Sociale Psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie
We beschouwen psychologie als de wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het
individu. Sociale psychologie is de wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gevoelens en
gedragingen van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid van
anderen, in feite de gehele sociale situatie. De kern van de sociale psychologie is het fenomeen
sociale invloed: we worden allemaal beïnvloed door andere mensen. We denken dan allereerst aan
rechtstreekse pogingen tot overreding, waarbij iemand opzettelijk probeert om het gedrag of de
attitude van een ander te veranderen. Er is bijvoorbeeld sprake van overreding wanneer vrienden
ons proberen over te halen tot iets wat we eigenlijk niet willen.
Voor de sociaal psycholoog is het begrip ‘sociale invloed’ breder dan de pogingen van de ene persoon
om het gedrag van de ander te veranderen. Ten eerste gaat sociale invloed verder dan gedrag. Het
omvat zowel onze gedachten en gevoelens als onze onzichtbare handelingen. Ten tweede heeft
sociale invloed meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste pogingen tot overreding. We worden
vaak al door de aanwezigheid van anderen beïnvloed. We worden gestuurd door de goed- of
afkeuring van onze ouders, vrienden, leraren, door hoe we verwachten dat zij op ons reageren.
Soms botsen die invloeden. Er ontstaat bijvoorbeeld vaak conflicten wanneer jonge mensen gaan
studeren en geconfronteerd worden met verschillen tussen de waarden en overtuigingen die ze van
thuis hebben meegekregen en de waarden en overtuigingen van medestudenten of docenten.
1.1.1 Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
Waarom gedragen mensen zich zoals ze zich gedragen? Een manier om deze vraag te beantwoorden,
is eenvoudigweg door hem te stellen. Het probleem van deze benadering is dat mensen zich vaak
niet bewust zijn van de redenen achter hun eigen reacties en gevoelens. Mensen komen misschien
met allerlei rechtvaardigingen waarom, maar die rechtvaardigheden zijn niet perse de reden waarom
ze iets deden.
Na de massale zelfmoord in Jonestown had iedereen een verklaring. Hoewel dat de belangrijkste
antwoorden waren op basis van gezond verstand, zaten veel ernaast. Bovendien worden we niet veel
wijzer over andere, vergelijkbare gebeurtenissen als we op dit soort ‘verklaringen van de koude
grond’ vertrouwen. Bij het verklaren van een tragedie zoals in Jonestown, willen sociale psychologen
dus weten welke van de vele mogelijke verklaringen de meest waarschijnlijke is. Daarvoor is een
serie wetenschappelijke methoden ontworpen waarmee we onze aannames, vermoeden en ideeën
over menselijk sociaal gedrag empirisch – dus op waarneming en/of onderzoek gebaseerd – en
systematisch kunnen testen, in plaats van af te gaan op volkswijsheden, gezond verstand of de
meningen en inzichten van filosofen, schrijvers, politiek commentatoren of oma’s.
Het uitvoeren van zulke experimenten is een uitdaging, omdat we proberen voorspellingen te doen
over het gedrag van hoogontwikkelde wezens in allerlei situaties. Als wetenschappers hebben we het
doel objectieve antwoorden te vinden op vragen als: welke factoren veroorzaken agressie? Wat is de
oorzaak van vooroordelen en hoe kunnen we deze verminderen? om dergelijke vragen te kunnen
beantwoorden, moeten sociaal psychologen eerst een schatting doen op basis van onderbouwde
aannames, dat wil zeggen een hypothese opstellen.
,Een van de taken van de sociaal psycholoog is het formuleren van gefundeerde veronderstellingen
(hypothese) over de specifieke situaties waarin hetzij de ene, dan wel de andere uitkomst zal
optreden. Na het opstellen van een hypothese ontwerpt de sociaal psycholoog een experiment dat
getailleerd genoeg is om de situaties op te roepen die tot de ene of de andere uitkomst zullen leiden.
Dit vergroot onze kennis over de menselijke aard en stelt ons in staat om accurate voorspellingen te
doen.
Een taak van de sociaal psycholoog is onder meer dat hij onderzoekt wat de specifieke
eigenschappen zijn van de omstandigheden waaronder het een of het ander het waarschijnlijkst is.
Een voorbeeld van een onderzoeksvraag kan zijn: ‘nemen jongeren meer risico’s in het verkeer
wanneer zij alleen zijn of wanneer zij met leeftijdsgenoten zijn?’
De sociale psychologie richt zich voornamelijk op de manier waarop mensen beïnvloed worden door
hun interpretatie, of construct, van hun sociale omgeving. Sociaal psychologen menen dat je pas
kunt begrijpen hoe mensen door hun sociale wereld worden beïnvloed als je begrijpt hoe ze die
sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren. Er wordt aandacht besteed aan de wortels
van deze interpretaties.
Voorbeeld: als mensen een interpretatie maken van hun sociale omgeving, zorgen ze er dan voor dat
hun interpretatie hen in een zo positief mogelijk daglicht plaatst of zorgen ze ervoor dat hun
interpretatie zo accuraat mogelijk is, zelfs als ze er daardoor slechter vanaf komen.
Een groot deel van het sociaalpsychologisch onderzoek richt zich op deze en andere determinanten
van gedachten, gevoelens en gedragingen van mensen.
1.1.2 sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines
De meesten van ons gaan ervan uit dat het uitblijven van een reactie wordt veroorzaakt door een
negatieve persoonlijkheidseigenschap of karaktertrek van de betrokkenen. Welke karaktertrek zou
dat kunnen zijn? Sommige mensen zijn leiders en andere zijn volgers; sommige zijn druk en andere
zijn timide; sommigen zijn sociaal betrokken en anderen zijn zelfzuchtig; sommige zijn moedig en
andere laf.
Als persoonlijkheidspsychologen proberen sociaal gedrag te verklaren, concentreren ze zich over het
algemeen op individuele verschillen: in die aspecten van de persoonlijkheid van de betrokkenen die
ervoor zorgen dat ze anders zijn dan anderen. Sociaal psychologen zijn er echter van overtuigd dat je,
als je gedrag primair op grond van persoonlijkheidsfactoren probeert te verklaren, een essentieel
onderdeel van het verhaal buiten beschouwing laat: namelijk de machtige rol van de sociale invloed.
Interessant is de vraag welke factoren in twee verschillende sociale situaties zo verschillend dat ze
zo’n ingrijpend effect hebben op het gedrag van iemand. Dat is een sociaalpsychologische vraag.
Met name op analyseniveau staat sociale psychologie apart van sociologie, economie en
politicologie. Zo richt de sociologie zich op onderwerpen als sociale klasse, sociale structuur en
sociale instituties. Het grote verschil is dat sociologie zich niet concentreert op de psychologie van
het individu, maar naar de samenleving als geheel kijkt. Het analyseniveau is een groep of sociaal
systeem. Voor sociaal psychologen is het analyseniveau het individu in de context van een sociale
situatie.
Waar het steeds om gaat, is dat de meeste mensen – wanneer we proberen iemands gedrag in een
complexe situatie te begrijpen zonder dat we die situatie volledig doorzien – de oorzaak van dat
gedrag zullen zoeken in de persoonlijkheid van de betrokkene. En dat feit – dat we dikwijls geen
rekening houden met de situatie – is belangrijk voor sociaal psychologen, omdat de situatie een
ingrijpende invloed heeft op hoe mensen met elkaar omgaan.
, Doel van de sociale psychologie
Het doel van de sociale psychologie is het identificeren van de universele eigenschappen van de
menselijke natuur die ervoor zorgen dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed, onafhankelijk van
de sociale klasse of cultuur. Het doel van sociaal psychologen is het ontdekken van dergelijke
universele wetten, maar ook van culturele verschillen in de manier waarop deze wetten tot uiting
komen.
Naarmate meer Europese, Aziatische, Midden-Oosterse en Zuid-Amerikaanse sociaal psychologen de
Amerikaanse methoden en theorieën overnemen, leren we meer over de algemeenheid van deze
wetten. Daarnaast ontwikkelen onderzoekers in deze werelddelen in toenemende mate theorieën
die weer door Amerikaanse onderzoekers kunnen worden overgenomen. Cross cultureel onderzoek
is uiterst waardevol, omdat hierdoor de theorieën kunnen worden aangescherpt, ofwel doordat hun
universaliteit wordt aangetoond, ofwel doordat er aanvullende variabelen naar voren komen die
helpen ons inzicht te vergoten en waarmee we uiteindelijk accuratere voorspelleningen kunnen doen
over het menselijk sociaal gedrag.
Begrippen
o psychologie: de wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het individu.
o Sociale psychologie: de wetenschappelijke studie naar de manier waarop gedachten,
gevoelens en gedragingen van mensen worden beïnvloed door de werkelijke of imaginaire
aanwezigheid van andere mensen.
o Sociale invloed: het effect dat de woorden, daden of alleen al de aanwezigheid van andere
mensen hebben op onze gedachten, gevoelens, attitudes of gedrag.
o Empirische methode: op waarneming en/of onderzoek gebaseerde methode voor het
toetsen van hypothesen.
o Hypothese: een als voorlopige waarheid aangenomen maar nog te bewijzen veronderstelling.
o Construct: de manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren.
o Determinant: bepalende factor in een ontwikkeling of toestand.
o Individuele verschillen: die aspecten van de persoonlijkheid die mensen onderscheiden van
anderen.
