Samenvatting strafprocesrecht
Hoorcollege 1: Algemene inleiding bronnen strafprocesrecht
Wat is strafprocesrecht? → geeft voorschriften die in acht moeten worden genomen bij het toepassen
van het materiële strafrecht.
In het strafrecht staan andere belangen op het spel.
Belang van een goede organisatie van de strafvordering → niet te veel bevoegdheden en niet te
weinig. Kernpunt= geen verkeerde beslissing nemen.
- Te weinig bevoegdheden; leidt ertoe dat veel delicten onbestraft blijven & dat politie eigen
onwettelijke gang gaat (denk aan onrechtmatig bewijs).
- Te veel bevoegdheden; leidt tot een soort politiestaat & risico op willekeur. Politie kan dan
tegen iedereen optreden en risico ervan is dat ze afgaan op hun eigen intuïtie= in strijd met
het idee achter onze strafvordering.
Bestudering van strafprocesrecht is kennis van techniek en inzicht in achtergrond van het geldend
recht.
Ontwikkelingen strafprocesrecht
- Strafvordering legitimeert inbreuken op burgerlijke rechten → schept en beperkt macht;
alleen middels de bevoegdheden in de wet is een inbreuk op burgerlijke rechten mogelijk
- Inhoud is afhankelijk van politieke overwegingen
- Dynamisch, want voortdurend in beweging en veranderend
Nieuw wetboek Sv
- Boek 1: algemene bepalingen en institutioneel kader
- Boek 2: voorbereidend onderzoek
- Boek 3: buitenrechtelijke afdoening en vervolging (hebben we nu geen apart boek voor!)
- Boek 4: berechting
- Boek 5: rechtsmiddelen
- Boek 6: bijzondere procedures
- Boek 7: internationale samenwerking
- Boek 8: tenuitvoerlegging
→ Stand van zaken (anno 2020): boek 3 t/m 6= consultatieronde afgesloten & boek 7 + 8= klaar en
reeds in staatsblad.
Waardering van de ontwikkelingen?
Twee gezichtspunten:
1. Waarheidsvinding; materiële waarheid= wat er echt gebeurd is + formele waarheid= partij
waarheid. In strafrecht moeten we weten wat er echt gebeurd is (materiële), en dat kan alleen
door:
2. Toelaatbare middelen; voorbeelden van wat we niet willen:
o Zaanse verhoormethode: excessief en intensief lang verhoren (o.a. gruwelijke foto’s
slachtoffer laten zien, dreigen met familie om een bekentenis uit te lokken)
o Mr. Big Methode
➔ HR Mr. Big-methode: agenten gaan undercover in criminele omgeving (als een
beveiligingsbedrijf). Ze offeren verdachte een baan, maar daarvoor moet hij eerlijk
bekennen/antwoorden. Alleen zo kunnen de agenten vaststellen dat hij te ‘vertrouwen’ is.
1
, Gevaar is dat verdachte in een feitelijke verhoorsituatie terechtkomt waarbij de normale
waarborgen ontbreken! Is dit toelaatbaar?
- Geen eenduidig antwoord → afhankelijk ban de omstandigheden van het geval + het specifiek
optreden
- Premier maatstaf is of de verklaringsvrijheid van de verdachte is geschonden → anders twijfels
over betrouwbaarheid van de verklaring
Weegfactoren bij mr. Big:
1. Verloop van opsporingstraject
2. Proceshouding verdachte
3. Mate van (psychische) druk
4. Wijze van toegepaste misleiding
5. Bemoeienis politie met inhoud verklaring
6. Duur en intensiteit van het traject
7. Strekking en frequentie van contacten
8. In vooruitzicht gestelde consequenties
→ + nauwkeurige verslaglegging: auditieve of videoregistratie, proportionaliteit & subsidiariteit; alles
in motivering omtrent de rechtmatigheid van die methode.
Bronnen van strafprocesrecht
- Wetboek van Sv (praktisch + principieel; we willen niet dat agenten naar de slechte kant
overgaan)
- Andere wetten in formele zin → maakt het mogelijk om op lichtere voorwaarden al in te
grijpen, zoals Wet wapens en munitie, Opiumwet, W.E.D., etc.
- Producten van lagere wetgevers → art. 1 Sv gebruikt de term ‘bij wet’, wat delegatie mogelijk
maakt. Art. 107 Gw creëert bevoegdheden in geval van ‘bij wet’. Om welke bevoegdheden gaat
het?:
o Aanwijzingen opsporingsbevoegdheden (vaak in gemeentelijk strafrecht)
o Creëren bewijsvermoedens
o (vervolgings-)richtlijnen/aanwijzingen (bijv. APV)
o Internationaal recht; minimum normen voor Sv in EVRM, IVBPR
o Ongeschreven recht (incl. beleidsrecht)
o Jurisprudentie; ook internationale uitspraken zoals EHRM, bijv.:
➔ EHRM Van de Kolk t. Nederland; als in strijd met de regels geen bijstand bij eerste
politieverhoor is verleend, betekent dit niet automatisch schending van artikel 6 EVRM. Je
moet kijken naar de gehele procedure en niet enkel het politieverhoor. Als er onterecht geen
bijstand of consultatie was, moet de overheid aantonen (bewijzen) dat de procedure toch aan
te merken is als ‘fair’. In dit geval was het niet zo en dus schending van artikel 6 EVRM.
Grondrechten en strafrecht
Artikel 1 Sv maakt het mogelijk dat inbreuk wordt gemaakt op klassieke grondrechten van burgers.
Gebeurt middels ‘bij wet’ voorzien. Zo wordt tevens de integriteit en betrouwbaarheid van de
procedure bewaakt. Welke grondrechten en hoe?:
- Art. 7 Gw meningsuiting: art. 62 + 62a Sv
- Art. 25 Gw fysieke vrijheid: o.a. art. 53, 54, 57, 63 e.v. Sv
- Art. 10 Gw privacy: wet BOB
- Art. 11 Gw fysieke integriteit: art. 56 + 195 Sv
- Art. 12 Gw huisrecht: art. 55 + 97 Sv & Algemene wet op binnentreden
- Art. 13 Gw telefoongeheim: art. 126m/126n Sv
2
,Werkcollege 1: bronnen van strafprocesrecht en domeinen van opsporing
Strafvordering → de gehele procedure in strafzaken:
- Opsporing= belangrijkste fase, omdat hier dwangmiddelen worden toegepast
- Vervolging
- Berechting
- Rechtsmiddelen
- Tenuitvoerlegging
Dwangmiddelen → aan te wenden bevoegdheden waardoor daadwerkelijk, anders dan door
tenuitvoerlegging van een straf of maatregel, inbreuk wordt gemaakt op de rechten en vrijheden van
personen.
→ Let op!: tenzij toestemming is verleend, dan geen sprake van dwang!
Bevoegdheden en inbreuk worden mogelijk gemaakt door art. 1 Sv (legaliteitsbeginsel) → wetgeving
door regering der Staten-Generaal die vooraf belangenafweging maakt. Delegatie is mogelijk.
Opsporing → art. 132a Sv, eisen:
- Het onderzoek (impliceert actie)
- In verband met strafbare feiten
- Onder gezag van de OvJ (zie ook art. 148 lid 2 jo. 141 en 142 Sv)
- Met als doel het nemen van strafvorderlijke beslissingen (strafoplegging)
Drie varianten/domeinen; afhankelijk van de graad van verdenking heb je verschillende
bevoegdheden, variërend van sterk tot minder sterk:
1. Het klassieke domein
2. Georganiseerde criminaliteit
3. Terrorisme
1. Klassieke opsporing; je hebt dan:
- Klassieke opsporingsbevoegdheden → art. 52 e.v. Sv
- Bijzondere opsporingsbevoegdheden → art. 126g e.v. Sv; bijzonder, want verdachte is zich niet
bewust.
Vereisten:
- Redelijk vermoeden van gepleegd strafbaar feit:
o Voltooid strafbaar feit
o Strafbare poging; of
o Strafbare voorbereiding
- Verdenking → let op!: een verdachte in de zin van art. 27 Sv is niet vereist! (soms wel aan te wijzen).
Het gaat om een redelijk vermoeden dat een strafbaar feit is gepleegd
- Doel → opheldering gepleegde feiten en sanctieoplegging
→ Inzet van alle dwangmiddelen is toegestaan, mits aan de voorwaarden is voldaan.
Soms wil je eerder ingrijpen:
2. Georganiseerd verband
Art. 126o e.v. Sv, vereisten: redelijk vermoeden dat:
- In georganiseerd verband
- Misdrijven als bedoeld in art. 67 lid 1 Sv
- Worden beraamd of gepleegd → nog niet de voorbereidingsfase, maar de fase dat naar strafbaar feit
toe wordt geleid! (bijv. maken van plannen)
- Die gezien hun aard of samenhang met andere misdrijven een ernstig inbreuk op de rechtsorde
opleveren
- Doel → mede oplossen van toekomstige feiten (inzicht krijgen op de criminele organisatie)
3
, → alleen inzet BOB-bevoegdheden (=bijzondere opsporingsbevoegdheden) is toegestaan, dus
beperkter dan klassiek.
Soms wil je nog eerder ingrijpen:
3. Aanwijzingen van een terroristisch misdrijf
Dit is het zwakste domein. Het gaat om aanwijzingen; alles waar je iets mee kan doen, daar mag je ook
wat mee doen. Art. 126zd e.v. Sv, vereisten:
- Aanwijzing
- Doel → voorkomen van terroristische misdrijven
→ Beperkt inzet van BOB-bevoegdheden
Van opsporing naar vervolging → het uitlokken van een onderzoek of beslissing van de rechter (door
een opsporingsambtenaar).
Kortom: het moment waarop een rechter bij de zaak wordt betrokken.
→ Let op!: rechter kan ook rechter-commissaris zijn! Dus niet beperkt tot de zittingsrechter, maar alle
gevallen waarbij een rechter wordt betrokken, bijv.:
- Voorlopig hechtenis
- Telefoontap
- Dagvaarden
Uitzondering= strafbeschikking art. 257a Sv! Straf dat door de OvJ wordt opgelegd zonder de
betrokkenheid van een rechter. Zaak wordt door de OvJ (zelfstandig) afgedaan, maar verzet door de
verdachte is mogelijk. Door verzet kan de zaak toch bij de rechter terechtkomen.
Hoe ga je met de domeinen te werk in een casus?
Probeer eerst klassieke domein af te lopen (dus eigenlijk alle domeinen aflopen totdat je domein vindt
waarin de casus valt). Kijk o.a. naar:
- Is er al sprake van een verdenking van strafbare feiten en misschien al van een verdachte? En
zo nee, vroegsporing mogelijk?;
- Worden er misdrijven beraamd of gepleegd?
Let op!: je kan van domein wisselen (naar klassieke opsporing) als je op een gegeven moment een
verdachte ex art. 27 Sv hebt. In dat geval heb je niet alleen BOB-bevoegdheden, maar ook klassieke
art. 52 e.v. Sv.
Verhoor → belangrijk om te weten of er sprake is in verband met cautie:
- Vragen
- Gesteld door een opsporingsambtenaar
- Aan een verdachte
- Betrekking op diens betrokkenheid bij een strafbaar feit
Indien dit het geval is, moet de cautie van art. 29 lid 1 Sv worden verleend. Wordt de verdachte niet
op zijn zwijgrecht gewezen, dan mag de verklaring niet meetellen als bewijs!
Raadsman → EHRM Salduz; de staat moet consultatiebijstand bieden vooraf aan het verhoor, anders
geen sprake van een eerlijk proces. Daarnaast moet bij minderjarigen sprake zijn van verhoorbijstand.
Implementatie in art. 28 e.v. Sv:
- Art. 28c Sv → recht op consultatie voor het verhoor (=consultatiebijstand)
- Art. 28d Sv → recht op consultatie tijdens het verhoor (=verhoorbijstand); advocaat heeft hier
een terughoudende rol. Hij zit er vooral om te controleren of de regels goed worden toegepast.
→ Let op!: je hebt altijd aanspraak op consultatiebijstand (dus vooraf aan het verhoor). In art. 28 Sv
staan bepaalde uitzonderingen en daarvoor moet altijd een OvJ bij betrokken worden!
4
