Stephen R. Covey: De zeven eigenschappen van effectief leiderschap
Eigenschap 1: Wees proactief
Het zelfbewustzijn is het vermogen om na te denken over je eigen denkproces.
Wij kunnen leren van onze ervaringen en van die van anderen en kunnen we in
principe met onze gewoonten breken. Ons zelfbewustzijn stelt ons in staat om
afstand te nemen en te onderzoeken hoe we niet alleen naar onze omgeving
maar ook naar onszelf kijken. Dat is ons zelfparadigma. Het bepaalt niet alleen
ons gedrag, maar ook hoe wij andere mensen zien. Je beschouwd jezelf vaak
onbewust als objectief. Maar door je zelfbewustzijn kun je nagaan of je
paradigma’s gebaseerd zijn op realistische principes of dat ze geconditioneerd
zijn.
Je kan bijvoorbeeld je visie op jezelf vooral ontlenen aan een sociale spiegel; het
gangbare sociale paradigma en de meningen van de mensen om je heen. Het
gangbare sociale paradigma leert ons hoezeer wij geconditioneerd zijn door onze
omgeving.
Er bestaan drie algemeen deterministische theorieën die samen of los van elkaar
de aard van de mens zouden verklaren. Je hebt het genetisch determinisme; het
wordt van generatie op generatie overgedragen (grootouders). Volgens het
psychologisch determinisme is het de schuld van je ouders. Je opvoeding en je
jeugdervaringen hebben je karakter gevormd. Omgevingsdeterminisime zegt dat
het de schuld is van je baas of van je partner, van de economische situatie of van
de politiek. Iets of iemand in je omgeving is verantwoordelijk voor jouw toestand.
Je hebt de stimulus; het gene wat er daadwerkelijk heb je gebeurd. Daarnaast
heb je de respons; het gene wat je er mee doet en hoe je het ervaart. Er kan
bijvoorbeeld iets slechts met je gebeuren, maar jij kan er zelf voor kiezen om dit
als iets goeds te ervaren.
Naast zelfbewustzijn hebben we ook het voorstellingsvermogen. Daarmee
kunnen we in onze geest een wereld scheppen los van onze huidige situatie.
Daarnaast hebben we ook nog een onafhankelijke wil. We kunnen handelen op
basis van ons zelfbewustzijn, onafhankelijk van allerlei invloeden van buitenaf.
Proactiviteit is meer dan initiatieven nemen. Het betekent dat je verantwoordelijk
bent voor je eigen leven. Ons gedrag is afhankelijk van onze beslissingen, niet
van onze omstandigheden. Proactieve mensen zijn bewust van hun keuzes,
gebaseerd op waarden, niet iets dat voortvloeit uit omstandigheden en
gevoelens. Daar tegenover heb je reactieve mensen. Zij worden sterk beïnvloed
door hun omstandigheden. Als het goed weer is, presteren ze goed en als het
slecht weer is minder. Proactieve mensen kiezen er zelf voor wanneer ze in een
goede bui zijn of niet. Reactieve mensen worden ook heel erg beïnvloed door hun
,sociale omgeving. Proactieve mensen laten zich leiden door hun waarden en
reactieve mensen door hun gevoelens.
Volgens Viktor Frankl gelden er in ons leven drie hoofdwaarden;
- De waarde die bepaald wordt door wat we meemaken
- De creatieve waarde; dat wat we in het leven roepen
- De waarde waarop we onze houding baseren; de manier waarop we reageren in
moeilijke omstandigheden
De waarde die het belangrijkste is, is wel de laatste. Het belangrijkste is hoe wij
op onze ervaringen reageren. Moeilijke omstandigheden brengen vaak een
paradigmaverschuiving teweeg. Er wordt een totaal nieuw referentiekader
gevormd, waardoor mensen anders in het leven komen te staan en hun
verwachtingen bijstellen. De waarden die hun veranderde houding met zich
meebrengt, verschaffen hun bredere kijk die ook voor anderen inspirerend is.
Mensen met de betere banen zijn vaak proactieve mensen. Ze scheppen geen
problemen, maar zijn zelf de oplossing. Proactiviteit ligt in de menselijke natuur.
Wil je effectief zijn in het leven, dan ben je vereist initiatief te tonen. Proactiviteit
is niet hetzelfde als positief. Elk soort organisatie, inclusief een gezin, kan op een
proactieve manier optreden. Een organisatie is nooit volledig overgeleverd aan
omstandigheden waarin zij verkeert. Er kunnen altijd wel initiatieven worden
genomen om de gemeenschappelijke waarden en doelstellingen van de
betrokkenen te verwezenlijken.
Reactieve taal Proactieve taal
Ik kan er niets aan doen. Laat ik eens kijken of er alternatieven
zijn.
Zo ben ik nu eenmaal. Ik kan het ook anders aanpakken.
Hij maakt me zo kwaad. Ik bepaal zelf mijn gevoelens.
Ik kan het niet. Ik kan kiezen.
Ik moet. Ik geef daaraan de voorkeur.
Als ik maar.. Dat ga ik doen.
Je kunt je ook meer van proactiviteit bewust worden door te kijken naar die
dingen waar je de meeste tijd en energie in steekt. Door een “cirkel van
betrokkenheid” te rekken, kun je afstand nemen van dingen waar je mentaal of
emotioneel niet zoveel mee te maken hebt. Als we kijken naar wat zich binnen
onze cirkel van betrokkenheid bevindt, zien we dat op sommige dingen niet echt
invloed kunnen uitoefenen en op andere wel. De zaken waar we wel wat over te
zeggen hebben, kunnen we nog eens binnen een kleinere cirkel plaatsen: een
cirkel van invloed. Door vast te stellen aan welke van deze twee cirkels je de
meeste tijd en energie besteedt, kun je erachter komen hoe proactief je bent.
Proactieve mensen richten zich vooral op hun cirkel van invloed. Ze spannen zich
in voor zeken waar ze echt iets aan kunnen doen. Reactieve mensen richten zich
juist vooral op hun cirkel van betrokkenheid. Ze letten in eerste instantie op de
zwakheden van anderen, op problemen in hun omgeving en op omstandigheden
waar ze weinig of niets aan kunnen doen. Het gevolg is dat hun cirkel van invloed
kleiner wordt. Daarnaast kan het ook zo zijn dat iemand door zijn positie, rijkdom,
rol of relatie een cirkel van invloed heeft, die groter is dan zijn cirkel van
betrokkenheid. Deze situatie weerspiegelt een zelf gecreëerde emotionele
bijziendheid, een reactieve egocentrische levensstijl die gericht is op de cirkel
van betrokkenheid. Proactieve mensen moeten soms prioriteiten stellen als ze
, hun invloed gebruiken, maar hun cirkel van betrokkenheid is nooit de binnenste
ring. Ze weten wanneer ze hun invloed moeten aanwenden.
De problemen waar we mee te maken krijgen, vallen in drie categorieën:
- Directe invloed; problemen die betrekking hebben op ons eigen gedrag
- Indirecte invloed; problemen die betrekking hebben op het gedrag van anderen
- Geen invloed; problemen waaraan we niets kunnen doen, zoals ons verleden of
bepaalde aspecten van onze omgeving
Deze problemen kunnen allemaal op een proactieve manier opgelost worden.
Problemen in de categorie “directe invloed” zijn op te lossen door aan onze
eigenschappen te werken. Problemen in de categorie “indirecte invloed” kunnen
we oplossen door verandering te brengen in de methoden waarop we invloed
uitoefenen. Bijvoorbeeld door iemand te confronteren. Problemen in de categorie
“geen invloed” moet je bezien als een glimlach. Je leert ermee leven. Ze kunnen
geen greep op je krijgen. Als je weet in welke categorie je probleem valt, kun je
zo op zoek gaan naar een oplossing.
Er is nog een manier om te bepalen op welke cirkel wij ons vooral richten; het
verschil in spraakgebruik tussen “hebben” en “zijn”. De cirkel van betrokkenheid
wordt gekaraktiseerd door “hebben” (“Als ik mijn huis heb afbetaald, ben ik echt
gelukkig”). De cirkel van invloed wordt getypeerd door “zijn” (“Ik kan wat
geduldiger zijn”). Er zijn zoveel manierem om aan je cirkel van invloed te werken;
beter luisteren, meer van je partner houden, beter studeren enzovoort. Geluk is
mogelijk als je accepteert dat je niet overal greep op hebt en je je tegelijkertijd
richt op datgene waarop je wel invloed op hebt.
Er zijn twee dingen die binnen onze cirkel van betrokkenheid liggen;
consequenties en vergissingen. We zijn weliswaar vrij om ons gedrag te bepalen,
maar we kunnen niet altijd de gevolgen ervan overzien. Een fout onmiddellijk
erkennen en ervan leren is een proactieve benadering.
Trouw blijven aan wat we onszelf voornemen en wat we aan anderen toezeggen,
is niet alleen de duidelijkste vorm van proactiviteit, maar ook essentie. Je kan zo
je persoonlijkheid gaan versterken.
