NATUUR & TECHNIEK 1.4
Hoofdstuk 7
Inzichten – vaardigheden – attitude = hoofd – handen – hart
Jonge kinderen vertonen onderzoekend gedrag: ze stellen zichzelf en anderen vragen, proberen via trial-and-
error (gissen en missen) van alles uit, kortom ze leren, spelenderwijs, al doende en verassend effectief.
Spontaan ontdekkend leren werd meer gebruikt sinds OGO(basisontwikkeling) en EGO(reggio-emilia). De
samenhang tussen hun eigen activiteiten en hun waarnemingen kunnen ze uitsluitend zelf ontdekken (jonge kind).
Hun samenhangend wereldbeeld klopt vaak niet met onze logica door ‘grotemensenlogica’.
Onderwijs aan jong en oud: de concrete werkelijkheid staat centraal en dezelfde doelen liggen in het verschiet.
Jong: effectief leren door betrokkenheid, beleving, activiteit en ervaring. Attent zijn op de egocentrische denkwijze
van kleuters.
- Kleuters ontwikkelen zich vanuit de sterk egocentrische peuterfase (alleen bekijken vanuit eigen
standpunt/middelpunt). Kleuters kunnen zich identificeren met anderen als ze daar een band bij hebben.
Als leerkracht zorg je ervoor dat de kinderen zich kunnen inbeelden als anderen (kabouter, vogel, rups
etc.).
- Jonge kinderen maken nog geen onderscheid tussen leven en levenloos.
- Langzamerhand verliest de omgeving zijn vanzelfsprekendheid en vragen jonge kinderen zich af waarom
dingen en gebeurtenissen zijn zoals ze zijn.
- Jonge kinderen hanteren vaak verklaringen die ze heel gemakkelijk vervangen door andere, zonder (voor
ons) duidelijke redenen.
Als jonge kinderen zich op hun gemak voelen, verkennen ze hun omgeving met een onbevangen nieuwgierigheid.
Deze ‘experimentele dialoog’ verloopt spelenderwijs en associatief: verrassende of opvallende ervaringen
bepalen wat ze er verder mee doen. Je merkt wanneer de leerling het beheerst, dat ze het toepassen in hun spel.
Kinderen die rommelen in hun spel hebben meestal nog geen verwachtingspatroon, want de ‘eigen aard van de
dingen’ is nog geen uitgangspunt.
Jonge kinderen kunnen heel zorgzaam en berokken zijn bij de levende natuur, maar ook bij de levenloze natuur
(dit zie je aan de gretigheid en concentratie waarmee er bijv. gerommeld wordt aan de water/zandtafel).
Goede NT les is belangrijk:
- Een gevoel van veiligheid: kinderen moeten zich rustig kunnen concentreren.
- Een omgeving die overzichtelijk is en kinderen uitnodigt tot actie.
- Een gevoel van vrijheid, dus voldoende keuzemogelijkheden voor de kinderen.
Drempel overgaan? Helpen bij het praten over ontdekken. Oudere kleuters helpen stimulerende vragen te stellen.
Het herhalen van boeiende activiteiten
Kleuters moeten de mogelijkheid krijgen om zelf te kunnen onderzoeken (associatieve manier), differentiatie
ontstaat vanzelf.
Naast waarnemingsoefeningen en ordeningsactiviteiten zijn de werkvormen observatiekring, ontdekhoek en
buitenwerk goed in een kleutergroep.
Werkbladen zijn bij kleuters minder geschikt: waarom zou je je als egocentrische kleuter bezighouden met de
vragen van anderen?
Je kiest materialen die aansluiten bij de belevingswereld van kinderen of waarvan je uit ervaring weet dat ze
kinderen boeien (zand en water). Het moet zelf uitnodigend zijn tot veelzijdige activiteiten en onderzoekjes. NIET
te veel materiaal aanbieden, dit maakt de keuze te moeilijk.
Reggio Emilia-benadering(EGO): volwassenen nemen ideeën van kleuters serieus. Werken met licht, schaduw,
kleurprojecties en spiegels. Niet opdringen, de kinderen starten zelf projecten en gaan door tot ze geen zin meer
hebben.
Emancipatie bereiken door: kinderen te bevrijden van emotionele problemen (bevrijdingsprocessen) en door
kinderen op school met volle overgave bezig te kunnen laten zijn (creatieve processen).
Passie voor wetenschap en techniek (Laevers) blz. 93
1. Boor de exploratiedrang aan en zorg voor betrokkenheid.
2. Zorg voor een rijk uitdagend milieu.
3. Werk volgens het ‘open-frameworkmodel’.
4. Zorg voor aanzetten tot expressie en reflectie.
5. Help kinderen hun talenten te ontdekken en ontwikkelen.
In een EGKO klas kan je aantreffen:
- Plaats voor vrij kleuterinitiatief
- De leerkracht bereidt rijke milieus voor
- De leerkracht biedt ontdeksituaties aan
, Basisontwikkeling (OGO) (Frea Janssen-Vos): in het centrum staan de basiskenmerken (leervoorwaarden);
zelfvertrouwen hebben, nieuwsgierig zijn en emotioneel vrij zijn, tweede cirkel; + 9 brede ontwikkelingsdoelen
(wereld verkennen), in de derde cirkel staan specifieke kennis en vaardigheden.
- Open situaties: spontane activiteiten met zelf gevonden/ meegenomen spullen.
- Georganiseerde begeleide situaties: zoals een ontdekhoek en verschillende vormen van buitenwerk.
- Georganiseerde geleide situaties: zoals een observatiekring.
(leerkracht zorgt voor; materialen, inrichting, organisatie)
Hoofdstuk 13
(Pre)concepten: clusters van samenhangende ideeën over de werkelijkheid.
Op den duur herkennen jonge kinderen patronen: als ze het ene doen, gebeurt er dat andere; gebeurtenissen
worden voorspelbaar. Zo ontstaan denkbeelden en ideeën, als resultaat van hun denkvermogen waarmee ze
samenhang brengen in en betekenis geven aan hun eigen schat aan ervaringen.
(Sociaal)constructivisme: leren verloopt optimaal als je erin slaagt kinderen uit te dagen tot wat ze nog net niet
kunnen, maar wel ‘zien aan de horizon’. Ze conceptualiseren: een geleidelijk en correct beeld vormen van
complexe begrippen -> bouwen van denkschema’s met hiërarchische opbouw: aan de top abstracte begrippen,
de basis is specifieke, concrete begrippen die gekoppeld zijn aan ‘echte’ materialen situaties etc.
Resultaten van onderzoek omzetten door ervaringen te koppelen aan de werkelijkheid (hands-on, brains-on).
Misconcepten: met het aanleren van een nieuw begrip maken kinderen eigen beelden die ze op hun manier
combineren met meerdere ervaringen en gebruiken hun creativiteit om er een geheel van te maken. Zo kunnen
denkbeelden ontstaan die niet juist zijn (= misconcepten). Het kan ook ontstaan door selectieve waarneming,
onterechte analogieën of door onvoldoende ontdekking.
Voorkomen blz 219:
- Een doordachte lesopbouw
- Zorgvuldig taalgebruik
- Alert zijn op het taalgebruik van leerlingen
Concepten openen:
- Intrigerende voorwerpen
- Een verhaal
- Een voorspellend gesprek
- Conceptcartoons (bewust eenvoudige gehouden tekeningen waarin kinderen uitspraken doen over een
alledaagse situatie -> kinderen nieuwsgierig maken).
Interactie: voor goede interactie is een veilig klassenklimaat essentieel. Als een kind serieus genomen wordt, is
het niet bang. Zorg er wel voor dat je alle kinderen aan het werk zet en geef de tijd om denkbeelden te laten
vormen.
Overzichtelijke verslaglegging draagt bij aan zorgvuldig onderzoeken. De ordening is belangrijk voor
conceptontwikkeling (kennisconstructie) van de kinderen en oor jou om dit te kunnen volgen.
Als een activiteit anders verloopt als verwacht, sluit dan aan bij de kinderen en neem ze serieus.
Conceptontwikkeling blz 223/224
Onderzoek aan en communicatie over de werkelijkheid geeft voor de leerlingen aanwijsbaar betekenis aan
begrippen en aan (denk)relaties tussen begrippen, zoals geheel-deel, middel-doel, oorzaak-gevolg.
Begrippenschema’s
- Lineair (stroomdiagram): voor fasen in een proces/oorzaak-gevolg.
- Ringvormig: herhalende gebeurtenissen visualiseren (voedselkringloop).
- Radiaal (woordspin): welke associaties een centraal begrip oproept.
- Piramidaal (boomstructuur): een verzameling steeds nauwkeuriger onder te verdelen.
- Webvormig (netwerk): om uiteenlopende onderlinge verbanden weer te geven.
Begrippenschema’s helpen leerlingen om hoofd- en bijzaken te onderscheiden en hun gedachten te ordenen.
Hoofdstuk 15
Met techniekactiviteiten wordt een beroep gedaan op inzichten en vaardigheden die bij natuuronderwijs zijn
ontwikkeld, door onderzoek te doen aan technische producten, ontwikkelen kinderen inzichten en vaardigheden
die bij natuuronderwijs van belang zijn.
Natuuronderwijs Aandacht voor techniekonderwijs
Eigenschappen van materialen Selecteren en verwerken van materialen
Relaties tussen materiaal, vorm en functie bij Relaties tussen materiaal, vorm en functie bij
levende natuur techniek
