Nooit meer slapen
Willem Frederik Hermans
Waardering
Alfred Issendorf is een jonge geoloog student die afreist naar de hoofdstad van
Noorwegen, Oslo, in de hoop daar luchtfoto’s te verkrijgen voor zijn onderzoek. Daar
ontmoet hij professor Nummedal, van wie de luchtfoto’s behoort te verkrijgen.
Tevergeefs probeert Alfred uit te leggen wat zijn doel is en dat hij, en twee van
professor Nummedals studenten, op expeditie gaan waarbij hij de luchtfoto’s nodig
heeft. Professor Nummedal weet echter van niets en Alfred reist verder. Ook zijn
daaropvolgende pogingen zijn voor niets en er zit niets anders voor hem op dan
zonder de luchtfoto’s vertrekken op zijn expeditie. Samen met Arne, Qvigstad en
Mikkelsen, een vriend van Qvigstad, gaan ze op pad. Al vanaf de eerste dag heeft
Alfred moeite met het bijhouden van de rest. In nachten krijgt hij geen slaap door de
muggen, het licht en het gesnurk van Arne en als blijkt dat Mikkelsen de luchtfoto’s
bezit die Alfred nodig heeft barst de bom. Na een verhitte ruzie mag Alfred de foto’s
gebruiken, maar om in het rijtje van mislukkingen aan te sluiten, zijn de foto’s
nutteloos voor hem. De volgende ochtend splits de groep van vier op, Qvigstad en
Mikkelsen en Alfred en Arne gaan samen verder. Na opnieuw een discussie gaan
Arne en Alfred beide hun eigen weg. Wanneer Alfred erachter komt dat zijn kompas
niet blijkt te werken gaat hij op zoek naar Arne, die hij even later dood aantreft.
Alfred besluit te vertrekken Noorwegen, maar vlak voor zijn vertrek hoort hij nog een
knal, gevolgd door een flits. Hij reist terug naar zijn familie, waar hij van zijn moeder
twee manchetknopen met daarin een meteoriet steen, cadeau krijgt. De meteoriet
steen die zijn vader hem had willen geven, voordat hij stierf op zijn eigen expeditie.
Hij is weer terug, levend, maar Arne is dood en hij heeft geen bewijs voor zijn
hypothese. Zijn expeditie is mislukt.
Om te beginnen vond ik het verhaal op zich niet bijzonder interessant. In mijn ogen
was het een mislukte expeditie en het lezen verspilling van mijn tijd. Pas tijdens het
lezen van de secundaire literatuur kwam ik erachter dat er veel meer achter zat.
Zoals Nelleke Kemps als schreef is Nooit meer slapen op het eerste gezicht een
verhaal over een jongeman en zijn mislukte expeditie, maar ik leerde dat W.F.
Hermans, de schrijver van een boek nooit zomaar een verhaal schrijft. Zo gebruikte
hij dit verhaal om zijn ideeën over het menselijke bestaan door te geven aan zijn
lezers. (Kemps. z.j.) Deze dieperliggende gedachte had ik er zelf niet uit kunnen
halen, maar nu ik het weet waar ik moet zoeken herken ik inderdaad de tekenen dat
er meer achter schuilt. Ik vind het bijzonder dat een schrijver een verhaal zo weet te
brengen dat je tijdens het lezen niets doorhebt, maar achteraf aan het denken wordt
gezet.
Als tweede punt de hoofdpersoon in het verhaal, Alfred Issendorf. Hoewel iedere
slechte eigenschap in zijn karakter hem lijkt tegen te zitten tijdens zijn expeditie, hij
, heeft faalangst, is argwanend, kritisch en wil zichzelf te graag bewijzen, maakt dit het
totaalplaatje af. Hoewel al deze dingen ook ergernissen oproepen, kom je er aan het
einde van het boek achter dat deze karaktereigenschappen essentieel waren om
verhaal zo te laten verlopen en met een moraal het einde van het boek aan te
kondigen. ‘Het leven is één grote mislukking’. Zo vat Nico Boskamp de boodschap
die W.F. Hermans ons wil geven samen. (Voskamp. 2007.) Een beetje triest, als je
het mij vraagt.
Terugkomend op zijn moraal van het verhaal, is zo’n vreugdeloos einde niet vreemd
als je naar zijn achtergrond kijkt. Hij groeide op in de Tweede Wereldoorlog, zijn zus
en neef pleegde zelfmoord en hij kampte met een identiteitscrisis. Terugkijkend in
zijn bibliografie vind je deze traumatiserende gebeurtenissen gebeurtenissen terug,
aangekleed tot een verhaal en zichzelf en kennissen verscholen onder personages.
In Nooit meer slapen komt zijn geologische achtergrond terug, waarvoor hij, nadat hij
geslaagd was op het gymnasium, heeft gestudeerd. W.F. Hermans spiegelt zichzelf
met de geoloog student Alfred. Alfred’s expeditie betekent meer dan naar een stuk
steen zoeken, hij wil zijn overleden vader overtreffen maar moet ook op zoek naar
zichzelf. Hermans is een jongeman opgroeiend tijdens de Tweede Wereldoorlog,
kampend met een identiteitscrisis en op zoek naar een zusterfiguur. (Janssen. z.j.)
Het mooiste aan het boek vond ik de verklaring van de titel. Naar mijn idee, en in de
boeken die ik heb gelezen, worden titels niet lekker verklaard tijdens het verhaal. Ze
zijn te herleiden uit gebeurtenissen, personages of plaatsen. In Nooit meer slapen
vindt Alfred de dode Arne, gevallen van een rots, verpletterd op de grond. Terwijl hij
naar Arne kijkt denkt hij: ‘Maar dit is geen slapen. Dit is nooit meer slapen.’ Nadat ik
dit stukje had gelezen heb ik het boek even weggelegd, om over deze zin na te
denken. Ik heb respect gekregen voor W.F. Hermans en zijn bijzondere manier van
schrijven.
Kortom, mijn waardering voor dit boek kwam pas achteraf. Tijdens het lezen was het
voor mij niet meer dan een vervelend jongeman die geen die niet kon kiezen wie hij,
met een mislukte expeditie en verspilling van zijn tijd. Bewondering heeft zich tijdens
het lezen van secundaire literatuur ontwikkeld, voor zowel het verhaal dat de
schrijver heeft neergezet, als voor W.F. Hermans zelf. Ik zou dit boek aanraden aan
ieder van vijftien jaar of ouder, met de kant aantekening om na het lezen de
secundaire literatuur in te duiken. Het gaat bepaalde gebeurtenissen of daden
verklaren en het brengt het verhaal tot leven.
