Globalisering
Paragraaf 1,1: De wereld indelen
Globalisering en global village
De wereld is veranderd in een global village, een gebied dat steeds meer met
andere gebieden over heel de wereld te maken heeft, via allerlei sociale media. Dit
komt door de informatie en communicatietechnologie (internet, vliegtuig etc). De
sociale, economische, politieke en culturele relaties tussen landen nemen toe, dat
heet globalisering.
De wereld indelen
De mate van globalisering verschilt per land. We delen landen in regio’s in, op basis
van de geografie van een land (cultuur, politiek, economie, demografie). De mate
waarin een land globaliseert heet de globaliseringsindex.
Cultuurgebieden
De wereld kan je indelen in cultuurgebieden, (macro)regio’s met
gemeenschappelijke culturele kenmerken. Je kan het indelen op basis van
bijvoorbeeld taal, religie, gewoonten, waarden en normen, kunst, technologie etc. De
overgang grenzen gaan in het echt veel geleidelijker dan op de kaart. Op mondiaal
niveau zijn er vier brede overgangszones te onderscheiden:
- Grensgebied Noord-Amerika en Latijns-Amerika
- Gebied tussen Europa en voormalige Sovjet-Unie
- Landen tussen Noord-Afrika en Sub-Sahara-Afrika
- Zone tussen Rusland, Oost-Azië en Zuid-Azië
Elk land heeft zijn eigen identiteit ontwikkeld en de bevolking van een cultuurgebied
is dus niet homogeen. Via een derde taal kunnen landen met elkaar communiceren.
Dit heet de lingua franca en het is meestal de taal die door koloniale overheerser
werd gebruikt. Naast taal is de godsdienst een cultureel element wat de identiteit fors
kan beïnvloeden. Religie en politiek zijn in westerse landen goed gescheiden, maar
de politiek wordt stiekem wel indirect beïnvloed.
Politiek mozaïek
Als je de wereld gaat indelen op grond van politieke kenmerken, dan kan je het best
kijken naar de spreiding van de macht in een land. Het democratische gehalte meet
je met de democratie-index (eenheid tussen 0 en 10). Ook moet iedere burger
mensenrechten hebben en daar moeten de landen hun wetten op baseren, maar dit
gebeurt lang niet in elk land. Bijvoorbeeld in Tsjaad, Oezbekistan en Saudi-Arabië.
Rijke en arme regio’s
De mate van economische ontwikkeling kan je zien aan de hand van het bruto
binnenlands product per inwoner (bbp/inwoner). Dat is de totale geldwaarde van alle
,in een land geproduceerde goederen en diensten per hoofd van de bevolking. Voor
de welvaart deel je het bbp door het aantal inwoners. Onthoud:
- De cijfers zijn niet altijd betrouwbaar
- Het inkomen van de informele sector (dus niet officieel geregistreerd) en
zelfvoorziening wordt niet betrokken in het bbp
- Vaak is er niet rekening gehouden met de koopkracht. Bij regio-indeling
gebaseerd op het bbp, zijn de inkomens wel aangepast aan de
prijsverschillen.
Daarnaast kan je ook het bbp bekijken over een groter of kleiner gebied. Dan heet
het bruto regionaal product per inwoner (brp/inw).
In sommige landen is er sprake van regionale ongelijkheid en sociale ongelijkheid.
Vooral in arme landen is er vaak een rijke bovenlaag (elite) en de rest van het volk
staat daaronder.
Beroepsbevolking
De economische ontwikkeling kan je ook afleiden uit de samenstelling van de
beroepsbevolking. Die verandert als het ontwikkelingspeil toeneemt. De
beroepsbevolking zijn alle mensen tussen de 15 en 65 jaar die betaald werk doen of
zoeken.
Tertiaire sector: zorgen dat het eindproduct verkocht wordt aan de consument
Secundaire sector: zorgen ervoor dat de grondstoffen verwerkt worden
Primaire sector: zorgen voor grondstoffen
De tertiaire sector is in arme landen groot, door de grote informele sector (bedrijven
die niet officieel genoteerd staan en dus ook niet meedoen met de
beroepsbevolking, waardoor de tertiaire sector statistisch gezien groter wordt).
Dicht- en dunbevolkte regio’s
De bevolkingsspreiding is heel onregelmatig op de wereld. De bevolkingsdichtheid
verschilt heel erg per regio. Soms wonen er gemiddeld heel veel mensen,
bijvoorbeeld in steden, maar soms wonen er bijna geen mensen door temperatuur of
gebergte. Welvarende gebieden zijn over het algemeen sterk verstedelijkt. De
verstedelijkingsgraad (of urbanisatiegraad) ligt nu op 50%. Het verstedelijkingstempo
ligt erg hoog in ontwikkelingslanden. De steden daar groeien erg snel. De grote van
de steden zijn daar groter dan in rijke steden.
,Paragraaf 1,2: Scheidslijnen in Europa
Eurazië, of Europa en Azie?
De grens tussen Europa en Azië is lastig te herkennen. Er is geen duidelijke
natuurgrens en ook geen cultuurgrens. De meningen over de oostgrens van Europa
zijn erg verdeeld. Vroeger was er sprake van veel diffusie in Europa en Azië.
Daardoor is een geleidelijke grens ontstaan. Een voorbeeld hiervan is de taal. Alle
Europese talen stammen af van dezelfde soort taal.
Staatkundig verbrokkeling
Europa is in loop van tijd erg veranderd. Vroeger waren er twee groten staten,
Sovjet-Unie en Joegoslavië, dat nu bestaat uit onder andere Letland, Oekraïne,
Kroatië etc. Geopolitiek wordt gebruikt om de machtsverhouding aan te geven
tussen landen. De geopolitieke macht van Sovjet-Unie en Joegoslavië verminderde
eind jaren tachtig en vele landen keerden zich af van Rusland. De machtsverhouding
verandert. Vooral in de Balkan en Kaukasus leven er veel verschillende volkeren
naast of door elkaar. Heel vaak heeft de natievorming (samenhang staat) nog niet
voldoende tijd gehad. De weerstand die sommige volkeren geven, kan lijden tot
regionalisme. Dat betekent dat een groep mensen met dezelfde identiteit zich
afscheiden in een van een land (Catalonië). Het afscheiden van landen kan ook
komen door economische factoren. De inkomensverschillen erg of er zijn grote
economische groeiverschillen. Slowakije voelde zich bijvoorbeeld economisch
achtergesteld.
Eenwording en blokvorming
Er vindt veel blokvorming plaats in Europa. Het grootste voorbeeld is de nog steeds
ontwikkelende Europese Unie. Door de snelle uitbreiding is de globalisering in dit
samenwerkingsverband sterk toegenomen. De EU staat de laatste jaren erg onder
spanning door onder andere Griekenland en het vluchtelingenprobleem. Landen
willen meer zelfstandigheid. Op economisch gebied is de samenwerking prima, maar
in het politieke gebied zijn er veel meningsverschillen.
Krimp in Europa
De bevolkingsgroei in Europa is klein. De europese landen hebben een hoog
ontwikkelingspeil en bevinden zich in de laatste fase van de demografische transitie.
(De overgang van een niveau van hoge geboorte- en sterftecijfers naar een laag
niveau van geboorte- en sterftecijfers.)
Fase 1:
- Leven van ambacht en landbouw
- Geboortecijfers zijn hoog, maar de bevolking groeit niet snel vanwege hoge
sterftecijfers.
- De schommelde medische hygiëne speelt een grote rol in het sterftecijfer
, Fase 2:
- De medische zorg is verbeterd waardoor het sterftecijfer daalt.
- Het geboortecijfer blijft hoog
- Drinkwatervoorziening, riolering etc verbeteren
Fase 3:
- Daling geboortecijfer door verstedelijking. De sociale en kerkelijke invloed
neemt af op de gezinsgrootte, doordat woningen in de stad te klein zijn en
opvoeding en school worden duurder.
- Het sterftecijfer daalt ook, vooral vanwege de daling van kindersterfte.
Fase 4:
- Geboorte en sterftecijfers liggen beide op een laag niveau
- Bevolkingsgroei stagneert
- Er is een kleiner aandeel jonge vrouwen
Fase 5:
- Vergrijzing zorgt voor hoog sterftecijfer en laag geboortecijfer
- Sterfteoverschot
Migratie
Bij de groei en krimp van een land moet je niet alleen kijken naar het transitiemodel,
maar ook naar de sociale bevolkingsgroei. Het kan namelijk ook te maken hebben
met bijvoorbeeld veel emigratie.
Demografische druk
Leeftijdsopbouw een een belangrijk demografisch kenmerk. De opbouw kan je lezen
uit een bevolkingsdiagram. Naast groei en krimp van de bevolking, kan je ook de
actieve en niet-actieve bevolking aflezen. De demografische druk is de verhouding
tussen productieve en niet-productieve leeftijdsgroepen.
In veel europese landen neemt de demografische druk
toe. Europa vergrijst en ontgroent.
