Samenvatting Klinische Gezondheidspsychologie in de Geneeskunde
Hoorcollege 1 Introductie
Epidemiologie
Rankings over volksgezondheid
In Nederland zijn we goed in het bijhouden van gegevens en die kun je op verschillende plekken
terugzien. Als we kijken nar de publieke gezondheid dan kun je allerlei ranglijsten vinden op de
volksgezondheidenzorg. Dit zijn enkele voorbeelden van ranglijsten:
Welke ziekten hebben de hoogste prevalentie/ incidentie?
Wat zijn de meest voorkomende doodsoorzaken?
Welke ziekten veroorzaken het grootste verlies aan gezonde levensjaren?
Welke ziekten veroorzaken de grootste ziektelast?
Enz.
Ranking (Nederland)
Epidemiologie in Nederland
Je kunt verder zien dat best een groot deel van de Nederlanders één of
meer chronische ziektes heeft. Op het plaatje zie je dat het is aangegeven
per leeftijdscategorie. Hoe ouder dat je wordt, hoe groter de kans dat
chronische ziekte aanwezig is. Ongeveer 1-3de van de populatie heeft 2 of
meer ziekte en dat is multimorbiditeit. Als je kijkt naar mensen van >75 die
tenminste 1 chronische ziekte heeft dan zie je dat het geldt voor 95% van
de populatie.
Mentale problemen en ziekte
Mentale problemen en fysieke ziekte
We zijn geïnteresseerd in de relatie tussen mentale problemen en psychische aandoeningen.
We weten ook dat er een wisselwerking is en ook dat het andersom is. Als we het hebben
over verschillende grote disciplines die bijdragen aan kennis over mentale problemen en
fysieke ziekte dan zijn er verschillende velden te bedenken.
Psychologie en geneeskunde in schema’s
Als je het hebt over fysieke aandoeningen dan valt het
tussen psychologie en geneeskunde in.
Pagina 1 van 120
,Psychologie is verschillend van geneeskunde
Als je kijkt in welke opzichten de psychologie verschilt van de geneeskunde dan zie je dat in de
geneeskunde één enkele verklaring wordt gegeven voor ziekte. De nadruk ligt op wat de ziekte
veroorzaakt en dan met name de biologische aspecten. We zien ook dat er een duidelijk
onderscheidt wordt gemaakt tussen lichaam en geest. In het Engels wordt er nog onderscheid
gemaakt tussen disease en illness. Disease is duidelijke tekenen en symptomen die wijzen op
pathologie en illness is het ziektegedrag en de subjectieve ervaring.
Verschillende velden in het schema
Psychiatrie
Bij psychiatrie ligt de focus op mentale problemen. Het handboek DSM hoort echt bij de psychiatrie
en de behandeling van abnormale emoties en gedrag staat centraal. Die psychiaters zijn
geneeskundige dus die hebben een specialisatie gehad net als chirurgen. Die psychiatrisch zijn
diegene die ook medicijnen mogen voorschrijven om de mentale condities te behandelen. Dit is ook
het verschil met psychologen, want die mogen geen medicijnen voorschrijven aan patiënten.
Klinische psychologie
Bij psychologie spelen ook mentale problemen een rol zoals angststoornissen, klinische depressie
en fobieën. Zij kunnen wel allerlei psychotherapeutische behandelingen geven, maar geen
medicijnen zoals de psychiaters.
Gezondheidspsychologie
Dit is het deel van de psychologie dat zich voornamelijk bezighoudt met de preventie van ziekte en
het promoten van gezondheid. Je probeert te voorkomen dat mensen ziek worden. Onder
gezondheidsschadelijk gedrag kun je verstaan roken, alcoholmisbruik, snacken, onveilige seks, etc.
Gezondheidsbevorderend gedrag is lichaamsbeweging, fruit- en groenteconsumptie etc.
Medische psychologie
Dit gaat over patiënten in een medische situatie, maar ze hoeven niet altijd ziek te zijn. Ze hebben
mogelijk psychische problemen en dan kan een medisch specialist ze doorverwijzen naar medische
psychologie. Psychologen werken voornamelijk in ziekenhuizen of rehabilitatie centra:
Patiënt die een angst voor naalden ontwikkelt, terwijl hij hemodialyse nodig heeft
Patiënt die depressief wordt tijdens of na chemotherapie
Patiënt die angstig wordt, omdat hij bang is voor een nieuwe cardiale gebeurtenis
Patiënt met tinnitus
Patiënt die problemen heeft met het lichaamsbeeld na een borstoperatie
Patiënt die bang is om een operatie te ondergaan
Patiënt categorieën in een medische setting (artikel)
Je kunt patiënten categoriseren in vijf verschillende categorieën:
1. Volwassen patiënten met chronische ziekten, zoals patiënten met longaandoeningen,
hartaandoeningen, kanker en diabetes mellitus
2. Patiënten met functionele klachten die somatische klachten hebben, bij gebrek aan een
duidelijke medische oorzaak (bijv. Functionele hoofdpijn of buikpijn)
3. Volwassen patiënten met (vermoedelijke) hersenbeschadiging die neuropsychologische
beoordeling en behandeling nodig hebben (bijv. Beroerte, dementie, epilepsie,
hersentumoren)
Pagina 2 van 120
, 4. Kinderen tot 18 jaar, met verschillende ziekten en symptomen. Deze patiënten kunnen
worden onderverdeeld in vier primaire groepen: (a) kinderen met psychosomatische
aandoeningen: hoofdpijn, slaapproblemen, enuresis en obstipatie; (b) kinderen met
chronische medische ziekten, zoals diabetes; (c) kinderen met vermoedelijke
ontwikkelingsstoornissen; en (d) kinderen met verworven hersenschade
5. Volwassen psychiatrische patiënten met primaire psychiatrische aandoeningen, b.v.
angststoornissen, paniekstoornissen, depressie, persoonlijkheidsstoornissen, PTSD
Medische psychologie in ziekenhuizen
In 2020 zijn er ongeveer 71 ziekenhuizen (inclusief academische ziekenhuizen, algemene
ziekenhuizen en kinderziekenhuizen). Patiënten kunnen niet zomaar naar een medisch specialist,
maar moeten daarvoor een verwijzing krijgen van de huisarts. Die medisch specialist kan de patiënt
dan weer doorverwijzen naar een medisch psycholoog in het ziekenhuis. Op de afdelingen medische
psychologie zijn de volgende disciplines werkzaam:
Psychologen (die hun masterdiploma hebben afgerond);
Gezondheidspsychologen (die een aanvullende opleiding van twee jaar hebben afgerond);
Klinisch psychologen (die een aanvullende opleiding van vier jaar hebben afgerond);
En psychologische assistenten, psychologen, secretaresses en stagiaires die psycholoog
worden (masterstudenten), gezondheidspsycholoog of klinisch psycholoog
Taken van een psycholoog in de medische setting
Als psycholoog heb je een indirecte interactie met de patiënt of een indirect, patiëntgerelateerde taak:
Directe interactie met de patiënt: Beoordeling van de patiënt en zijn klachten door middel van
interviewen, observatie en testen. Daaraan gekoppeld een psychologische (vaak
gedragsmatige) behandeling, meestal een kortdurende interventie. In het ziekenhuis kun je
gemiddeld genomen 7/8 behandelingen krijgen. In het begin is er wat vaker contact en daarna
worden de intervallen wat langer.
Indirecte, patiënt gerelateerde taken: Teamwork met andere psychologen, team coaching,
overleg met andere professionals (of behandelen van collega’s bijvoorbeeld tijdens Covid-19)
Daarnaast moet je als psycholoog ook nog deelnemen aan personeelscomités (bijv. de ethische
commissie), managementtaken, opleiding van masterstudenten en postdoctorale studenten (stage) en
onderzoek is in het algemeen geen structurele taak in academische ziekenhuizen.
Modellen
Biomedische visie
In het biomedische model zie je dat het lichaam separaat is van psychologische en sociale
processen die in de geest plaatsvinden. Ze worden verklaard door stoornissen in de
psychologische processen. Er ligt altijd iets fysiologisch aan de grondslag. Dit model is bekritiseerd
want in werkelijkheid is het veel complexer of je ziekt bent of niet. Het is ook niet zo dat elke ziekte
een primaire fysiologische oorzaak heeft. Je moet ook naar de psychische aspecten kijken. Het is niet
altijd mogelijk om alles objectief vast te stellen en het kan later blijken dat er wel degelijk een oorzaak
is.
Biopsychosociaal model (Engel, 1977)
Dit model stelde dat gezondheid en ziekte voortkomt uit samenspel voor biologische,
psychologische en sociale factoren. Lichaam en geest zijn belangrijk voor gezondheid en ziekte. Je
moet ook rekening houden met de patiënt. Ook hier is kritiek op geweest. Je zag in het onderzoek dat
het sociale aspect niet werd meegenomen, terwijl ze dit wel zouden doen. Dit model ging ook niet
zozeer uit van aspecten waarbij tijd een rol speelt of keek naar de complexe interactiesystemen.
Pagina 3 van 120
, Biomedisch versus biopsychosociaal
Traditionele zorg versus gedeelde zorg
Als je vervolgens kijkt hoe de traditionele zorg (biomedische model) is en de gedeelde zorg
(biopsychosociale model) dan zie je dat daar ook verschillen ontstaan. Bij 1 ligt de oplossing bij de arts
en bij 2 betekent dat de arts en patiënt beide de expertise moeten hebben. De patiënt is een actieve
deelnemer en de arts moet zodanig informatie geven dat de patiënt daar ook mee om kan gaan. De
patiënt krijgt ook verantwoordelijkheid in hoe de behandeling plaats zal vinden.
Besluitvorming
Dit geeft aan hoe je als het ware de zorg kunt indelen. Je
hebt de arts en de patiënt. Op de x-as staat de hoeveelheid
info en op y-as wie de beslissing maakt. Vroeger was de arts
die alle info had en ook een besluit nam (paternalisme;
traditionele visie). We hebben het ook gehad over de
gedeelde besluitvorming en dan zie je dat het veel meer
gedeeld is tussen patiënt en arts.
Gedeelde besluitvorming
Beide partijen moeten deelnemen aan het
proces rondom de besluitvorming. Er moet
informatie gedeeld worden en de behandel
beslissing wordt gemaakt als beide partijen
er mee eens zijn. Dit vraagt wel iets anders
van artsen, want je moet van allerlei dingen
meenemen (tweede blokje).
Er wordt ook wel gezegd dat dit model niet
voor iedereen een goede aanpak is.
Associatie tussen gedrag, ziekte en uitkomst
Pagina 4 van 120
