De samenleving
Kennismaking met de sociologie
Macionis, Peper & Van der Leun
12e editie, 2014
samenvatting
1
,1: Wat is sociologie?
Kernvragen:
- Wat maakt dat je via het sociologisch perspectief op een andere en stimulerende wijze naar de wereld gaat
kijken?
- Waarom is de sociologie belangrijk voor je toekomstige loopbaan?
- Welke rol speelt sociale verandering in het werk van sociologen?
1.1 Het sociologisch perspectief
Sociologie = het systematisch onderzoeken van de menselijke samenleving.
- Kern discipline: een geheel eigen gezichtspunt genaamd de sociologische visie of het sociologisch perspectief.
Sociologisch perspectief:
- Het algemene in het bijzondere zien: in het gedrag van bepaalde mensen kun je algemene patronen ontdekken.
De samenleving beïnvloedt het leven van mensen verschillend, samenleving heeft macht over gedrag,
gevoelens en gedachten van individuen.
- Het ongewone in het bekende zien: Niet wij bepalen hoe ons leven eruit ziet (het bekende idee) maar de
samenleving beïnvloedt onze beslissingen en ervaringen (ongewone). Soms is het niet direct duidelijk hoe
de samenleving dat doet.
Emile Durkheim (Franse socioloog, 1858-1917): toonde aan hoe sociale factoren het individuele gedrag kunnen
beïnvloeden: In het gedrag van afzonderlijke individuen zijn algemene sociologische patronen te ontdekken.
Verschijnselen die helpen bij het leren zien van de wereld vanuit sociologisch perspectief zijn:
- een bestaan in de marges: hoe groter marginaliteit van het individu (buitenstaander zijn), des te beter je het
sociologisch perspectief kunt hanteren. Ze zijn zich bewust van sociale patronen waar anderen niet bij
stilstaan.
- doormaken van een sociale crisis: Crisis brengt ons uit evenwicht, kan tot aannemen van sociologische visie
bewegen.
C. Wright Mills: armoede en sociale problemen worden niet door persoonlijke tekortkomingen van individuen
maar door de samenleving veroorzaakt.
Het sociologisch perspectief creëert eenheid door persoonlijke problemen tot maatschappelijke vraagstukken te
transformeren.
Het sociologisch voorstellingsvermogen: vermogen om te begrijpen wat er in de wereld gaande is.
1.2 Belang van een mondiale visie
Mondiaal perspectief: het bestuderen van de wereld in zijn geheel en de plaats van onze samenleving daarin.
Betekenis van globale perspectief voor sociologie: globaal bewustzijn is verlengstuk van sociologisch perspectief:
positie van onze samenleving in de wereld beïnvloedt de leden van die samenleving
Ogv economische ontwikkeling zijn er 3 groepen landen in de wereld te onderscheiden:
- Hoge-inkomenslanden (ca 50): rijke deel van wereld, landen met hoogste algemene levensstandaard, leveren
meeste goederen en diensten en inwoners bezitten meeste rijkdommen (vb: V.S., West-Europa, Japan)
- Middeninkomenlanden (ca 80 landen): Gemiddelde levensstandaard, grote sociale ongelijkheid, grote inkomens-
verschillen, vaak kleine rijke elite (vb: Azië, veel Oost-Europa, Latijns-Amerika, enkele Afrikaanse landen)
- Lage inkomenslanden (ca 60): lage levensstandaard, meeste inwoners arm maar sommigen extreem rijk. Tevens
weinig uitzicht op verbetering (meeste in Afrika, Azië)
In dit boek wordt rijke westen vergeleken met andere landen:
- leven van inwoners wordt gevormd door land waarin ze leven (bv aantal kinderen)
- contacten tussen samenlevingen zijn toegenomen (informatietechnologie)
- sociale problemen in westerse landen zijn in rest wereld veel erger (bv armoede, ongelijkheid man/vrouw)
- door globaal denken krijgen we meer inzicht in onszelf (bv materiële rijkdom tegenover rijk familieleven)
2
, In een wereld waarin de contacten tussen mensen toenemen, kunnen wij onszelf alleen maar begrijpen naar de
mate waarin we anderen begrijpen. Door sociologie kijk je op een andere manier naar de wereld om je heen.
1.3 Het sociologisch perspectief (SP) in de praktijk
1. sociologie en overheidsbeleid: SP speelt belangrijke rol bij tot stand komen wetten en overheidsmaatregelen
2. SP bevordert op individueel nivo onze persoonlijke groei en bewustwording: maakt mensen actiever en
bewuster
3. studie van sociologie is goede voorbereiding op arbeidsmarkt. Op alle werkterreinen waar je met mensen te
maken krijgt heb je voordeel van sociologische kennis.
1.4 Het ontstaan van de sociologie
18e en 19e eeuw: transformatie van samenleving door:
1. Industrialisering: veranderingen in productiestelsel, nieuwe energiebronnen, kleinschalige nijverheid werd
vervangen door fabrieken, scheiding werk en privé, oude tradities in gedrang.
2. Groei van steden: bevolking trok van platteland naar stad, zocht werk in fabrieken. Zorgde voor veel uitbuiting,
slechte levensomstandigheden, sociale problemen. Nieuwe wereld was anoniem.
3. Politieke veranderingen: mensen gingen anders denken door economische ontwikkeling en groei steden,
aandacht verschuift van morele verplichting tegenover God en koning naar eigenbelang (ideeën van
Thomas Hobbes, John Locke en Adam Smith). Nieuwe begrippen: vrijheid, rechten van het individu (vgl
onafhankelijkheidsverklaring VS, Locke)
Franse Revolutie betekende breuk met politieke en sociale tradities. Menselijke rede werd maatstaf.
Sociologie ontstond in landen waar grootste veranderingen zich voltrokken: Engeland, Frankrijk en Duitsland.
Ook eerder waren er al mensen geïnteresseerd geweest in de samenleving, zoals Confucius, Plato en Shakespeare.
Zij keken echter vooral naar de ideale samenleving in plaats van hun eigen samenleving.
Auguste Comte gebruikte in 1838 voor het eerst de term sociologie. Hij stelde dat er drie fasen aan de
ontwikkeling van het ontstaan van de sociologie vooraf waren gegaan:
• Theologische fase (tot ca 1350); de samenleving is zoals hij is door Gods wil.
• Metafysische fase (renaissance, 15e eeuw); de samenleving is niet natuurlijk en niet bovennatuurlijk. (Hobbes:
samenleving reflecteert de tekorten/egoïsme van de mens)
• Wetenschappelijke fase: de samenleving kan net als de fysieke wereld bestudeert worden. Deze fase werd
ingeleid door wetenschappers als Galilei, Newton, Copernicus. Grondlegger hiervan is Auguste Comte zelf,
gebruikte wetenschappelijke benadering ook voor samenleving. Wetenschappelijke waarneming was
enige bron van geldige kennis over de werkelijkheid. Dit wordt ook wel positivisme genoemd (= inzicht
verwerven op basis van wetenschappelijk onderzoek). Oncontroleerbare kennis wijzen zij af.
1.5 Sociologie en de moderne samenleving
Sociologie is ontstaan in periode van overgang (transitie) van traditionele naar moderne samenleving. Vanaf begin
probeerden sociologen om opkomst van deze samenleving en gevolgen daarvan te analyseren. Keken vooral naar
vraag of transitie leidde tot veranderingen in (on)gelijkheid tussen groepen mensen, veranderingen in sociale orde,
rationelere omgangsvormen.
Centraal begrip bij onderzoek naar sociale verandering is Moderniteit = sociale patronen die het resultaat zijn
van industrialisering (relatie heden en verleden, omvat vele sociale patronen)
modernisering = het sociale veranderingsproces dat in gang is gezet door de industrialisering
Veranderingen in NL: bevolkingsgroei, hogere levensverwachting, mediane leeftijd hoger, meer geld wordt aan
voedsel besteed, meer auto´s, meer echtscheidingen, hoger olieproducten verbruik
4 belangrijke kenmerken van modernisering (Berger, 1977):
1. verdwijnen van kleine traditionele (hechte) gemeenschappen
2. uitbreiding van persoonlijke keuzemogelijkheden: individualisering, mensen staan open voor verandering.
3. grotere sociale diversiteit: minder conformatie doordat familiebanden en geloofsovertuigingen minder
belangrijk werden, wetenschappelijk wereldbeeld, meer keuzemogelijkheden
4. oriëntatie op de toekomst en een groter tijdsbewustzijn: men richt zich meer op de toekomst, strakke
dagindeling, optimisme
3