Ontwikkelingsleer
COLLEGE 1 HOOFDSTUK 1 – introductie en methoden 1
COLLEGE 2 hoofdstuk 2 & 3 – Theorieën binnen de ontwikkelingspsychologie 6
COLLEGE 3 hoofdstuk 4 – prenatale ontwikkeling, zwangerschap en geboorte 14
COLLEGE 4 hoofdstuk 5 & 6 – biologische, motorische en sensorische ontwikkeling 22
COLLEGE 5 hoofdstuk 7 – cognitieve ontwikkeling 1 36
COLLEGE 6 hoofdstuk 8 – cognitieve ontwikkeling 2 43
COLLEGE 7 hoofdstuk 9 & 10 – taal, educatie en werk 52
COLLEGE 8 hoofdstuk 14 – emotionele ontwikkeling 61
COLLEGE 9 hoofdstuk 13 – Sociale cognitie en morele ontwikkeling 68
COLLEGE 10 hoofdstuk 14 – sociale ontwikkeling 1 76
COLLEGE 11 hoofdstuk 14 – sociale ontwikkeling 2 86
COLLEGE 12 hoofdstuk 14 – ontwikkeling van het zelf en de persoonlijkheid 92
COLLEGE 13 hoofdstuk 15 – contextuele effecten van ontwikkeling: Familie 100
COLLEGE 14 hoofdstuk 16 – gezondheid en ontwikkelingsstoornissen 109
, COLLEGE 1 HOOFDSTUK 1 – introductie en methoden
Als het gaat over ontwikkelingspsychologie wordt er vaak gedacht dat dit over kinderen gaat, maar het is
belangrijk om te realiseren dat ontwikkeling niet stopt na de kindertijd, maar doorloopt gedurende de
hele levensloop.
Wat is ontwikkelingspsychologie? Nauwe (beperkte) visie op ontwikkeling:
- Sequentieel: verschillende stadia/niveaus/fases.
- Unidirectioneel: eerdere veranderingen zijn een voorwaarde voor latere.
- End state (eindstaat): hogere waarde dan de oorspronkelijke staat.
- Onomkeerbaar in de vooruitgang: zodra een hoger niveau bereikt is, kun je niet meer terug.
- Kwalitatief: structurele transformaties/kwalitatieve verandering.
- Biologische groei: onafhankelijk van cultuur.
- Universeel: hetzelfde voor iedereen.
Een voorbeeld hiervan is taal.
De nauwe visie heeft geen standgehouden en de bovenstaande punten zijn bekritiseerd. Bredere visie
op ontwikkeling:
- Niet noodzakelijk gebaseerd op fases die elkaar opvolgen.
- Heeft niet altijd een eindstaat die een hogere waarde heeft (bijv. persoonlijkheid, de een is niet
beter dan de ander).
- Is zowel kwalitatief als kwantitatief (bijv. taal > aantal woorden).
- Kan universeel zijn, maar ook verschillen tussen personen.
- Wordt beïnvloed door cultuur en biologie.
- Kan binnen personen in positieve zin veranderd, maar ook beperkt worden, afhankelijk van de
omstandigheden (plastisch).
Definitie: Ontwikkelingspsychologie betreft de veranderingen binnen personen doorheen de levensloop
en de verschillen en overeenkomsten tussen personen met betrekking tot de aard van de
veranderingen. Het doel is niet alleen om deze intrapersoonlijke veranderingen en interpersoonlijk
verschillen te beschrijven, maar ook om te verklaren waarom ze plaatsvinden en om te zoeken naar
manieren om ze zo optimaal mogelijk te veranderen.
Wat ontwikkelt wanneer, hoe, en waarom?
De ‘wat’ in ontwikkelingspsychologie: ontwikkelingspsychologie bestudeert individuen en menselijk
gedrag vanuit verschillende invalshoeken en perspectieven. Deze invalshoeken ontwikkelen zich niet
geïsoleerd, maar staan met elkaar in wisselwerking.
- Psychologie: cognitie, sociaal gedrag, emoties.
- Biologie: hersenen, neurofysiologie, genetica.
- Sociaal: familie, vrienden, school, samenleving, cultuur.
1
,Ontwikkeling binnen verschillende gebieden van de psychologie:
- Je kunt op iedere leeftijd een nieuwe taal leren. Maar kun je ook binnen dezelfde tijd hetzelfde
niveau bereiken op alle leeftijden?
- Individuen verschillen in hun persoonlijke kenmerken. Hoe veranderen deze kenmerken en hoe
stabiel zijn ze doorheen de levensloop?
- Individuen kunnen baat hebben van cognitieve trainingen. Wie leert er het meest van en
waarom? Welke training is het meest effectief voor wie en op welk moment in het leven?
Typische vragen voor ontwikkelingspsychologen:
- Wat kan je verwachten van een baby, een schoolgaand kind, een tiener, een volwassene en een
oudere volwassene?
- Welke competenties, attitudes en interesses kunnen er verwacht worden?
- Welke minimumleeftijd zou er gehanteerd moeten worden voor rechtsbevoegdheid, stemrecht,
strafrechtelijke verantwoordelijkheid, huwbaarheid en pensioenleeftijd?
- In welke perioden van de ontwikkeling kunnen we welke typische crisissen, risico's en
problemen verwachten?
- Is het mogelijk om ontwikkeling te beïnvloeden?
- Wat zou er vermeden moeten worden en waarbij zou er ingegrepen moeten worden in welke
leeftijdsperiodes zodat er geen blijvende schade ontstaat?
Ontwikkelingspsychologie focust zich op normatieve ontwikkeling en individuele verschillen:
- Welke deviaties (afwijkingen) van de norm zijn waarschijnlijk?
- Hoe kunnen ze verklaard worden?
- Wat betekenen ze voor de toekomst? Zijn ze stabiel? Zijn ze veranderbaar?
- Hoe kunnen toekomstige ontwikkelingen op een gunstige manier beïnvloed worden?
- Hoe kunnen mensen immuun worden voor schadelijke invloeden?
- Hoe kunnen we de kans vergroten dat mensen om kunnen gaan met nadelige gebeurtenissen?
Wat ontwikkelt wanneer? Bij het bestuderen van normatieve ontwikkeling, linken we belangrijke
veranderingen in de ontwikkeling aan bepaalde leeftijden. Er zijn verschillende manieren om deze
leeftijdsperioden te classificeren, maar over het algemeen gaan we uit van de volgende classificatie:
Twee fases van de oude leeftijd (late volwassenheid):
- Jong oud: 60-80 jaar: zijn nog relatief gezond en actief.
- Oud oud: 80-100 jaar: toegenomen risico voor fysieke en cognitieve problemen.
Maar zeer grote verschillen tussen individuen (leeftijd niet er informatief).
De biologische leeftijd zelf is nooit verantwoordelijk voor veranderingen en verklaart veranderingen
daarom ook niet.
2
, - Veranderingen kunnen alleen correleren met leeftijd – vehicle of change. Leeftijd kan dus niet
verklaren waarom iets gebeurt.
- Doel = link veranderingen aan ‘waarom’: welke
mechanismen drijven ontwikkeling?
Tijdschaal van ontwikkeling:
- Variabiliteit (= kortetermijn veranderingen die min of meer
omkeerbaar zijn) vs. verandering (= min of meer blijvend).
- Variabiliteit van verandering voorspellen.
We kunnen leeftijd op verschillende manieren benaderen:
- Op een continue manier > leeftijd x vaardigheid correlatie.
- Vergelijken tussen groepen > verschil in
vaardigheid tussen leeftijdsgroepen.
We kunnen kijken naar individuen van verschillende
leeftijden op hetzelfde tijdsmoment. Dit noemen we
cross-sectionele designs om verschillen te onderzoeken.
We kunnen ook kijken naar dezelfde individuen op verschillende tijdsmomenten,
dit noemen we longitudinale designs om veranderingen te onderzoeken.
Research designs (onderzoeksopzet):
- Cross-sectioneel design:
o Groepen van individuen van verschillende leeftijden bestuderen op hetzelfde
tijdsmoment.
o Verschillen tussen personen meten.
- Longitudinaal design:
o Eén groep van individuen over een langere tijdsperiode bestuderen
o Verschillen binnen personen meten
Cohorteffecten:
- Cohort = iedere groep uit dezelfde culturele omgeving en dezelfde tijdsinterval. Het is een
leeftijdsgroep waarmee je door het leven gaat. Deze groep deelt dezelfde historische
gebeurtenissen.
- Cohorteffecten = verschillen in variabelen die relevant zijn voor de ontwikkeling, die
voortkomen uit (niet-leeftijd gerelateerde) factoren waaraan iedere geboortecohort is
blootgesteld.
o Bijv. babyboom cohort: de grote leeftijdsgroep geboren tussen 1946 en 1964.
o Niet gerelateerd aan leeftijd, maar gerelateerd aan waar een cohort aan blootgesteld
wordt.
- Geobserveerde verschillen zijn veroorzaakt door cohortkenmerken.
Cross-sectionele designs:
- Voordelen:
o Economisch met betrekking tot tijd (weinig tijd tussen meting en resultaten).
o Redelijk goedkoop.
o Toont overeenkomsten en verschillen tussen leeftijdsgroepen.
- Nadelen:
3
