Dit document bevat de aantekeningen die zijn gemaakt bij de kennisclips van het vak Rechtsfilosofie A. Naast de aantekeningen van de slides zelf bevat het ook uitleg van de docent.
Kennisclip 1: Wat is rechtsfilosofie?
Conceptuele analyse (module 1 en 2)
Mensenrechten zijn universele, onvervreemdbare rechten, gericht tegen staten.
- Universele: iedereen heeft ze
- Onvervreemdbare: niemand kan ze afnemen
Normatieve analyse (module 3)
Iedereen zou gelijke rechten moeten hebben op basis van hun mens-zijn alleen.
- Wordt morele claim gemaakt
- Niet simpelweg wat mensenrechten zijn maar het feit dat we ze moeten hebben
Wat is rechtsfilosofie?
Dubbele taak van de rechtsfilosofie
1. Conceptuele analyse (begrippen helder maken)
- Wat is recht?
- Wat is de rechtsstaat?
2. Normatieve analyse (richtlijnen aanreiken voor ons handelen)
- Is een bepaalde wet rechtvaardig?
- Welk mensenrecht zou zwaarder moeten wegen wanneer er twee botsen?
- Waarom is het gerechtvaardigd om mensen te straffen bij overtredingen?
Natuurrecht
Positie natuurrecht stelt dat er een geheel van regels of wetten dat voorafgaand aan en
onafhankelijk van het positief recht bestaat. Wordt vaak verwezen naar goddelijk recht of
recht van de reden. Hier wordt vaak aan toegevoegd dat het positief recht zoveel mogelijk in
overeenstemming met natuurrecht moet worden gebracht
Rechtspositivisme
Betoogt dat geldend recht bestaat uit wetgeving die is uitgevaardigd door de aangewezen
autoriteit. Deze positie staat voor een schikte scheiding tussen recht en moraal. Gaat niet om
of de regels rechtvaardig zijn.
Kennisclip 2: De strijd tussen natuurrecht en rechtspositivisme in de Antigone
Antigone
- In Athene was er een man die een tragedie schreef Antigone
- Geschreven rond 441 v. Chr
- Veel relevante thema’s
- Focus op spanning tussen natuurrecht en rechtspositivisme
,Antigones dilemma
- Burgeroorlog in Thewe
- 2 zoons van voormalig koning Oigoes staan aan verschillende kanten in dit conflict
- Polinaikes valt Thewe aan
- Thewe wordt verdedigt door zijn broer Theoles
- 2 broers doden elkaar in duel
- Creon de nieuwe koning van Thewe beveelt het lijk van de landverrader Polinaikes
onbegraven te laten, wie dit overtreedt zal gestenigd worden. Niemand mag rouwen
en niemand mag hem begraven
- Antigone heeft dilemma: naar recht van Creon luisteren en accepteren dat 1 van haar
2 broers niet begraven wordt? Dit kan niet want Goden bevelen dat doden met
bepaalde rituelen begraven worden omdat ze anders het hiernamaals niet zullen
bereiken
- Het niet mogen begraven is een vreselijke straf voor de oude Grieken
Antigones dilemma
- Creon positief recht gehoorzamen
- Hogere wet gehoorzamen (en daarmee Creons wet overtreden)
- Ze besluit broer te begraven en te eren
- Ze wordt betrapt en wordt voor koning Creon gebracht
- Klassieke dialoog waarbij natuurrechtelijke en rechtspositiviste visies naar voren
komen:
Creon: En toch waagde je mijn verbod te trotseren?
Antigone: Het was Zeus toch niet die het uit liet gaan. En evenmin heeft het recht van de
onderaardse goden ons mensen ooit met dit gebod belast. Verder vond ik niet dat uw bevel
zo machtig waren dat zij de ondergeschreven godenwetten mochten tarten. U bent een
sterveling, die wetten (van de goden) zijn van alle tijden… Ik wilde de goddelijke wet niet
breken uit angst voor een menselijk verbod, zodat ik voor het gerecht der goden als
beklaagde zou komen te staan.
- Antigone beroept zich op een hoger recht, de bevelen van de goden. Wanneer de
wetten van een staat niet in overeenstemming zijn met de wil van de Goden dan
hoeven de wetten van de staat niet gehoorzaamd te worden natuurrecht
Natuurrecht
- Universeel: overal en altijd geldig
- Hoger recht dan geschreven recht
- Van nature gegeven (God, de menselijke rede, natuurlijke orde der dingen op aarde)
- Wil positief recht geldig zijn dan moet het in overeenstemming zijn met het
natuurrecht!
o Wanneer het positief recht niet in overeenstemming is met het natuurrecht,
dan is het niet bindend, niet geldig, legt het ons geen plichten op
Rechtspositivisme (Creon)
- Geen noodzakelijk verband tussen het gestelde recht en moraliteit: onrechtvaardige
wetten zijn nog steeds wetten en nog steeds gehoorzaamd moeten worden.
- Geldend recht is simpelweg dat wat door legitieme overheid gesteld is
Positie Creon (dialoog met zoon)
, - “wie uit hoogmoed de wetten overtreedt of tracht zijn meerdere de wet te stellen
(zoals Antigone doet), hij zal zich nooit verheugen in mijn gunst. Wie staatshoofd is
moet worden gehoorzaamd in groot en klein, of het recht of onrecht is… Rebellie
tegen het gezag is het ergste kwaad… Dus houd ik orde en wet te allen tijde hoog.”
- Moreel verplicht wet te gehoorzamen? (wk 8)
- Wanneer is het geoorloofd de wet te overtreden? (wk 12)
De tragedie van Creon?
- Antigone sterft voor hetgeen waarin zij in gelooft, zij gehoorzaamt het hogere recht
- Maar ook tragedie van Creon, deze dame tart openlijk zijn gezag. Hij moet een
voorbeeld stellen anders krijgen andere jonge mannen het in hoofd om zo de stad te
tarten. Ze biedt geen excuses aan. Het is onmogelijk om haar niet te veroordelen. Hij
kan niet anders en veroordeelt haar ter dood en betaalt zelf een gruwelijke prijs. Zijn
zoon, verloofde van Antigone, pleegt zelfmoord. Vrouw van Creon pleegt zelfmoord
wanneer ze haar zoon ziet die zelfmoord heeft gepleegd.
- Positieve recht moet in overeenstemming worden gebracht met het natuurrecht
- Stuk eindigt met volgende woorden:
o ‘De gave van het verstand is het kostbaarste bezit voor een gelukkig leven.
Wie sterfelijk is mag nooit uit hoogmoed met een god in het strijdperk treden.
Het noodlot straft de trotse man met zware slagen. Hij leert pas wijsheid in zijn
laatste levensdagen.’
Waarom Antigone?
- Literaire tekst kan meer laagdrempelige manier zijn om in contact te komen met
rechtsfilosofische ideeën.
- Maakt direct invoelbaar wat de spanning is tussen het natuurrecht (Antigone) en het
rechtspositivisme (Creon)
- Politieke verplichting: zijn we moreel verplicht de wet te gehoorzamen ook al zijn we
het er niet mee eens?
- Spanning tussen banden van burgerschap en familiebanden
- Gevaar intens beleefde religiositeit voor stabiliteit van de samenleving (liberale
neutraliteit in week 12)
- Burgerlijke ongehoorzaamheid (wanneer is het overtreden van de wet geoorloofd?)
Kennisclip 3: Het natuurrecht in Thomas van Aquino
Thomas van Aquino
- Leefde in 13e eeuw: 1225 Roccasecca (Koninkrijk Sicilië) – 1274 Fossanova
(Kerkelijke Staat)
- Door zijn broers bijna 2 jaar ten gevangen gezet in het kasteel op een berg
- Kon hem niet weerhouden om zijn carrière in de kerk voort te zetten
- Kwam uit adellijke familie
- (Scholastieke) filosoof, theoloog, heilige
o Scholastieke: Filosofische stroming die populair was in Middeleeuwen
dialectische methoden: voors en tegens van bepaalde vraagstellingen, tegens
worden weerlegd.
- Synthese van Christelijke theologie en werk Aristoteles
- Hoofdwerk: Summu Theologiae
Thomas en zijn tijd (1225-1274)
- Europa komt langzaam uit de middeleeuwen
, - Grote economische en culturele ontwikkeling Verstedelijking
- Universiteiten komen op (Bologna, Oxford, Salamance, Napels)
- Koninkrijk Sicilië kruispunt van culturen
o Via Sicilië kwamen werken Aristoteles naar binnen, maar ook kennis over
islam
- Keizer Frederik II: Kosmopoliet. Stupor mundi
- Aan Universiteit van Napels veel belangstelling voor Aristoteles en zijn Arabische
commentaren Averroes/lbn Rushd (De Commentator) en Avicenna/lbn Sina
o Kwam veelvuldig in aanraking met werken van Aristoteles en zijn Arabische
commentaren
o Speelt zeer cruciale rol van Thomas van Aquino
De tekst in vogelvlucht
- 90: geeft de definitie van ‘wet’
- 95.2: menselijke wetten alleen wetten voor zover zij van de wet van de natuur
afgeleid zijn. Wijken zij af van natuurwet => geen wetten, maar verdorvenheid van de
wet
o Alleen die wetten menselijk geldende wetten zijn die in overeenstemming zijn
met de natuurwet. Als dat niet is dan zijn het geen wetten, maar
verdorvenheid van de wet
- 96.4: op welke wijze kunnen wetten onrechtvaardig zijn?
- 96.6: mogen we de wet ongehoorzaam zijn?
Definitie van de wet
Wat is een wet? (=conceptuele vraag)
Een wet is “een bepaalde
1. Afgekondigde
o Moet publiekelijk afgekondigd worden zodat de mensen weten wat de wet is
2. Ordening van de rede
o Wet is bepaalde regel die mensen tot bepaalde handeling moet aanzetten of
juist vanaf houden. Soort leidraad voor toekomstig handelen. Zorgt voor
bepaalde orde in de samenleving
o De wet is zowel regel (toekomstig handelen) als een maat (verleden handelen
beoordelen
3. M.b.t. het gemeenschappelijke goede
o Moet niet gericht zijn op belangen van de heerser of regering zelf, maar op die
van de gemeenschap als geheel
4. En afkomstig van hem die de zorg voor de gemeenschap heeft (q. 90 a. 4)
o Door de juiste autoriteit worden afgekondigd
5. Wetten hebben dwingende kracht (q. 96 a. 5)
o Kunnen worden afgedwongen, desnoods met geweld
Wil iets een wet zijn, dan moet het aan deze criteria voldoen!
Verschillende soorten wetten (q. 91)
- Eeuwige wet: Gods ordening van de kosmos
- Natuurlijke wet: Eeuwige wet voor ons, voor zover wij deze kunnen kennen
- Menselijke wet: Positieve wetten (die in ons wetboek staat)
- Goddelijke wet: Openbaring (Bijbel)
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper laurabroeren0. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,49. Je zit daarna nergens aan vast.
