Hersenschimmen, J. Bernlef
Samenvatting
Het begint allemaal op een zondagmiddag in de
winter. Maarten Klein staat zoals altijd voor het
raam te wachten tot de schoolkinderen zich
verzamelen bij de bushalte voor het huis. Maar
de kinderen komen niet, en pas wanner Vera
hem corrigeert, herinnert hij dat het zondag is.
Hij wacht tot de lente komt. Het is niet de eerste
keer die dag dat hij iets vergeet. Het is ook niet
de laatste keer. Tot zijn verwondering bevindt hij
zich ineens in het washok, hij kan zich niet meer herinneren wie
er in ‘The heart of matter’ aan het lezen is, en wanneer Vera
later met een verscheurde krant van de wc komt, zegt hij dat
Robert dat gedaan heeft. Toch bezorgt iets binnenin hem een
gevoel van schaamte. Hij slaapt die nacht slecht. ‘s Ochtends
maakt hij een nieuwe vergissing: hij geeft Vera suiker in haar
koffie, terwijl ze dat al tien jaar niet meer doet. Na het ontbijt
gaat hij met Robert wandelen. Hardop in zichzelf pratend loopt
hij naar het dorp. Ook in de taverne achtervolgt de verwarring
hem: hij ziet het meisje achter de bar, Susan, aan voor Karen,
zijn jeugdvriendinnetje. Later in het plaatselijke antiquariaat
vraagt Philip Maarten hoe ‘The heart of matter’ bevallen is. Die
vraag verwart hem en daarom antwoordt hij ontwijkend. Weer
buiten stopt er een auto vlak voor hem. Het is Vera, die hem
doodongerust vraagt waar hij de halve dag heeft uitgehangen.
Bovendien heeft hij onderweg de hond vergeten. En aan
vergissingen komt die dag voorlopig nog geen eind. Maarten
besluit die avond vroeg naar bed te gaan. Maar de volgende
dag neemt de verwarring eerder toe dan af. Het begint al als hij
wakker wordt en meent dat de muren van de kamer verkeerd
om heen staan. Als hij beneden niemand aantreft, gaat hij
ervan uit dat Vera naar de bibliotheek is waar ze werkt als
vrijwilliger. Hij ontbijt zeer ´gezond´ met een halve koude kip,
ananas, leverpastei en cookies, waarna hij naar zijn werk wil
gaan. De deur zit echter Op slot en de sleutels zijn onvindbaar
en daarom forceert hij de deur met een schroevendraaier.
Buiten loopt hij naar het zomerhuis waar de IMCO zal
vergaderen. Ook hier blijkt deur Op slot te zitten en wederom
verschaft Maarten zich de toegang met de schroevendraaier.
, Binnen is er niemand, ineens wordt hij misselijk en nadat hij
buiten heeft overgegeven realiseert hij zich waar hij is. Hij haast
zich naar huis, Vera is ondertussen ook thuis gekomen. Ze is bij
dr. Eardly geweest, om Maartens toestand te bespreken. Die is
zich echter van geen kwaad bewust, totdat Vera hem duidelijk
maakt dat er vanochtend toch wel wat dingen zijn misgegaan.
Op advies van de huisarts probeert Vera Maartens geheugen
weer op te frissen met oude foto’s, maar haar inspanningen
hebben weinig succes. Laat in de middag komt dr. Eardly nog
eens langs, maar omdat Maarten hem niet herkent, is hij
meteen op zijn hoede. De hele avond is hij bezig met het
probleem van herinneren en vergeten, maar als ze naar bed
gaan is zijn ongerustheid grotendeels verdwenen. Als hij de
volgende ochtend opstaat, weet hij nog wel dat er iets met hem
aan de hand is, maar hij ziet de ernst van de situatie niet in.
Intussen komt zijn afnemend oriëntatievermogen steeds meer
naar buiten. Als hij ‘s middags ziet hoe Robert vergeefse
pogingen doet het huis binnen te komen, pakt Maarten een
stoel en gooit die door de ruit. Dr. Eardly komt voor de derde
keer langs en opnieuw voelt Maarten zich door hem bedreigt,
nu is de methode Simic geboden. Karl Simic was een van
Maartens collega’s bij de IMCO, die hem op een dag vertelde
hoe je ‘onzichtbaar’ kon worden. Ten eerste: herhaal met
beleefde glimlach de woorden van je gesprekspartner terwijl je
ter ondersteuning vriendelijk met het hoofd knikt. Ten tweede:
begin met alles te bevestigen, maar ontneem door veelvuldige
herhaling meteen het bevestigende karakter aan wat je zegt.
Loop tenslotte zonder omhaal de kamer uit, waardoor je je
tegenstander in de opperste verwarring achterlaat. Het
vervreemdingsproces zet door: op een dag verwart hij Vera met
zijn moeder, en Phil Taylor, het meisje dat hen komt helpen
leert hij al helemaal niet meer kennen. De volgende dag blijkt
hij zich in bed bevuild te hebben. Hij verwijt het de twee
vrouwen, zij hadden hem immers niet vast moeten binden.
Naarmate de tijd verloopt, maakt Maartens denken steeds meer
en vaker plaats voor simpel registreren van zintuiglijke
waarnemingen. En dan zit er soms plotseling weer verband in
de dingen, en is hij, korte tijd, weer in staat een normaal
gesprek te voeren met anderen. Maar zijn verleden dringt
steeds meer binnen in het heden, en op een van die momenten
ontsnapt hij uit huis. Zonder hond echter komt er van wandelen
weinig of niks en dwalend door de duinen wordt hij opgepikt