Week 1 Slachtofferschap en victimologie
Slachtofferschap is een divers en diffuus begrip en kan op verschillende manieren
gedefinieerd worden door invloeden vanuit media, tijdsgeest en geschiedenis.
Wat is een slachtoffer?
- Vroeger: religieuze betekenis (het geslachte offerdier) offers om God
gunstig te stemmen slachtoffer is iemand die geslacht wordt ten
behoeve van een offer
- Tegenwoordig:
o van Dale “iemand die door bepaalde gebeurtenissen zwaar
getroffen wordt”
o Wetboek van Strafvordering (art. 51 lid 1): “als slachtoffer wordt
aangemerkt datgene die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar
feit vermogensschade of ander nadeel heeft ondervonden”
Lijkt erop dat de slachtofferstatus niet enkel voortvloeit uit de gebeurtenis
die men heeft meegemaakt, maar ook uit de gevolgen die men van die
gebeurtenis ondervindt
Ook nabestaanden van door het strafbare feit overleden slachtoffers
worden als slachtoffer aangemerkt in wetboek van strafvordering
Zes manieren om slachtofferschap van criminaliteit te categoriseren
1. Type delict (geweldsdelict, zedendelict, vermogensdelict, etc.)
2. Context waarin delict gepleegd is (thuis, op school, op werk, tijdens het
sporten of tijdens andere vrije tijd)
3. Slachtoffer kenmerken (geslacht, leeftijd, etniciteit, seksuele voorkeur,
mentale of fysieke beperkingen)
4. Aantal slachtoffers (individueel slachtofferschap of collectief
slachtofferschap)
5. Nabijheid tot het delict (primair slachtofferschap, indirect/secundair
slachtofferschap, indirect/tertiair slachtofferschap, slachtofferloze delicten
6. Frequentie van slachtofferschap (enkelvoudig slachtofferschap, herhaald
slachtofferschap meerdere keren slachtoffer van hetzelfde delict,
meervoudig slachtofferschap slachtoffer van meerdere delicten,
chronisch/continu slachtofferschap dagelijks slachtoffer)
Zes criteria van het ‘ideale’ slachtoffer (Nils Christie, 1986)
Ideaal: slachtoffer wordt vrijwel meteen erkend als slachtoffer
- Slachtoffer is zwak
- Slachtoffer verrichte een deugdzame activiteit vlak voor slachtoffer worden
(naar huis gaan na iemand een hele dag te hebben gezorgd) deed iets
goeds
- Slachtoffer treft geen blaam t.a.v. aanwezigheid plaats delict kon niet
verweten worden op een gevaarlijke plek te zijn
- Dader is groot en slecht
- Dader is onbekend en geen bekende van het slachtoffer
- Slachtoffer is sterk genoeg om zich te doen horen en de status van
slachtoffer te claimen (=erkend worden als slachtoffer)
Hoe idealer het slachtoffer, hoe idealer de dader en andersom
Wanneer verkrachting onder invloed van alcohol van het slachtoffer
gebeurt, valt punt twee weg en zal er sneller worden gedaan aan victim
blaming
Aan hoe meer punten het slachtoffer voldoet, hoe succesvoller hij als
slachtoffer zal worden gezien
,Westers beeld van slachtoffers wordt sterk beïnvloed door meerdere factoren
Cultuur-historische invloeden
- Christendom (Van Dijk, 2008)
o Christendom als lijdensfiguur
o In het Christendom speelt medelijden een belangrijke rol en is wraak
een belangrijke factor. In het Nieuwe Testament wordt wraak naar
de achtergrond geschoven. Er wordt dan uitgegaan van vergiffenis
in plaats van vergelding
- WOII
o Ervaringen gedeeld door kampslachtoffers/-overlevenden. Zij
hadden vaak last van kampsyndromen; soort voorloper van PTSS.
Er werd hierdoor anders gedacht over wat slachtoffers waren en wat
hun eigen aandeel was in het slachtofferschap
- VS: Civil rights movement door Martin Luther King
o Slachtoffers en minderheden kregen een nadrukkelijke rol in het
strafproces en kwamen voor hun eigen leed op
o Gelijke burgerrechten voor zwarte minderheden (voorbeeld = black
lives matter movement)
- Vrouwenbeweging (tweede feministische golf)
o Gelijke burgerrechten tussen mannen en vrouwen
- VS: Vietnam oorlog
o Ervaringen van veteranen (PTSS) dit ziektebeeld werd erkend
zodat er een beroep kon worden gedaan op voorzieningen
Slachtofferhiërarchieën
Verschillen “worthy” en “unworthy” victims:
- Media-aandacht
o Media kunnen invloed uitoefenen op het slachtofferbegrip
o Media lijken een bepaalde leedhiërarchie toe te kennen aan
slachtoffers sommige gevallen krijgen meer aandacht dan andere
terwijl dat niet wordt gerechtvaardigd door verschillen in ernst
o Over ideale slachtoffers wordt vaker en/of meer bericht dan over
minder ideale slachtoffers
- Wetenschappelijke aandacht
o Naar sommige onderwerpen wordt meer onderzoek gedaan
- Verschillen in wettelijke bescherming
o Regelgeving voor specifieke groepen
o Er zijn delicten die specifiekere wetgeving krijgen, omdat ze als
ernstig worden beschouwd, waarbij gekeken kan worden naar
mensenhandel, geweld tegen kinderen of geweld tegen vrouwen,
huiselijk geweld
- Wetsuitvoering
o Je kunt als slachtoffer een beroep doen bij het Schadefonds
Geweldsmisdrijven wanneer de dader jouw schade niet kan
vergoeden als je hier beroep op wil doen, moet je duidelijk
kunnen maken dat je een ideaal slachtoffer bent
Men zoekt naar erkenning van diversiteit, met inclusiviteit als gevolg.
Slachtofferbeeld wordt beïnvloed door de tijdsgeest en verandering van de
maatschappij. Wat dertig jaar geleden niet als slachtoffer werd gezien, kan nu
wel als slachtoffer worden gezien en andersom. Drie voorbeelden:
- Zwarte pieten-discussie
o Link tussen zwarte piet en slavernijverleden
,o Zwarte piet wordt hierdoor plotseling neergezet als slachtoffer van
slavernij in plaats van als kindervriend
, - Verbod op homoseksualiteit dat vroeger bestond
o Verbod is inmiddels opgeheven, maar mensen met een andere
geaardheid worden in het heden nog lang niet altijd geaccepteerd
- Hekserij
o Oude, vrijgezelle vrouwen werden ‘geofferd’ was toen heel
normaal
o Nu zou dat in het Westen voor veel ophef en afschuw zorgen, terwijl
dit in Afrika nog steeds gebeurt
Er is een toename in aandacht voor verschillende slachtoffervormen
slachtoffers zijn “hot”
- Slachtofferrechten (nationaal en internationaal)
- Slachtofferbeleid
- Slachtofferorganisaties
- Slachtofferadvocaten
- Belangengroeperingen
Criminologen houden zich bezig met de vraag waarom bepaalde individuen
crimineel worden, wat daar de gevolgen van zijn (voor de dader) en welke
implicaties dat heeft voor wetgeving en beleid (straffen en preventie).
Victimologen houden zich bezig met de vraag waarom bepaalde individuen
slachtoffer worden, wat daar de gevolgen van zijn (voor het slachtoffer) en welke
implicaties dat heeft voor wetgeving en beleid (slachtofferrechten en
hulpverlening).
Kernvragen:
- Wat is slachtofferschap?
- Wat is de aard, omvang en schade?
- Wie lopen het grootste risico?
- Wat kunnen we eraan doen?
Victimologie is ‘hot’ (onderzoek t.b.v. slachtofferrechten en
slachtofferbeleid, wetenschappelijke tijdschriften, onderzoeksinstituten,
wetenschappelijke verenigingen)
Ontstaansgeschiedenis/grondleggers
Hans von Hentig
- Strafrechtelijke of interactionistische victimologie centraal wat was de
rol van het slachtoffer bij de totstandkoming van het delict
- 1941: “On the interaction between perpetrator and victim”
- 1948: “The criminal and his victim”
- Twee uitgangspunten
o Strafrecht bepaalt grenzen victimologie
o Interactie daders en slachtoffers: welke rol speelde het slachtoffer
bij de totstandkoming van het misdrijf
Benjamin Mendelsohn
- Strafrechtelijke of interactionistische victimologie centraal wat was de
rol van het slachtoffer bij de totstandkoming van het delict
- Slachtoffertypologieën: speculatieve, niet door theorie en empirie
gestuurde categorisaties op basis van hoeveelheid eigen schuld:
o Compleet onschuldige slachtoffers
o Slachtoffers die een beetje schuld hebben
o Slachtoffers die net zo schuldig zijn als de dader
o Slachtoffers die meer schuld hebben dan de dader
o Slachtoffers die zelf strafbare feiten plegen en daarbij slachtoffer
worden
