bereidde een invasie in Engeland voor,
waardoor de aandacht minder kwam te liggen op Nederland en in 1588 zonk de Spaanse
vloot en werd de Republiek der Verenigde Nederlanden uitgeroepen. In 1609 sloten de
Republiek en Spanje een wapenstilstand, dit heet het twaalfjarig bestand, want in 1621
begon de strijd weer. In 1648 werd na 80 jaar de Vrede van Münster ondertekend.
TIJDVAK 6: REGENTEN EN VORSTEN VROEGMODERNE TIJD
KA24: DE BIJZONDERE PLAATS IN STAATKUNDIG OPZICHT EN DE BLOEI IN
ECONOMISCH EN CULTUREEL OPZICHT VAN DE NEDERLANDSE REPUBLIEK.
Door de opstand tijden de tachtigjarige oorlog zijn veel steden en gewesten zelfstandig
gebleven, hier is de macht centraal verdeeld, in de Republiek juist decentraal. In de republiek
zijn drie niveaus. De Republiek wordt bestuurd door de Staten-Generaal, de Republiek
bestaat uit zeven gewesten en die werden ieder bestuurd door de Staten. Binnen deze
gewesten werden de steden bestuurd door vroedschappen en het platteland door
graafschappen. De graafschappen werden meestal geregeerd door regenten. Een
vroedschap bestond uit vroedsmannen en regenten. Elk gewest had een eigen bestuurd,
rechtbank en godsdienst. De Staten-Generaal bestonden uit gekozen mensen uit alle zeven
de gewesten, zij regelden de buitenlandse politiek, de handel met andere landen en het
leger. De voorzitter van de Staten was de persoon die de Staten leidde en de stadhouder
hield toezicht op een gebied. Holland was het grootste gewest, de voorzitter van Holland was
ook wel landsadvocaat of raadspensionaris. De stadhouder van Holland was
opperbevelhebber van het leger. Er zijn twee soorten regenten:
Prinsgezinde regenten: stonden aan de kant van de stadhouder.
Staatsgezinde regenten: wilde de macht van de stadhouder inperken.
Soms liepen de onenigheden zover op dat er moorden werden gepleegd.
Amsterdam was een stapelmarkt geworden, dit is een plaats waar aangekochte goederen
worden opgeslagen in pakhuizen tot er een koper voor is. Antwerpen was ook altijd een
belangrijke handelsstad, maar verloor deze positie, omdat:
In 1585 Antwerpen weer in Spaanse handen valt.
De Republiek de Schelde blokkeerde, dit is de toegangsrivier naar Antwerpen.
Veel kooplieden die niks meer konden in Antwerpen gingen naar Amsterdam. De
zogenaamde moedernegotie (= de moeder van alle handel) voor Amsterdam is de handel
over de Oostzee. De duistere zijde van deze eeuw waren de tot slaafgemaakte.
Eerder werden er opdrachten gegeven voor het maken voor een schilderij, nu kochten rijke
burgers schilderijen die zonder opdracht werden gemaakt. In de Republiek was sprake van
gewetensvrijheid: ieder geloof is toegestaan, maar niet ieder geloof had dezelfde rechten.
KA25: WERELDWIJDE HANDELSCONTACTEN, HANDELSKAPITALISME EN HET BEGIN
VAN EEN WERELDECONOMIE.
Kapitalisme houdt in dat mensen een bedrijf opzetten en een deel van hun winst weer in het
bedrijf steken om deze te laten groeien. De twee belangrijkste bedrijven van de Gouden
Eeuw zijn de VOC en de WIC. Er waren veel reizen naar Indië, omdat specerijen daar
goedkoop waren en erg winstgevend. Het aantal schepen nam toe en daardoor werd de
winst steeds kleiner. Nederland richtte daarom in 1602 de VOC op, zij kregen een
handelsmonopolie en politieke rechten. Zij gaven ooit aandelen uit en zo ontstond de Heren
XVII. In 1621 werd de WIC opgericht en zij richtten zich op kaapvaart. Het hoogtepunt was
de gekaapte zilvervloot in 1648. De WIC richtte zich ook op driehoekhandel. Engeland en
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper jaydeecaylin. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 52510 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 14 jaar dé plek om samenvattingen te kopen