Samenvatting kennistoets 4.2
G&P
4.1
herkennen wat het preventie aanbod bij dementie is
het preventie aanbod bij dementie ordenen m.b.v. Lalonde
uitleggen wat de stappen van het protocol Intervention Mapping zijn
gezondheid, gezondheidsrisico’s en volksgezondheid in kaart brengen
Gezondheid en gezondheidsproblemen worden beïnvloed door gezondheidsdeterminanten. Groepen
factoren die kader bieder om gezondheidsproblemen te analyseren. Endogene determinanten,
leefstijl & gedrag, fysieke en maatschappelijke omgeving en medische zorg & preventie. Elk heeft
specifieke invloed op gezondheidsprobleem. Vormen ook leidraad voor optimaliseren
gezondheidsproblemen, inzicht krijgen in gezondheidsrisico’s en verbeteren (volks)gezondheid.
Health concept van Lalonde
Model om invloeden op gezondheid een plaats te geven.
Gezondheidsdeterminanten
Lalonde maakte een inventarisatie van allerlei factoren die invloed hebben op ziekte en gezondheid.
Intern milieu, extern milieu, gedrag en gezondheidszorg. Dit zijn de gezondheidsdeterminanten. Er
wordt gekeken naar de gezondheidsdeterminanten die van invloed zijn op gezondheid op
groepsniveau. De exogene gezondheidsdeterminanten zijn fysieke en maatschappelijke omgeving.
Korte beschrijving gezondheidsdeterminanten
De endogene, persoonsgebonden gezondheidsdeterminant betreft de factoren die zich in het
menselijk lichaam afspelen en die van invloed zijn op de gezondheid. Wordt onderverdeeld in
genetische factoren en verworven eigenschappen.
De gezondheidsdeterminant leefstijl & gedrag geeft de invloed weer die het gedrag van mensen
heeft op gezondheid en op het ontstaan of verergeren van gezondheidsproblemen. Gaat om
beweegredenen en om werkelijk gedrag.
De gezondheidsdeterminant extern milieu kan worden onderverdeeld in de fysieke en de
maatschappelijke omgeving. Ook wel exogene gezondheidsdeterminanten. Fysieke omgeving betreft
factoren buiten het menselijk lichaam die van invloed zijn op gezondheid en het ontstaan of
verergeren van gezondheidsproblemen. Moeilijk beheersbaar. Maatschappelijke omgeving is de
gezondheidsdeterminant die de plaats van mensen weergeeft binnen de maatschappij.
Bij de gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie gaat het om allerlei
gezondheidszorgvoorzieningen.
Onderlinge beïnvloeding van gezondheidsdeterminanten
Op welke manier zijn de gezondheidsdeterminanten van invloed op gezondheid of op het
gezondheidsprobleem?
De meeste gezondheidsdeterminanten hebben een, soms complexe, onderlinge relatie.
Gezondheidsdeterminanten persoonskenmerken, leefstijl- en omgevingsfactoren, zijn nauw met
elkaar verbonden. Sterk de aandacht, omdat deze relatie belangrijke implicaties heeft voor preventie,
gezondheidsbevordering en ziektepreventie.
De gezondheidsdeterminanten die een verband hebben met gezondheid of het
gezondheidsprobleem zijn niet altijd bekend. Wel neemt de kennis toe over de oorzaken van
,gezondheidsproblemen. Vaak combinatie van endogene gezondheidsfactoren, leefstijlfactoren en
omgevingsfactoren; ook sociale omgevingsfactoren zijn steeds beter aan te geven.
Voorbeeld depressie
Endogeen: persoonlijkheidskenmerken.
Exogeen: sociale omgeving (gezinsproblemen, relaties, sociale kwetsbaarheid)
Fysieke omgeving: micro-organismen.
Endogene, persoonsgebonden gezondheidsdeterminant
- Fysiologische en psychische factoren die zich in de mens afspelen en invloed hebben op
gezondheid of gezondheidsproblemen.
Endogene gezondheidsdeterminant – erfelijke factoren
Afwijkingen in de genen
- Monogene ziektebeelden als ontstaan van ziekte op één gen berust. Gaat om zeldzame
ziekten, maar nemen wel in aantal toe.
- Een kind kan een aandoening recessief overerven doordat de gezonde ouders beiden drager
zijn van het afwijkende gen en dit doorgeven aan het kind.
- Geslachtsgebonden recessieve overerving, waarbij afwijkende gen gebonden is aan geslacht.
- Bij dominante overerving is een van de ouders ziek, waardoor het kind een kan van 50%
heeft om de ziekte ook te krijgen.
- Afwijkingen in de genen komen voor bij 1 á 2% van de bevolking.
Afwijkingen in de chromosomen
- Bijvoorbeeld downsyndroom.
Multifactoriële gezondheidsproblemen
- erfelijke factoren spelen een rol, maar daarnaast is er meer aan de hand. (bv: spina bifida,
hoge bloeddruk etc.) komen voor bij circa 3% van de bevolking.
Verwachting is dat het aantal kinderen met aangeboren afwijkingen zal afnemen, doordat meer
vrouwen foliumzuur-tabletten slikken en doordat het gebruik van prenatale diagnostiek toeneemt.
Aanleg voor gezondheidsproblemen
- het gaat hierbij om gezondheidsproblemen die zijn ontstaan door interactie tussen een
genetische aanleg en exogene factoren.
- Bv: schizofrenie, allergieën, epilepsie etc.
- Geneesmiddelen zoals antihypertensiva kunnen depressies uitlokken.
- dysthyme stoornis lichte vorm van depressie met een minimale duur van 2 jaar, die vaker
voorkomt bij mensen op hogere leeftijd.
- Toename depressieve en/of dysthyme stoornis neemt toe doordat aandoening tegenwoordig
vroeg wordt opgespoord door huisartsen en dat mensen zelf eerder professionele hulp
zoeken.
,Endogene gezondheidsdeterminanten – verworven eigenschappen
Hoge bloeddruk
- Hiervan is sprake als systolische bloeddruk 140 mmHg of hoger is en/of onderdruk 90 mmHg
of hoger is of wanneer mensen hiervoor bloeddrukverlagende geneesmiddelen gebruiken.
- Geïsoleerde verhoogde bloeddruk wanneer of alleen bovendruk of allen onderdruk is
verhoogd. (komt meest voor bij mensen boven 85 jaar)
- Mensen in de hoogste opleidingsklasse hebben minder vaak hoge bloeddruk.
- Gezondheidseffecten die samenhangen met hoge bloeddruk zijn chronische aandoeningen
zoals coronaire hartziekten en beroerte, hartfalen en dementie. Een hoge bloeddruk maakt
de kans op deze aandoeningen groter.
- Lichaamsgewicht en leefstijlfactoren zijn sterk van invloed op hoge bloeddruk.
- Essentiële hypertensie als er geen achterliggende gezondheidsproblemen zijn.
- Als met leefstijladviezen niet het beoogde doel wordt bereikt, ligt medicamenteuze
behandeling voor de hand.
Afwijkingen in immuunsysteem
- Afweer- of immuunsysteem heeft belangrijke functie bij het in stand houden van de
gezondheid.
- Afwijkingen van het immuunsysteem kunnen leiden tot ziekten veroorzaakt door bacteriën,
virussen, schimmels en parasieten en verschillende vormen van kanker.
- Immuniteit kan men verwerven door het doormaken van bijvoorbeeld een infectie of door
vaccinatie. Wordt ook doorgegeven via borstvoeding.
- Suboptimaal werkend immuunsysteem kan verband houden met de leeftijd, met genetische
factoren en stress en met invloeden uit de fysieke omgeving.
- Er is een toename van het aantal volwassen en kinderen met allergieën en auto-
immuunziekten mogelijk als gevolg van een verstoord evenwicht door minder
infectiebronnen in de omgeving.
Hoog cholesterolgehalte
- Bestaat verhoogd risico op vroegtijdig overlijden aan coronaire hartziekten. Ook kan te laag
niveau van het beschermende HDL-cholesterol een risicofactor zijn voor het ontstaan van
coronaire hartziekten.
- Genetische en leefstijlfactoren spelen een rol.
- Prevalentie van hoog totaal cholesterol in bloed neemt af bij zowel mannen als vrouwen.
Wisselende glucosespiegel
- Glucosetolerantie geeft mate weer waarin het lichaam in staat is op de juiste wijze om te
gaan met wisselende concentraties glucose in het bloed.
- Verminderde Glucosetolerantie onbehandelde diabetes mellitus
- Glucose-intolerantie behandelde diabetes mellitus
- Factoren die negatieve invloed hebben op de glucosetolerantie zijn overgewicht en specifiek
ene teveel aan abdominaal vet. Maar ook lichamelijke (in)activiteit en voeding die rijk is
onverzadigde vetten en te weinig voedingsvezels bevat.
, - Diabetespatiënten ervaren hun gezondheid als relatief slecht.
- Naast astma is diabetes mellitus de meeste voorkomende chronische ziekte onder kinderen.
Overgewicht en obesitas
- Kan leiden tot of bijdragen aan het ontstaan van gezondheidsproblemen.
- Ervaren lagere kwaliteit van leven.
- Overgewicht heeft verband met chronische gezondheidsproblemen, maar ook met kanker,
met aandoeningen van bewegingsapparaat en ademhalingsorganen, en psychische klachten.
- Menstruatiestoornissen en onvruchtbaarheid.
- Mensen met obesitas hebben zowel een kortere levensverachting als een langere ongezonde
levensverwachting.
- Ernstig overgewicht en obesitas komt vaker voor bij mensen met een laag opleidingsniveau.
- Kinderen met overgewicht en obesitas hebben vaker te maken met problemen als
stigmatisering (vooroordeel) en sociale problemen.
- Toename van aantal mensen met overgewicht en obesitas is te verklaren door een
verschuiving in het voedingsgedrag, maar vooral door de afname van lichamelijke activiteit.
Psychische ongezondheid
- Persoonskenmerken kunnen iemand in staat stellen exogene factoren (zoals stress) en
endogene factoren (zoals gezondheidsproblemen) de baas te worden, te reduceren of te
tolereren (coping).
- Lichamelijke gezondheid kan psychische gezondheid aantasten (ziekte van Parkinson).
- Er zijn sterke aanwijzingen dat veel psychische ziekten verband houden met afwijkingen in
het zenuwstelsel en met een afwijkende hoeveelheid neurotransmitters. geneesmiddelen
ontwikkeld en programma’s voor vergroten vaardigheid om met deze stoornissen om te
gaan.
Veroudering
- Zowel lichamelijke, psychische als sociale aspecten van het verouderingsproces beïnvloeden
de gezondheid en de kwaliteit van leven.
- Normale veroudering fysiologisch functioneren wordt geleidelijk minder.
- Abnormale veroudering verouderingsproces versneld door gezondheidsproblemen.
- Ook ongunstige omgevingsfactoren of een ongunstige leefstijl kunnen het
verouderingsproces versnellen.
- Comorbiditeit meer ziekten tegelijkertijd.
- Veroudering gerelateerde ziekten ziekten die al eerder zijn ontstaan, maar pas op latere
leeftijd manifest worden (kanker, arteriosclerose)
- Veroudering afhankelijke ziekten ziekten waarvan de prevalentie met het ouder worden
stijgt. (alzheimer, osteoporose, diabetes type 2)
- Intercurrente ziekten ziekten die niet door veroudering ontstaan, maar die op latere
leeftijd wel ernstiger consequenties geven. (longontsteking na griep, letsel na valincident)
- Chronische ziekten bij ouderen zijn ziekten die al op jongere leeftijd zijn ontstaan en
voortduren op latere leeftijd. (COPD, psychische stoornissen)
- Ziekten waarvan herstel niet volledig is geweest en die verergeren (herhaald hartinfarct,
ouderdomsslechthorendheid) (wear-and-tearziekten)
