In opdracht van:
4-1-2021
Overgewicht, een zorg
voor het onderwijs?
Een kwalitatieve studie naar aandacht voor
overgewicht in zorgopleidingen
Naam en studentnummer:
Cursuscode:
Cursusnaam:
Klassencode:
Begeleidend docent:
Opdrachtgever:
E-mail opdrachtgever:
Woordenaantal: 3969
,Inhoudsopgave
Samenvatting........................................................................................................................................... 2
1.Inleiding ................................................................................................................................................ 3
1.1 Aanleiding en relevantie............................................................................................................... 3
1.2 Doel- en vraagstelling ................................................................................................................... 4
2.Methode ............................................................................................................................................... 5
2.1 Onderzoeksopzet en populatie .................................................................................................... 5
2.2 Dataverzameling ........................................................................................................................... 5
2.3 Data-analyse ................................................................................................................................. 6
2.4 Ethische overwegingen................................................................................................................. 7
3.Resultaten ............................................................................................................................................ 8
4.Discussie en conclusie ........................................................................................................................ 12
4.1 Discussie ...................................................................................................................................... 12
4.2 Kritische beschouwing ................................................................................................................ 12
4.3 Implicaties voor de praktijk ........................................................................................................ 13
4.4 Conclusie ..................................................................................................................................... 13
5.Advies ................................................................................................................................................. 14
5.1 Aanbevelingen mesoniveau ....................................................................................................... 14
5.2 Aanbevelingen microniveau ....................................................................................................... 14
6.Referenties ......................................................................................................................................... 15
Bijlage .................................................................................................................................................... 17
Bijlage 1. Zoekstrategieën ................................................................................................................ 17
Bijlage 2. HU beoordelingslijst wetenschappelijke publicaties....................................................... 19
Bijlage 3. Topic-list ............................................................................................................................ 41
Bijlage 4. Informed consent.............................................................................................................. 43
Bijlage 5. Checklist zorgvuldigheid persoonsgebonden data .......................................................... 45
Bijlage 6. Boomstructuur .................................................................................................................. 46
Bijlage 7. Reflectieverslag ................................................................................................................. 47
1
,Samenvatting
Achtergrond
Het aantal mensen met overgewicht en obesitas neemt over de wereld toe. Verpleegkundigen in de
praktijk missen vaak de juiste competenties om met patiënten over overgewicht te praten. In
verpleegkunde opleidingen wordt het onderwerp overgewicht gering behandeld door docenten. In
deze studie is onderzocht hoe de educatie rondom overgewicht volgens de ervaringen van de mbo-
en hbo verpleegkunde docenten vormgegeven kan worden op de betreffende opleidingen in
Nederland.
Methode
Een praktijkgericht kwalitatief onderzoek is uitgevoerd. Middels acht semigestructureerde interviews
zijn de ervaringen van Nederlandse docenten werkzaam binnen verpleegkunde opleidingen
inzichtelijk gemaakt. De data-analyse vond plaats via de inhoudsanalyse.
Resultaten
Gesprekstranscripten van acht docenten werden geïncludeerd en beschreven middels de volgende
vijf thema’s: huidig onderwijs betreffend overgewicht, attitudes verpleegkunde onderwijs, integratie
overgewicht, verbetering verpleegkunde onderwijs en van theorie naar praktijk. Alle docenten geven
aan dat het onderwerp overgewicht verspreid zit in verschillende lesonderwerpen. Echter wordt
onvoldoende onderwijs gegeven in stigma, dik makende medicatie, obesogene omgeving, hormonaal
effect, genetische aanleg en doorverwijzen. De docenten willen meer aandacht voor overgewicht in
het onderwijs, expliciet voor preventie en eigenleefstijl. Er wordt geadviseerd om actuele casussen
uit de praktijk te bespreken en experts uit te nodigen voor gastlessen. Echter is een vol curriculum
een grote barrière om het onderwijs aan te passen. De docenten verwachten meer aandacht voor
overgewicht in de praktijk als het onderwijs verbeterd. Een koppeling tussen de opleiding en de
praktijk is hierbij noodzakelijk.
Conclusie
Verpleegkunde docenten willen meer aandacht voor overgewicht in het verpleegkunde onderwijs,
expliciet voor preventie en eigenleefstijl. Aangeraden wordt om actuele casussen vanuit de praktijk
te bespreken, experts uit te nodigen voor gastlessen, docenten meer kennis op te laten doen middels
een themadag of training en het curriculum opnieuw te herzien.
2
, 1.Inleiding
1.1 Aanleiding en relevantie
Het aantal mensen met overgewicht en obesitas neemt over de wereld toe. De World Health
Organization (WHO) definieert overgewicht en obesitas als een abnormale of overmatige
vetophoping die een risico voor de gezondheid vormt. Om overgewicht en obesitas bij volwassenen
te classificeren, wordt gebruik gemaakt van de Body Mass Index (BMI). Dit is een methode die de
verhouding tussen lengte en gewicht bij volwassenen weergeeft. Een BMI van 25 of hoger wijst op
overgewicht en vanaf 30 is er sprake van obesitas. Een hoog BMI staat voor teveel vetweefsel in het
lichaam, vergeleken met het ideale gewicht van een persoon met hetzelfde geslacht en leeftijd
(World Health Organization, 2020).
De prevalentie van overgewicht over de gehele wereldbevolking is van 26,5% in 1980 gestegen naar
39% in 2015. Hiervan hadden meer dan 1,9 miljard volwassen van 20 jaar en ouder overgewicht,
waarvan 609 miljoen obesitas (Chooi, Ding, & Magkos, 2019). In Nederland had 50,1% matig tot
ernstig overgewicht in 2019 en 14,7% obesitas (Volksgezondheidenzorg.info, 2020). Wanneer niets
aan het overgewichtsprobleem wordt gedaan, is de verwachting dat 62% van de Nederlanders in
2040 een BMI van 25 of hoger heeft (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2018).
Overgewicht waaronder obesitas staat in verband met de belangrijkste wereldwijde doodsoorzaken.
Hieronder vallen de volgende ziektes: coronaire hartziekten, ischemische cerebrovasculair accident
(herseninfarct door een verstopping van een bloedvat in de hersenen) (Waugh & Grant, 2017),
chronisch obstructieve longziekte, longkanker, diabetes mellitus type 1 en 2, leververvetting, acuut
en chronisch nierfalen en chronische leverziekte (Censin et al., 2019; Ministerie van Algemene Zaken,
2018). Daarnaast krijgen mensen met overgewicht vaak te maken met het overgewichtsstigma,
waarbij mensen uit de samenleving negatieve opvattingen uitspreken (Castelein & Riha, 2017). Uit
het onderzoek van Papadopoulos en Brennan (2015) blijkt dat mensen die bevooroordeeld worden
over het gewicht, sneller te maken krijgen met medicatie-ontrouw, angst, stress, depressie,
onzekerheid, antisociaal gedrag en middelengebruik. Door onderliggende factoren voor het ontstaan
van overgewicht meer onder de aandacht te brengen in de samenleving, ontstaat meer begrip voor
de patiënt met overgewicht en wordt het stigma verminderd (Valk et al., 2019).
De oorzaak van overgewicht komt over het algemeen door het nuttigen van ongezonde voeding en
lichamelijke inactiviteit. Naast leefstijl gerelateerde factoren zijn er verschillende ziektes en
biologische- en maatschappelijke oorzaken die eetgedrag beïnvloeden, zoals: genetische of
hormonale afwijkingen, mentale en sociaal-culturele factoren en bijwerkingen van medicatie (Valk et
al., 2019). Een ander belangrijk risico voor het ontstaan van overgewicht is een lage sociale
economische status (SES) (Han et al., 2015; Krause & Lampert, 2013). SES geeft een positie op de
welvaartsladder aan, waarbij gekeken wordt naar inkomen, opleidingsniveau en het beroep (Sassen,
2018). Mensen met een lage SES hebben vaak een slechte levensstijl en hebben minder lichamelijke
activiteiten. Deze factoren verhogen het risico op het ontstaan van overgewicht (Han et al., 2015).
Zoals hierboven staat beschreven is overgewicht een groot gezondheidsprobleem. Op dit moment
neemt geen één gezondheidsbevorderaar de rol voor de behandeling van patiënten met overgewicht
op zich (Kloek, 2020). In de praktijk komt het geregeld voor dat patiënten met overgewicht worden
opgenomen in het ziekenhuis. Deze patiënten worden alleen behandeld voor de diagnose waarmee
ze zijn binnengekomen. Er wordt verder geen aandacht besteed aan het overgewicht tijdens de
opname, terwijl overgewicht vaak een medeveroorzaker is van het gezondheidsprobleem. Om
overgewicht te bestrijden is het van essentieel belang dat alle partijen in de zorg een betere
basiskennis hebben van alle factoren die een rol spelen bij het ontstaan van overgewicht (Kloek,
3
