college 1 Intro cultuur en diversiteit
De multiculturele driehoek
De multiculturele driehoek, volgens Baumann bestaat cultuur uit onderstaande.
Cultuur is maar één dimensie
Etniciteit: gezamenlijke afstamming (‘bloed’/’ras’) of geboorteplaats (‘bodem’) (Gr. ethnos = volk)
Nationaliteit: staatsburgerschap.
Religie: geloof in goddelijke of transcendente wereld.
Cultuur definitie
Cultuur: Alles wat niet puur natuur is.
• Wat eigenlijk door de mens geproduceerd is kun je zien als cultuur. Is heel breed maar valt
veel onder.
Cultuur: Kunst en beschaving
• Theater, dans, muziek, musea en kunst. Wordt vaak in de samenleving gezien als kunst en
beschaving
Cultuur: Zeden en gewoonten van een bepaalde groep
• Binnen dit vak hebben we het hier vooral over. We hebben het niet over de cultuursector.
Cultuur = de levensstijl van een groep; je kunt haar ontbinden in factoren, i.c normen, waarden,
opvattingen, rituelen, praktijken, omgangsvormen, eetgewoontes, taal, gebruiksvoorwerpen,
kunstproducten etc. een cultuur is meer dan de som van haar factoren, het geheel overstijgt de
delen.
Een cultuur is minder dan de som van haar factoren, omdat ze:
1. Niet op dezelfde concrete manier bestaat.
2. Niet de onderliggende oorzaak van die factoren is. Veel factoren zijn tot stand gekomen
zonder behulp van die cultuur.
Het raadsel van cultuur 1
1
, • Cultuur is als een ui: cultuur bestaat uit meerdere lagen. Een ui heeft geen kern, de kern is
een som van al die lagen. Kun je ooit doordringen tot de essentie van cultuur?
• Cultuur is als een ijsberg: wij zien een cultuur op straat, hij hoeft geen kenmerken te dragen
dat is het zichtbare van cultuur. Grootste gedeelte is onzichtbaar dus onder water. Wij
hebben vaak oppervlakkig oordeel, maar er zit vaak veel meer onder.
• Cultuur is als water voor vissen: het is overal om je heen en je hebt het soms niet eens door.
Voor een vis is het water de normale omgeving. Wij zijn ons niet bewust totdat we met
andere culturen te maken krijgen.
• Cultuur is als zwaartekracht: je ontkomt er niet aan het is de realiteit en het houdt ons bij
elkaar. We hebben er allemaal mee te maken, ook al zien we het niet, maar we voelen wel
de effecten aan. Het is essentieel voor het menselijk bestaan.
Symbolen, helden, rituelen en waarden
• Symbolen zijn woorden, gebaren, afbeeldingen of voorwerpen met een betekenis die alleen
begrepen wordt door de leden van de cultuur.
• Helden zijn personen, dood of levend, echt of fictief, met eigenschappen die in een cultuur
hoog in aanzien staan en die daarom fungeren als gedragsmodellen.
• Rituelen zijn collectieve activiteiten die technisch gesproken overbodig zijn om het gewenste
doel te bereiken maar die binnen een cultuur als sociaal essentieel worden beschouwd.
• Waarden; een waarde is een collectieve neiging om een bepaalde gang van zaken te
verkiezen boven een andere. Waarden worden ons vroeg aangeleerd.
Het raadsel van cultuur 2
• Buitenstaanders zien (een andere) cultuur als een samenhangend en consistent geheel (als
een ding)
• Insiders weten dat er binnen (hun) cultuur veel verschillen bestaan en dat er veel is
veranderd (als een proces)
• Van binnenuit ervaren we onze cultuur “als een horizon die terugwijkt elke keer wanneer we
haar naderen.”
Je denkt wat te weten en je hebt er een oordeel over. Als ik een insider ben, zie je plotseling andere
aspecten en zie je verschillen. De Turkse gemeenschap heeft bijv. heel veel verschillende groepen.
Dat geld voor elke cultuur. Buitenstaanders denken cultuur te zien en oordelen. Cultuur is altijd in
beweging en staat nooit stil. De vraag is of je ooit de essentie van cultuur kunt omvatten. Dat is vaak
heel lastig.
Het raadsel van cultuur 3
Als er binnen elke cultuur grote verschillen zijn, en als elke cultuur constant verandert, bestaan
afzonderlijke culturen dan eigenlijk wel?
Er zijn twee benaderingen voor:
• Weg met ‘cultuur’: focus op overeenkomsten i.p.v. verschillen tussen mensen, want we
horen allemaal tot dezelfde groep (universalisme, Abu-Lughod)
• Wat we met elkaar delen is dat ‘we nooit lid zullen worden van een universele stam’; onze
cultuur is wat ons tot mens maakt (relativisme, Walzer)
Het begrip cultuur
• Iets dat gedeeld wordt door (bijna) alle leden van een sociale structuur
2
, • Iets dat oudere leden van de groep proberen door te geven naar de jongere leden en
• Iets (waarden, wetten, gebruiken) dat van invloed is op gedrag, of iets dat iemands perceptie
van de wereld structuur geeft
• Cultuur betekent voor een samenleving wat persoonlijkheid betekent voor het individu
• Cultuur is het collectief programmeren van de geest
In de meest westerse talen betekent ‘cultuur’ in de eerste plaats ‘beschaving’, en dan speciaal de
vruchten van die beschaving, zoals onderwijs, kunst en literatuur.
In de sociale antropologie is ‘cultuur’ een trefwoord voor alle patronen van denken, voelen en
handelen waarvan in het voorgaande sprake was. ‘Cultuur twee’ omvat niet alleen activiteiten die
geacht worden geestelijke verfijning te bevorderen, maar ook gewone alledaagse zaken zoals
groeten, eten, al dan niet tonen van je gevoelens, het bewaren van een zekere fysieke afstand tot
anderen, het bedrijven van de liefde of het verzorgen van het lichaam. Cultuur bestaat uit de
ongeschreven regels van het sociale spel.
Niveaus van cultuur
• Nationaal; op basis van ons land (of onze landen, in geval van migratie);
• Regionaal en/of etnisch en/of religieus en/of taalniveau , omdat de meeste naties bestaan uit
meerdere cultuur verschillende regio’s en/of etnische en/of taalgroepen;
• Sekse; naar gelang wij als meisje of als jongen geboren zijn;
• Generatie; dat grootouders scheidt van ouders en die weer van hun kinderen.
• Sociale klasse; dat samenhangt met genoten onderwijs en met iemands functie of beroep;
• Organisatie / onderneming / afdeling; afhankelijk van de manier waarop werknemers worden
gesocialiseerd.
Dimensies van cultuurverschillen
Een dimensie is een aspect van waaruit een cultuur kan worden vergeleken met andere culturen.
Vier dimensies:
• Machtafstand; van klein naar groot
• Collectivisme tegenover individualisme
• Femininiteit tegenover masculiniteit
• Onzekerheidsvermijding; van zwak naar sterk
Een dimensie bundelt een aantal verschijnselen in een samenlevingen die in combinatie blijken voor
te komen; zelfs als er op het eerste gezicht een logische noodzaak voor hun samengaan lijkt te
bestaan. Maar de logica van een samenleving is niet dezelfde als de logica van het individu dat ernaar
kijkt. De bundeling is statisch, dat wil zeggen dat wat gevonden wordt trends zijn, geen ijzeren
wetmatigheden.
Discussie over cultuur raakt ook aan die over identiteit.
Heel veel debat in NL over cultuur en identiteit hoe we daar mee om moeten gaan. Dat zijn zware
onderwerpen. Identiteit doet er toe, alle verkiezingen gingen erover. Tegelijkertijd is het lastig te
omschrijven: wat is dan die kern, waar gaat het nou precies over. En bestaat de Nederlandse cultuur?
Of bestaat de Nederlandse identiteit?
SCP Rapport Denkend aan Nederland rapport over Nederlandse Identiteit (2019) BELANGRIJK
3
