Inhoud
De Digitale Kooi......................................................................................................................................4
1. Publieke waarden en bureaucratie (blz. 2).....................................................................................4
2. Een voorbeeld onredelijke Incasso (blz. 2-3)..................................................................................4
3. Digitalisering maakt blind (blz. 3-4)................................................................................................4
4. Een voorbeeld: onredelijke incasso- epiloog (blz. 4-5)...................................................................4
5. De bureaucratische ‘cloud’ (blz. 5-6)..............................................................................................4
6. Problemen met de bureaucratische cloud (blz. 6-7).......................................................................5
7. Over dit boek (blz. 7-8)...................................................................................................................5
Rapport: Opwaarderen...........................................................................................................................6
Hoofdstuk 2; de nieuwe digitale golf (blz. 27-46)...............................................................................6
2.1 Inleiding (blz. 27)......................................................................................................................6
2.2 Middelen om te digitaliseren (blz. 28-31).................................................................................6
2.3 Objecten van digitalisering (blz. 31-41).....................................................................................7
2.4 De digitale wereld (blz. 42-43)...............................................................................................10
2.5 De vier werelden bijeen: een nieuwe fase in de digitale samenleving (blz. 44-45).................10
Hoofdstuk 3; maatschappelijke en etnische issues van digitalisering (blz. 47-70)............................11
3.1 Inleiding (blz. 47-49)...............................................................................................................11
3.2 Materiële wereld (blz. 49-58).................................................................................................12
3.3 Biologische wereld (blz. 58-63)...............................................................................................17
3.4 Socio-culturele wereld (blz. 64-70).........................................................................................22
Rapport: Eerlijk delen...........................................................................................................................25
Hoofdstuk 2; deel- en kluseconomie als onderdeel van de platformeconomie (blz. 22-31).............25
2.1 Definitie van de deeleconomie (blz. 22-23)............................................................................26
2.2 Deel- en kluseconomie als onderdeel van de platformeconomie (blz. 23-26)........................26
2.3 Platformen verlagen transactiekosten en vergroten vertrouwen (blz. 26-28)........................28
2.4 Spectaculaire groei (blz. 28-30)...............................................................................................29
2.5 Samenhang met technologische en maatschappelijke trends (blz. 30-31).............................29
Hoofdstuk 3; economische, sociale en milieueffecten van de deel- en kluseconomie (blz. 32- 40). 30
3.1 Economische effecten (blz. 32- 35).........................................................................................30
3.2 Sociale effecten (blz. 35- 38)...................................................................................................32
3.3 milieueffecten (blz. 38-40)......................................................................................................33
3.4 conclusie (blz. 40)...................................................................................................................33
Hoofdstuk 7; schipperen tussen belangen: Airbnb in Amsterdam (blz. 68-76).................................33
7.1 Airbnb (blz. 68-69)..................................................................................................................34
1
, 7.2 Publieke belangen (blz. 69-70)................................................................................................34
7.3 Beleid (blz. 70-75)...................................................................................................................35
7.4 Conclusie (blz. 75-76)..............................................................................................................36
Hoofdstuk 10; Twintig inzichten voor debat, beleid en politiek (blz. 98-114)...................................37
10.1 Verheldering en dialoog (blz. 99-100)...................................................................................37
10.2 Stimulering van positieve effecten (blz. 100-104).................................................................38
Gebruikers....................................................................................................................................38
Platformen....................................................................................................................................39
10.3 Beperking van negatieve effecten (blz. 104-109)..................................................................40
Strikte handhaving van bestaande regels / Verbieden.................................................................40
Dereguleren..................................................................................................................................41
Ad-hoc reguleren..........................................................................................................................41
Geen interventie/gedogen...........................................................................................................42
10.4 Handhaving (blz. 109-113)....................................................................................................42
Klassieke handhaving van regelgeving..........................................................................................42
Handhaving bij gedogen...............................................................................................................43
Artikel: Van street-level bureaucratie naar systeem-level bureaucratie..............................................44
1. De kwestie: discretionaire ambtelijke macht in de democratische rechtsstaat (blz. 1)................44
2. De street-level bureaucratie en de rechtsstaat (blz. 2-5)..............................................................44
2.1 Street-level bureaucraten als beleidsmakers (blz. 2-3)...........................................................44
2.2: Disciplinering van de discretionaire ruimte (blz. 3-4)............................................................44
2.3: Het rechtsstatelijk ideaal van legaliteit (blz. 4-5)...................................................................46
3. Van street-level naar screen-level naar systeem-level bureaucratie (blz. 5-9)............................46
3.1: Studiefinanciering (blz. 5-7)...................................................................................................46
3.2: Handhaving verkeersvoorschriften (blz. 7-9).........................................................................47
4. De bureaucratie als nieuwe organisatievorm (blz. 9-11)..............................................................47
4.1: Kenmerken van systeem-level bureaucratie (blz. 9-10).........................................................47
4.2: Is de ontwikkeling van systeem-level bureaucratie onvermijdelijk? (blz. 11)........................47
5: De systeem-level bureaucratie en de democratische rechtsstaat (blz. 11-13)............................48
6: Disciplinering van de systeem-level bureaucratie (blz. 13-15)......................................................48
7: Transparantie als rechterlijk ideaal (blz. 15).................................................................................48
Rapport: Big data in een vrije en veilige samenleving..........................................................................50
1. Big data in een vrije en veilige omgeving (blz. 21-30)...................................................................50
1.1. Inleiding: een ambigu fenomeen (blz. 21).............................................................................50
1.2 adviesaanvraag van de regering (blz. 21-27)...........................................................................50
1.3 de invalshoek van de WRR in dit rapport (blz. 27-30).............................................................52
2
, 2. De ontwikkeling van Big Data (blz. 35-49)....................................................................................53
2.2 Wat is Big Data? (blz. 35-37)...................................................................................................53
2.3. Wat is er nieuw aan Big Data? (blz. 37-41)............................................................................55
2.4 Big Data-technologie: verzamelen, analyse, gebruik (blz. 41-48)...........................................55
2.5 conclusie (blz. 48-49)..............................................................................................................55
3. Dig Data in het veiligheidsdomein (blz. 51-74).............................................................................56
3.2 Big Data in het veiligheidsdomein: 7 cases (blz. 52-67)..........................................................56
3.3. Vooruitblik: Big Data en veiligheid over 5 jaar (blz. 67-73)....................................................63
4 Evaluatie van Big Data in het veiligheidsdomein (blz. 77-97).........................................................66
4.2 Beloftes (blz. 78-82)................................................................................................................66
4.3. Beperkingen (blz. 83-86)........................................................................................................68
4.4. Randvoorwaarden (blz. 86-90)...............................................................................................69
4.5. Risico’s (blz. 90-96)................................................................................................................69
4.6. Conclusie (blz 96-97)..............................................................................................................70
Blogs: van Rathenau.............................................................................................................................71
Steden gedreven door data..............................................................................................................71
Wat is een slimme stad?...............................................................................................................71
Doel 1: Efficiënter en effectiever sturen in beleid.........................................................................72
Doel 2: Samenwerken aan innovatie............................................................................................72
Doel 3: Inwoners betrekken..........................................................................................................72
Zetten slimme steden publieke belangen onder druk?....................................................................73
Online veiligheid en beveiliging....................................................................................................73
Rechtvaardigheid..........................................................................................................................73
Autonomie....................................................................................................................................73
Controle over de technologie.......................................................................................................73
Menselijke waardigheid................................................................................................................74
Privacy..........................................................................................................................................74
Hoe beschermen gemeenten publieke waarden in de slimme stad?...............................................75
1) democratisch debat en politieke besluitvorming.....................................................................75
2) Beleidsinstrumenten................................................................................................................75
3) waarborgen via organisaties en technologie............................................................................77
Afwegingskalender...............................................................................................................................79
E-Governance 1
3
,De Digitale Kooi
De overheid doet veel met digitalisering. Zoals digitale aanvraagformulieren en DigiD etc.
Informatiedeling = de ruggengraat van overheidsdienstverlening
1. Publieke waarden en bureaucratie (blz. 2)
Bureaucratie = niet alleen een organisatievorm, maar ook een waardesysteem
Publieke waarde = het collectieve beeld van wat de samenleving ervaart als waardevol. Het legitiem
vertrouwen opwekken bij de samenleving en het gereflecteerd wordt in de bedrijfsvoering.
Algemeen beginselen van behoorlijk bestuur = gedragsregels voor de overheid ten opzichte van
burger.
2. Een voorbeeld onredelijke Incasso (blz. 2-3)
Hier wordt een voorbeeld gegeven van een oneerlijke incasso van vroeger door de CJIB:
o Er zit een vrouw in de schuldhulpverlening.
Dat betekent dat ze per maand een bedrag kan aflossen aan haar schulden.
o CIJB had haar ooit een boete gegeven en in die tijd moest je dat nog in 1 keer betalen.
Mensen die dat niet in 1 keer konden betalen werden opgepakt ook al zaten ze in
een schuldhulpverlening. Dat is een oneerlijk systeem, omdat de mensen wel willen
betalen maar niet kunnen betalen. Het systeem kijkt dus niet naar een individu.
3. Digitalisering maakt blind (blz. 3-4)
In de casus van hoofdstuk 2 is digitalisering een cruciale rol. In het hele incassoproces komt geen
mens meer van te pas en dat kunnen problemen (zoals de casus hierboven) veroorzaken.
Digitalisering bij bijvoorbeeld verkeersboetes en een incassobureau is een groot succes, maar
heeft wel invloed op de publieke waarde.
Digitalisering in een incassoproces is blind geworden voor individuele gevallen en is niet in staat om
individuele afwegingen te maken. ( wat we ook al zagen bij de casus van hoofdstuk 2).
4. Een voorbeeld: onredelijke incasso- epiloog (blz. 4-5)
Kafka Methode (de curatieve methode) = aan de hand van een casus bureaucratische problemen
ontrafelen en proberen op te lossen.
Door de Kafka Methode is de incasso problemen opgelost. In 2016 kon iedereen in termijnen betalen
bij de CJIB en werden minder mensen gegijzeld (in de gevangenis gestopt).
De publieke waarde moet opnieuw worden ontdekt in een digitaliseerde overheidsbureaucratie.
5. De bureaucratische ‘cloud’ (blz. 5-6)
Vroeger moesten bedrijven registraties (persoonlijke gegevens van burgers) met elkaar uitwisselen.
Sinds 2003 wordt een aantal registraties aangewezen als ‘basisregistratie’. Alle gegevens worden
gekoppeld aan bijvoorbeeld je BSN-nummer.
We hebben 11 basisregistraties die met eigen wet zijn ingesteld. Deze 11 zijn:
4
, 1. Basisregistratie Personen (BRP) met daarbinnen de Registratie Niet-Ingezetenen (RNI);
vervangt sinds 2014 de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA).
2. Basisregistratie Grootschalige Topgrafie (BGT)- sinds 2013
3. Basisregistratie Topografie (BRT) – sinds 2012
4. Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG met daarin de Basisregistratie Adressen (BRA)
en de Basisregistratie Gebouwen (BGR)- sinds 2009
5. Basisregistratie Kadaster (BRK) – sinds 2010
6. Basisregistratie Inkomen (BRI) – sinds 2009
7. Basisregistratie Voertuigen (BRV); is sinds 2008 de vervanger van het Basis Kenteken Register
8. Basisregistratie Waardering Onroerende Zaken (WOZ) – sinds 2009
9. Basisregistratie Handelsregister (NHR) – sinds 2008
10. Basisregistratie Ondergrond (BRO) – is een nog toekomstige basisregistratie
11. Basisregistratie voor Lonen, Arbeidsverhoudingen en Uitkeringen (BLAU) – waarover op
moment van schrijven nog geen besluit is genomen.
Door Basisregistraties wordt dubbelwerk voorkomen, maar de gegevens worden in de praktijk niet
zozeer opgeslagen op één centraal punt.
6. Problemen met de bureaucratische cloud (blz. 6-7)
Vernetwerking = verknoopt geraakte informatiedomeinen.
- Kan problemen veroorzaken zoals identiteitsfraude
- Kan vaak niet worden opgelost
- Voorbeelden: auto’s op andere namen zetten, uitschrijvingen in je eigen land en
bankpasfraude etc.
Lees blz. 6 voor nog meer voorbeelden over Vernetwerking ’s problemen.
7. Over dit boek (blz. 7-8)
Door ondoordacht ICT- gebruik kan tot grote problemen leiden. Dat zagen we al bij hoofdstuk 2 (niet
iedereen wordt individueel bekeken) en bij hoofdstuk 6 (fraude met gegevens).
Het leervermogen van de overheid onderscheiden we tussen eerst orde-, tweede orde- en derde
ordeproblemen.
- Eerste ordeproblemen = effectiviteit van handelingsregels (manieren vinden om gebruik te
verbeteren).
- Tweede ordeproblemen = Handelingsregels ter discussie (De bestaande regels naar de
gewenste uitkomsten leiden)
- Derde ordeproblemen = Reflectie van handelingsregels (Hoe kan het in de toekomst beter?).
5
,Rapport: Opwaarderen
Hoofdstuk 2; de nieuwe digitale golf (blz. 27-46)
2.1 Inleiding (blz. 27)
2.2 Middelen om te digitaliseren (blz. 28-31)
In deze paragraaf beschrijven we hoe digitalisering de afgelopen halve eeuw heeft vorm gekregen.
We besteden daarbij aandacht aan de achterliggende techniek die digitalisering mogelijk maakt.
6
,In 1940 en 1950 legden doorbraken in de micro-elektronica en de telecommunicatie een belangrijke
technologische basis voor digitalisering. Doorbraken waren:
De eerste programmeerbare computer (1941)
De eerste op silicium gebaseerde transistor --> versterkt/schakelt elektronische signalen,
essentiële bouwsteen voor iedere chip; dus de basis voor iedere ICT toepassing (1954)
De trend van het verdubbelde aantal transistors op een chip en het tempo waarin de innovatie
plaatsvindt, wordt de Wet van Moore genoemd. --> heeft geleid tot steeds kleinere, krachtige en
betaalbaardere computers.
In de jaren 90 volgde (na de computer die steeds kleiner werd) de opkomst van mobiele telefonie en
het internet.
GA VERDER
2.3 Objecten van digitalisering (blz. 31-41)
ICT maakt verbinding met andere technologieën, waaronder nano-, bio- en neurotechnologie. Deze
wordt ook wel de ‘NBIC-convergentie’ genoemd.
Digitalisering heeft zich verweven in vrijwel ieder aspect van het dagelijks leven. Ze zitten in ons
(hersenimplantaten, pacemakers), het nestelt zich tussen ons (denk aan social media), het weet
meer over ons (algoritmes) en het kan zich steeds meer gedragen als ons (robots kunnen steeds
meer nabootsen).
Er zijn drie verschillende werelden waar de ICT ingedeeld kan worden:
- De materiële wereld (productieproces, openbare ruimte en je eigen huis)
- De biologische wereld (menselijk lichaam, gedrag, hersenen)
- De socio-culturele wereld (communicatie, organisaties, culturele producten)
De verschillen tussen deze werelden zijn conceptueel. In de echte wereld zullen deze werelden vaak
met elkaar overlappen of sterk bij elkaar horen.
Materiële wereld (blz. 33-35)
Robots zijn overal te vinden. Niet alleen maar in de fabrieken zoals vroeger, maar overal. In het huis,
op de snelwegen, op straat, letterlijk overal. Het zijn niet alleen maar specifiek computers zoals
degene die thuis staat, maar ook camera’s, energiemeters en andere dingen behoren toe aan de
term ‘robot’. Het beste voorbeeld is de telefoon die men vrijwel dag en nacht meeneemt, waar
naartoe dan ook. Deze staat continu in contact met het internet, en is praktisch gezien een
encyclopedie geworden nu alles op het internet staat, ongeacht of het waar is of niet.
De digitalisering van de materiële wereld kan in drie delen gesepareerd worden:
- Het productieproces
- De leefomgeving
- Het huis
Productieproces
Eind jaren ’70 zijn robotarmen geïntroduceerd binnen de ‘maakindustrie’. ICT heeft in de jaren ’80 en
’90 een cruciale rol gespeeld bij het optimaliseren van het productieproces én verspilling tegen te
gaan. Het werd met de dag belangrijker om niet specifiek het productieproces, maar alles te
optimaliseren.
7
,Sinds 2000 is het veel makkelijker om met digitale middelen dingen bij te houden en te volgen. Dit
wordt ook steeds nauwkeuriger gedaan. Ook is het zogenaamde ‘Internet of Everything’ steeds
belangrijker geworden: Zelfsturende mobiliteit zoals auto’s, betere energienetwerken die zichzelf
besturen, mijnbouw d.m.v. robots, etc.
Leefomgeving
De leefomgeving digitaliseert in de vorm van de OV-chipkaart, navigatie, stationspoorten, etc.
Zoals eerder al gezegd zijn de smartphones tegenwoordig niet meer uit de handen van mensen te
slaan, en zijn de digitale wereld en de fysieke wereld steeds nauwer met elkaar verbonden. Social
media is een grote speler hierin. Facebook, Twitter, Google: Allemaal houden ze gegevens bij van je,
ongeacht of je dat wilt of niet, en ze gebruiken algoritmes om op je in te spelen.
‘De slimme stad’ is een redelijk brede term. In het kort gezegd is het een ‘digitale laag’ die over de
stad wordt heen gelegd om zoveel mogelijk te digitaliseren en te automatiseren. Het zou inbraken
moeten kunnen voorkomen of kunnen detecteren, het zou gedrag van mensen moeten aflezen, geen
files meer in de binnenstad, dat soort dingen. Het kan zelfs zoiets simpels zijn als een lantaarnpaal
die aan gaat op het moment dat er iemand voorbij komt en weer uit gaat nadat die persoon voorbij
is.
Het huis
Huishoudelijke apparaten werken tegenwoordig ook via het internet. Een koelkast die je agenda
regelt, een koffiezetapparaat die aangeeft wat voor tijd het is: Alle apparaten doen steeds en steeds
meer.
Internet of Things stamt uit de jaren 2000. LG besloot een koelkast te introduceren op de markt die
de inventarisatie bijhield en zo nodig zelf de boodschappen bestelde. Pas een decennium later begon
de visie achter Internet of Things werkelijkheid te worden. Vele fabrikanten gingen de markt op met
steeds meer dingen die met het internet verbonden waren.
Biologische wereld (blz. 36-39)
Afgelopen 60 jaar is ook de biologische wereld gedigitaliseerd. Gedrag, emoties, DNA: Alles kon
steeds beter gevangen en geanalyseerd worden. Ook deze biologische wereld kan opgedeeld worden
in drie delen:
- Het menselijk lichaam
- Het brein
- Het gedrag
Het menselijk lichaam
MRI’s, CAT-scans, CT-scans, röntgenfoto’s en vele andere manieren zijn in de laatste decennia
ontworpen om het lichaam v/d mens beter in kaart te brengen, voornamelijk digitaal. In de
gezondheidszorg is het ook te zien dat de digitalisering voortzet. Het wordt steeds makkelijker om
DNA af te lezen wat kan helpen bij het creëren van het vinden van de oorzaak van een bepaalde
ziekte. Tevens bieden smartphones tegenwoordig ook apps om de bloeddruk en de hartslag te
meten.
8
,Brein
Er wordt hard gewerkt aan onderzoeken om bepaalde breinziektes te verminderen of te verhelpen.
Dingen zoals Parkinsons, Alzheimer e.d. kunnen hiermee minder ernstig gemaakt worden. Dit werkt
allemaal via kleine neurologische sensoren, stimulatoren en enhancers. Ook zijn gezichts- en
emotieherkenningssoftware in de afgelopen decennia zodanig verbetert dat algoritmes nu ook
gezichten en emoties kunnen aflezen.
Gedrag
Algoritmes kunnen gedrag herkennen en analyseren. Het wordt steeds makkelijker voor algoritmes
om gedrag te beïnvloeden.
Persuasieve technologie maakt gebruik van verschillende inzichten om systemen te ontwerpen die
zouden moeten aanzetten tot gedragsverandering bij mensen. Dit wordt ook wel ‘nudging’ genoemd.
Socio-culturele wereld (blz. 39-41)
Digitalisering dringt door in het sociale en culturele leven van de mensheid. Shoppen, muziek
beluisteren, contacten zoeken/houden, steeds meer gaat via het internet. Organisaties digitaliseren
ook, daar gaat steeds meer namelijk via het internet. Bepaalde organisaties, zoals Uber en Facebook,
hebben een nieuwe manier gevonden om geld te verdienen online: Het (tijdelijk) toegang geven tot
producten of diensten waar zij eigenaar van zijn. Uber is ’s werelds grootste taxibedrijf, maar beheert
geen auto’s of ander transport. Facebook is ’s werelds grootste social media site, maar maakt zelf
helemaal niks.
Er zijn 2 illustraties van het digitaliseren in de socio-culturele wereld:
- Communicatie en cultuur
- Organisatiemodellen
Communicatie en cultuur
Communicatie is verandert over de jaren heen. Door de komst van sociale media is het bijna niet
meer nodig om überhaupt naar buiten te gaan. Alles gebeurt toch via het internet. Het speelt dus
een steeds grotere rol in de cultuur en identiteit. De smartphone is dé verbinding tussen de fysieke
en de virtuele wereld. Online en offline onderscheiden is niet meer te doen, ze zijn namelijk hetzelfde
geworden in de afgelopen jaren.
Virtual reality: Dingen voelen ‘echter’ aan. Dit wordt voornamelijk gebruikt in de gaming-sector. De
revalidatiesector gebruikt ook VR om mensen met een handicap te laten revalideren.
Augmented reality: Zo krijgen mensen extra informatie real-time. Updates over huizen, bepaalde
handelingen die vergeten zijn kunnen opzoeken, dokters die continu informatie over hun patiënt
krijgen, het hoort er allemaal bij.
Organisatiemodellen
De interactie tussen mensen en organisaties loopt geheel digitaal tegenwoordig. Alles gaat via de
mail, en omdat dit verandert is, moet ook het organisatiemodel zich hieraan aanpassen. Steeds
minder mensen, steeds meer algoritmes. Bedrijven zoals Apple hebben ervoor gezorgd dat zij tussen
de consument en de verkoper in gaan staan als ‘distributeur’, zodat zij zelf ook een commissie
kunnen krijgen. Apple heeft dit gedaan d.m.v. iTunes.
9
, Blockchaintechnologie: Virtueel kasboek, legt de transacties tussen gebruikers vast.
2.4 De digitale wereld (blz. 42-43)
Big data en algoritmen
Wet van Moore: Elke twee á drie jaar verdubbelt de hoeveelheid data. Big data. Deze data komt af
van alles wat ook maar met het internet ingeschakeld staat, smartphones, tablets, computers, noem
het maar op.
Het opsporen van fraude, het reguleren van dingen op sociale media en het verstrekken van krediet
bij de beurs zijn voorbeelden van zelflerende software die zijn gemaakt om processen efficiënter te
laten verlopen. Een nadeel hiervan is dat het niet altijd even duidelijk is waarom een software tot een
bepaalde conclusie is gekomen. Het belang van controle is dus noodzakelijk.
Kunstmatige intelligentie
Deep learning: Vorm van machineleren die hevig leunt op statistisch rekenwerk en neutrale
netwerken. Dit werd mogelijk door de opkomst van big data. Via deep learning leiden computers
informatie af op basis van verschillende lagen neutrale netwerken.
D.m.v. ‘unsupervised learning’ kan de software
zichzelf dingen leren op basis van exploratie en
correctie. Dit wordt allemaal uit zichzelf
gedaan, hier komen geen mensen aan te pas.
2.5 De vier werelden bijeen: een
nieuwe fase in de digitale
samenleving (blz. 44-45)
Doordat deze vier werelden continue
‘feedback-loops’ ondergaan tussen de fysieke
en de digitale wereld, worden deze ook
zichtbaar in dingen zoals de omgeving, het
gedrag, het lichaam, etc.
Door de digitalisering van afgelopen jaren
wordt het steeds makkelijker om op kleiner
niveau in te grijpen. Hiermee komt er een
nieuwe ontwikkeling binnen de digitale
samenleving: Een cybernetische loop.
Processen die in de fysieke wereld worden
gemeten worden geanalyseerd en op basis van
deze analyse kan er real-time op een detail-
niveau worden ingegrepen. Daarna kan
ditzelfde weer worden gemeten, geanalyseerd
en bijgesteld om weer een nieuwe cyclus te
beginnen. Vandaar de term ‘loop’.
10
