Onderwijsgroep 1. Biologische Determinanten
Leerdoelen bij probleem 1.
Gelezen bronnen:
1. Buss, D. M. (2012). Scientific Movements Leading to Evolutionary Psychology. In
Evolutionary Psychology: the new science of the mind (pp. 2–33). Pearson.
2. Buss, D. M. (2012). The new science of evolutionary psychology. In Evolutionary
Psychology: the new science of the mind (pp. 35–41). Pearson.
3. Ramaekers, S. & Suissa, J. (2012). Good Enough Parenting?. In The Claims of
Parenting: Reasons, Responsibility and Society (pp. 73–97). Springer.
4. Hoghughi, M., & Speight, A. N. P. (1998). Good enough parenting for all children — a
strategy for a healthier society Archives of Disease in Childhood, 78, 293-296.
1. Wat is de evolutietheorie van Darwin?
Wat is natuurlijke selectie en wat is seksuele selectie?
Inclusive fitness (Hamilton): classical fitness (eigen reproductiesucces) + de effecten van
jouw acties op het reproductieproces van jouw genetische familieleden (bijvoorbeeld door je
broer/zus/neef/nicht te voorzien van voedsel om te overleven, zodat dus ook de genen
overleven).1
Darwin gaat er vanuit dat eigenschappen van levende organismen bruikbare functies hebben
functionalisme
Darwins theorie over natuurlijke selectie: variatie, overerving en selectie
Organismes variëren op allerlei vlakken en dat is essentieel voor het proces van evolutie
( variatie). Daarnaast zijn sommige variabelen overgeërfd. Alleen de variabelen die
overgeërfd zijn, spelen een rol bij evolutionaire processen ( overerving). Organismes met
bepaalde overgeërfde variabelen planten zich meer voort, juist omdat die variabelen hen
helpen bij het overleven en/of reproduceren ( selectie). In het kort bestaat natuurlijke
selectie uit veranderingen over de tijd, die te wijten zijn aan differentiale reproductieve
successen van overgeërfde variabelen.
Focus op adaptaties als gevolg van succesvolle overleving
Darwins theorie over seksuele selectie
Rare structuren, zoals de veren van een pauw, kon Darwin niet verklaren vanuit zijn theorie
over natuurlijke selectie. Dit soort features zouden eerder zorgen voor meer natuurlijke
vijanden, dacht hij. Ook viel hem op, dat er bij sommige soorten veel verschil in uiterlijk was
tussen de mannetjes en vrouwtjes.
Focus op adaptaties als gevolg van succesvolle voortplanting
Darwin vond twee manieren waarop seksuele selectie kan plaatsvinden: intraseksuele
competitie en interseksuele selectie. Bij intraseksuele competitie strijden twee leden van
één geslacht om zich voort te planten. Bij interseksuele selectie heeft één van de
voortplantingspartners opvallende eigenschappen die de ander aantrekken, zoals de veren
van een mannetjespauw.1
Drie theorieën over de oorsprong van complexe adaptieve mechanismen:2
1) Creationisme/intelligent ontwerp
Deze theorie beweert dat alle planten en dieren gecreëerd zijn door ‘’een grote
goddelijkheid. Dit is geen wetenschappelijke theorie, want het kan niet empirisch
getest worden, er is geen wetenschappelijk bewijs voor en biedt geen uitleg voor
eerder gevonden organische mechanismen. Daarom is het meer een kwestie van
religie en geloof, dan van wetenschap.
2) Zaaitheorie
Volgens deze theorie vindt het leven zijn oorsprong niet op aarde. Het zou via een
meteoriet of buitenaardse wezens op deze planeet gebracht zijn. Deze theorie is
meetbaar, maar toch zijn er drie problemen. Er is momenteel geen wetenschappelijk
bewijs voor, de theorie heeft niet tot nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen geleid,
, en, als belangrijkste, als buitenaardse wezens het leven hier hebben geplant, welke
causale processen zijn dan aan hun vooraf gegaan?
3) Evolutie door natuurlijke selectie
Deze theorie is wel te onderbouwen; het legt bestaande feiten uit, leidt tot nieuwe
voorspellingen en biedt ondersteuning in belangrijke domeinen van wetenschappelijk
onderzoek.
Drie producten van evolutie:2 Bedenk voorbeelden van alle drie voor het tentamen!
1) Adaptatie
Adaptaties hebben een genetische basis. Deze passen zich (gradueel) aan waaraan
in de huidige setting behoefte is. Betrouwbaar ontwikkelende eigenschappen
(bijvoorbeeld lopen) zijn niet per se aanwezig vanaf de geboorte. Deze
eigenschappen zijn dan nog niet gelijk nodig. Adaptaties vinden plaats onder selectie;
de nuttige eigenschappen moeten behouden worden. De functie verwijst naar een
evolutie van een op te lossen adaptief probleem. Zo draagt het bij aan overleving of
reproductie.
2) Bijproducten
Bijproducten geven geen oplossing voor een adaptief probleem en hebben geen
functioneel ontwerp. Ze zijn ontstaan náást de adaptatie (bijvoorbeeld een navel
ontstaat als bijproduct van de navelstreng die nodig is voor de ontwikkeling van een
foetus).
3) Willekeurige effecten/ ruis
Willekeurige effecten kunnen ontstaan door een mutatie of fout in de ontwikkeling.
Deze effecten kunnen soms het functioneren van het organisme belemmeren. Het
verschil met een bijproduct is, dat willekeurige effecten niet gepaard gaan met een
adaptatie en bijproducten wel. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het glazen omhulsel
van een gloeilamp. Die kan imperfect zijn, maar zorgt niet voor een beperking in de
werking van de lamp.
Wetenschappers zijn het erover eens dat adaptaties het primaire product zijn van evolutie.
En dus bestaat de kern van alle menselijke en dierlijke natuur uit een grote collectie van
adaptaties.
Welk bewijs is er voor?2
Vergelijking tussen soorten
Analogie: veel overeenkomsten, maar niet dezelfde voorouder (bijen en vogels)
Homologie: wel dezelfde voorouder (mensen en apen)
Convergente evolutie: verschillende soorten passen zich op dezelfde manier aan voor
vergelijkbare problemen in de omgeving
Fossielen
Er zijn verschillen gevonden in botten over de tijd.
Embryologische ontwikkeling
Bepaalde dieren hebben dezelfde embryologische ontwikkeling, waardoor het zo zou kunnen
zijn dat ze dezelfde voorouders hebben.
Kunstmatige selectie
Bij het fokken van dieren kiezen ze voor het dier met de beste eigenschappen.
Directe observatie
Zien dat diersoorten veranderen door veranderingen in de omgeving.
Welke misvattingen zijn er over evolutie?1
, 1) Natuurlijke selectie en seksuele selectie zijn de enige oorzaken van evolutionaire
verandering
Naast deze theorieën zijn er andere oorzaken van evolutie te noemen. Deze zijn als
volgt:
Genetic drift: dit zijn willekeurige veranderingen in de genen van een
populatie/soort
Founder effect: een klein deel van de populatie scheidt zich af van de groep
Genetic bottle neck effect: door een ‘ongeluk’ wordt een deel van de populatie
uitgeroeid
2) Evolutie door natuurlijke selectie is opzettelijk
3) Je kan evolutie zien gebeuren (kan wel bij micro-organismen)
4) Menselijk gedrag is genetisch bepaald (juist door de omgeving interactionisme)
5) Evolutionair bepaalde zaken kunnen niet veranderd worden (vooral betrekking op
gedrag evolutionaire kennis kan gebruikt worden voor gedragsverandering)
6) De huidige mechanismen zijn optimaal (er is altijd een afweging tussen kosten en
baten)
7) Weinig gebruik van ledematen zorgt voor kleinere ledematen en andersom
(Lamarckiaanse evolutie)
8) Evolutie heeft een doel
9) Evolutie komt ten goede aan individuen en groepen (juist aan genen)
2. Hoe werkt overerving?
Theorie van Mendel
Overerving is geen mengeling van genen, maar het resultaat van het doorgeven van
pakketten van genen. Genen ontstaan niet door ervaring, maar puur door overerving en die
zijn dus al vanaf de geboorte aanwezig. Je genetische code ligt in principe vast, behalve bij
mutaties.
(zie blok 1.5 voor meer info over genen, DNA, etc.)
Verband tussen overerving en evolutie
Sommige genetische kenmerken zijn juist wel of niet gunstig. Degenen met de genen die het
best aangepast zijn om te overleven, zullen zich meer voortplanten en zo zullen alleen die
genen zullen worden doorgegeven (witte en zwarte vlinders).
3. Wat wordt er bedoeld met de theorie van good enough parenting?
Good enough parenting: genoeg kunnen voorzien in de behoeften van het kind.
Ouders hebben vaak een nogal instrumentele houding naar hun kinderen; elke ouder wil dat
zijn of haar kind bepaalde dingen is en doet. Deze houding kan gezien worden als negatief
t.a.v. een responsieve en receptieve manier van zorgen.
De wetenschap vraagt ouders om hun kind gewoon als kind te zien. Daarbij moeten ze hun
verwachtingen en opvattingen over hoe ze hun relatie met dat kind willen zien loslaten.
De wetenschap ziet goed ouderschap als een causaal verband tussen gedrag van ouders en
bepaalde uitkomsten voor hun kinderen. Dit is foutief, want het impliceert dat er een duidelijk
punt is waar gemeten kan worden hoe succesvol ouderschap is. Zo simpel is het niet.
Ouders leven net als hun kinderen in een sociale wereld. Die wereld kan niet los gezien
worden van het ouderschap – die werelden zijn met elkaar verweven.
Het is niet realistisch en niet helpend om perfectie van ouders te verwachten. Wanneer we
dit wel doen, ondermijnen we de grootste groep ouders die goed genoeg zijn in het voorzien
in de behoeften van hun kind(eren).3
Winnicott was degene die good enough parenting introduceerde. Daarbij erkende hij dat het
onbehulpzaam en onrealistisch is om perfectie van ouders te verwachten.
In de eerste jaren is een kind erg afhankelijk van de ouders. Good enough parenting slaat
dan vooral op fysieke en emotionele geborgenheid, bescherming en gehechtheid. Dit vormt
de basis voor mentale gezondheid en zelfvertrouwen. De emotionele behoeften van een kind
kunnen onderverdeeld worden in drie kopjes:
, 1) Liefde, zorg en aandacht
2) Consistentie in het aangeven van grenzen
3) Het mogelijk maken van ontwikkeling
Het is noodzakelijk om in al deze velden te voorzien, zodat het kind op kan groeien tot een
emotioneel veilige, volledig ontwikkelde en competente volwassene.4
Hoe is deze theorie gerelateerd aan evolutie?
Winnicotts defenitie van een moeder die goed genoeg is: ze begint door zich volledig aan
haar baby aan te passen, om vervolgens naarmate de tijd vordert zich steeds minder aan
haar kind aan te passen, omdat het kind steeds meer vermogen heeft om met haar eigen
falen om te gaan. Een ‘good enough parent’ moet zijn of haar kind(eren) dus leren om
zichzelf steeds beter staande te kunnen houden.
Wanneer naar perfectie wordt gestreefd, zal een kind alles aangereikt krijgen en niet leren
om met tegenslag om te gaan. Dit zal hem of haar een zwakkere evolutionaire positie
geven.3 Curling ouders
Zo zal de overlevingskans van het kind kleiner worden, en dus vermindert de
reproductiekans. Het kind heeft namelijk te weinig aanpassingsvermogen.
