Inleiding Pedagogiek
Basisboek opvoedingsvraagstukken
Hoofdstuk 1: Opvoedingssituaties en opvoedingsvragen.
Opvoedingsvragen rondom en oorzaken van opvoedingsproblemen:
Primaire ontwikkelfuncties
Communicatieve en/of de relatie tussen ouder en kind
Zintuigelijke of verstandelijke beperking bij een kind
De ouder(s)
De omgeving
Hierbij zijn er emoties bij het kind die een rol kunnen spelen en gedrag dat hiermee
kan samenhangen (pikken, jokken, liegen, bijten, spugen, broekpoepen, duimzuigen,
vernielen, weglopen, schelden etc).
Een opvoedingsvraag kan een opvoedingsprobleem worden, wanneer er verkeerd/ of
niet wordt gehandeld en dit nieuwe negatieve emoties en gedragingen oproept,
waardoor de situatie (verder) uit de hand kan lopen.
Primaire ontwikkelfuncties: slapen, eten, bewegen, spreken, zindelijkheid en
seksualiteit.
Primaire, kern-of basisemoties: Woede, verbazing, vreugde, angst, verdriet en
walging.
Secundaire of afgeleide emoties: Deze ontstaan later, zijn gecompliceerder en
ontwikkelen zich vanuit de primaire emoties; schaamte, schuld, somberheid en
jaloezie.
Het is vaak niet makkelijk om bij een opvoedingsvraag de oorzaak en het gevolg uit
elkaar te halen. Soms wordt er hulp gevraagd door een gevolg, terwijl het voortkomt
uit een ander probleem (de oorzaak).
Bijvoorbeeld: slecht slapen door angst. Agressief gedrag door jaloezie.
Bang zijn en angst kennen vele vormen en gedaanten in hoe het wordt
beleefd en hangt samen met:
Leeftijd (sommige angsten zijn op een bepaalde leeftijd heel normaal en
tijdelijk)
Context (waar speelt het zich af? Bijvoorbeeld: Thuis kan de angst minder zijn)
Controle (in hoeverre is de situatie onder controle te houden? Bijvoorbeeld: Als
een kind opgesloten zit is die controle over de situatie minimaal)
Betrokkenen (wie is er aanwezig terwijl het kind angstig is/ veroorzaakt
iemand de angst? Bijvoorbeeld: Een vreemde kan angst inboezemen)
Voordeel angst: kan je waarschuwen redden in een gevaarlijke situatie en de lichtere
vorm (gezonde spanning) zoals een spannend boek kan ook werken als stimulerende
kracht/ motivatie.
Nadeel angst: kan je ook juist verlammen en je alleen in de weg staan.
,Oorzaken van angst: leeftijdsgebonden (scheidingsangst bij jonge kinderen)
standaard opvoedingssituaties (nieuwe school, nieuwe indrukken, spannend tv
programma).
Veelvoorkomende, maar hardnekkige angsten: faalangst, scheidingsangst, angst
voor de dood.
Ouders kunnen angst verergeren door: over-beschermen (ouders die zelf erg
bang zijn) dit kan hinderen in de ontwikkeling. Of door reële kinderangsten af te
zwakken en te ontkennen, terwijl kinderen behoefte hebben om serieus te worden
genomen.
Adviezen bij angst (voorkomen en verhelpen):
Vaste rituelen (een standaardritueel, zoals voor het slapen gaan een verhaaltje
voorlezen, voelt vertrouwd en veilig aan)
Kinderen leren dat angst is toegestaan (het overkomt iedereen en je mag erover
praten, al moet je dit als ouder niet forceren)
Creatieve middelen (bij kinderen, zoals via tekenen of spel, omdat woorden nog
vaak te kort schieten)
Praktische oplossingen (lampje bij het bed dat een kind zelf aan en uit kan
doen)
Demonstreren dat iets niet gevaarlijk hoeft te zijn en stapsgewijs, samen met
een ouder, de angst overwinnen (bijvoorbeeld bij angst voor water/zwemmen).
Uitleggen wat er gaat gebeuren (bijvoorbeeld bij een operatie) en duidelijkheid
geven.
Ontspanning en afleiding
Angst serieus nemen; niet groter, maar ook niet kleiner maken dan het is.
Analyseren van situaties waarin ruzies plaatsvinden:
Mate (hoe vaak is er ruzie?)
Duur (hoelang duren de ruzies al?)
Aanleiding (hoe begint het?)
Aanzetter (wie begint?)
Onderwerp (waar gaan de ruzies over)
Verloop (hoe ontwikkeld het zich?)
Voordelen/ wat kinderen leren door ruzie maken:
Ruzie maken zonder elkaar te verliezen
Hoe het weer goed te maken
Wanneer een vriendschap te verbreken
Motiveren kinderen om te praten
Leert onderhandelen
Zichzelf te verdedigen
Zich te verdiepen in de gevoelens en gedachten van anderen
Hun emoties te boven komen
Hun gevoelens bewust te reguleren
Daarbij treedt er vaak een eigenaardige spanning op als er nooit ruzie wordt gemaakt,
die voor kinderen erg drukkend kan zijn.
, Rensen (1991) schreef: “Wanneer moeten we be-grijpen, wanneer moeten we in-
grijpen en wanneer moeten we ze gewoon grijpen”. – Het beste is het kind het conflict
zelf te laten leren oplossen, omdat je het beste al doende leert. Wanneer er grenzen
worden overschreven is ingrijpen wel zinvol (zoals schelden, machtsmisbruik, slaan,
bijten, teveel ruzie).
Adviezen bij ruzie:
Wees duidelijk en consequent en communiceer met andere opvoeders om zo op
één lijn te blijven (voorkomt onrust en het aftasten van grenzen door kinderen)
Wees rechtvaardig en onpartijdig (geef fouten toe en geef niet altijd het kind
ongelijk)
Bemoei je niet met elke ruzie (veel lost zich vanzelf op)
Laat het kind meedenken over oplossingen (als ze daartoe in staat zijn)
Nut van afspraken en regels:
Duidelijkheid
Zekerheid
Rust
Via regels worden grenzen gesteld aan gedrag en kan worden voorkomen dat er
steeds weer moet worden onderhandeld.
Regels kunnen dwingend worden opgelegd, of in overeenkomst met de betrokkenen
(dit is het beste)
Afspraken en regels werken niet/ of minder bij:
Een communicatieprobleem (onduidelijkheid)
Het onrechtvaardig vinden van de betrokkene (het kind)
Niet consequent zijn van de opvoeder (houdt zich bijvoorbeeld zelf niet aan de
regels)
Het overtreden van regels is op zich niet erg, uitzonderingen moeten ook mogelijk zijn,
maar het moet hanteerbaar blijven voor de ouders. Ook kan het door kinderen een
vorm van ontdekken en verkennen zijn.
Adviezen bij de eisen van regels stellen:
Pas de regel aan bij de leeftijd van het kind.
Een regel moet duidelijk zijn en rechtvaardig.
Moet uitvoerbaar zijn.
Blijf op één lijn met andere opvoeders; communiceer regelmatig over afspraken
Leg uit waarom iets moet. Maak kinderen medeverantwoordelijk voor de regels.
Blijf herhalen, ondanks dat het moeite kost.
Ouders moeten zich er ook aan houden.
Wees zeker van je zaak als je een afspraak maakt, maar blijf flexibel als dat
redelijk is.
