PowerPoint:
- Oostenrijkse geschiedenis na 1918-1955
1919 Republiek Duits-Oostenrijk (1e Republiek) uiteenvallen van het Habsburgse rijk,
natiestaten.
1934-38 Katholieke Standenmaatschappij (dictatuur tegen de nazi's) Austrofascisme
1938 (13 maart) “Anschluss” aan Hitlers Duitsland (ondanks het verbod op de
geallieerden en het Verdrag van St. Germain)
1943 Moskou memorandum. Hierin verklaren de geallieerden dat Oostenrijk het
eerste slachtoffer is van de nazi-agressiepolitiek. Opoffering mythe.
1945 Opdeling in 4 bezettingszones.
1955 Staatsverdrag 2e Republiek 26 oktober 1955 - tot op heden vertrok de laatste
bezettingssoldaat. Nationale feestdag.
- Keizerin Sissi (1837-1898)
- Belangrijkste kenmerken van de literatuur van de eeuwwisseling
Kritiek op naturalisme is het uitgangspunt voor alle trends in stijlpluralisme:
impressionisme, expressionisme, art nouveau, symbolisme, dadaïsme, futurisme,
neoromantiek
- Centrale beleving van het fin de siècle:
"Geleidelijke ontbinding van stabiele systemen" (Gotthart Wunberg) evenals
beëindiging van holistische structuren (staat, kerk) Oprichting van nieuwe systemen
met holistische eisen.
- Als een illustratie
La valse door Maurice Ravel Gemaakt tussen 1906 en 1920.
Apotheose van de wals
https://www.youtube.com/watch?v=TMSgWhIENSk
- Tussen tolerantie en antisemitisme in Wenen
Keizer Franz Josef was tolerant ten opzichte van het jodendom, in tegenstelling tot
Dr. Karl Lueger: De controversiële burgemeester van Wenen (vertegenwoordiger
van het economisch antisemitisme)
Kaiser weigerde twee jaar lang het ambt van burgemeester te ondertekenen!
"Politiek antisemitisme als massaverschijnsel werd geboren in Wenen en de maker
ervan heet Lueger, zijn leerling en bewonderaar Hitler." (Gerald Stieg)
Dr. Karl Lueger tijdens een stadstour in Wenen
- Antisemitisme in Wenen
Lueger:
Ja, weet je, antisemitisme is een heel goed agitatiemiddel om in de politiek te
komen; maar als je daar eenmaal bent, kun je het nooit meer gebruiken, want het is
een gepeupel sport! "
- Karl Lueger 1908, van toen en nu
Hitler:
“In ieder geval leerde ik langzaamaan de man en de beweging kennen die destijds
het lot van Wenen bepaalden: Dr. Karl Lueger en de Christelijke Sociale Partij. Toen
ik naar Wenen kwam, was ik vijandig tegenover hen beiden. De man en de beweging
werden in mijn ogen als 'reactionair' gezien. Het gebruikelijke
rechtvaardigheidsgevoel moest dit oordeel echter evenzeer veranderen als ik de
kans kreeg om de mens en het werk te leren kennen; en langzaamaan groeide een
, eerlijk oordeel uit tot onverholen bewondering. Tegenwoordig zie ik de man als de
machtigste Duitse burgemeester aller tijden, zelfs meer dan voorheen. ”
- Adolf Hitler: Mein Kampf. Blz.54-65.
- Joods leven in Wenen rond 1900
Aan het begin van de eeuw had Wenen de op een na grootste joodse gemeenschap
na Warschau (11%), veel vertegenwoordigers van de elite kwamen uit het
jodendom, Gustav Mahler, Sigmund Freud, Arthur Schnitzler, Theodor Herzl
Praag, Boedapest en Wenen oefenden een grote aantrekkingskracht uit op de jonge
joodse generatie van, geassimileerd judaïsme, zionisme, Karl Kraus: tegenstanders
van het zionisme
- Voorbeeld van Luegers polemiek
“Hier in ons vaderland Oostenrijk is de situatie zodanig dat de joden een invloed
hebben verworven die hun aantal en belang te boven gaat. (Interjectie: Heel waar!)
In Wenen moet de arme vakman zaterdagmiddag gaan bedelen om het werk van zijn
handen te gebruiken, hij moet bedelen bij de joodse meubelhandelaar. (Heel
correct!) Bij ons is de invloed op de massa in handen van de Joden, het grootste deel
van de pers is in hun handen, het overgrote deel van het kapitaal en vooral de grote
bedrijven zijn in handen van de Joden, en de Joden beoefenen hier terrorisme hoe hij
niet als woede kan worden beschouwd. Voor ons gaat het vooral in Oostenrijk om de
bevrijding van de christenen uit de overheersing van het jodendom. (Levendige
bravo! Spreker met een verheven stem: ) We willen vrije mannen zijn op de bodem
van onze vaders en het christelijke volk moet regeren waar hun vaders bloedden.
(Donderend applaus.) "
- Franz Kafka (1883-1924)
“Het expressionisme is ontstaan als verzet tegen het materialisme van het
naturalisme en de reproductie van de werkelijkheid. De expressionistische kunst
wilde de waarden van de geest en de ziel herstellen. Aanhangers van het
expressionisme ijverden voor een nieuwe, betere sociale mensheid. Hun kunst geeft
een duidelijk signaal dat de aanhangers ontevreden zijn met de bestaande toestand.”
http://literairestromingen.blogspot.com/p/expressionisme.html
- Hugo Ball (1886-1927)
Het Dadaïsme was, net als het futurisme, een korte, maar heftige kunststroming. De
dadaïsten dreven de spot met de normen en waarden van die tijd. Ze gooiden de
meningen over goede smaak in kunst en literatuur in de prullenbak. Die meningen
beschouwden zij als culturele kenmerken van een samenleving die bestaat uit
hebzucht en materialisme, met oorlog en ellende tot gevolg.
http://kunst-modernisme.blogspot.com/p/dada-1916.html
- René Margritte (1898-1967)
Het surrealisme had (net als Dada) een negatief beeld van de bestaande
maatschappij, maar wilde een positieve bijdrage leveren. Dromen, visioenen en
erotische fantasieën stonden in het surrealisme centraal. Zij zochten een hogere
werkelijkheid achter de uiterlijke verschijningsvorm (sur-realité).
Aan deze gedachtegang lagen de denkbeelden van de psycholoog Sigmund Freud ten
grondslag, die toentertijd de basis legde voor de psychoanalyse. De visuele
verbeeldingskracht moest worden losgemaakt van het verstand en de logica,
waardoor het onderbewustzijn suggestieve voorstellingen kan scheppen.
- Hyperinflatie:
December 1922: 1 dollar = 7589 mark
, Augustus 1923: 1 dollar = 1 miljoen mark
Oktober 1923: 1 dollar = 40 miljard mark
Herstel van de Duitse munteenheid door Gustav Stresemann met de introductie van
de Rentenmark (vaste munt, beveiligd door goud en deviezen)
- The Roaring Twenties 1924-1929
Korte periode van economische opleving, die wordt onderbroken door de Grote
Depressie van 1929. (Prijsdaling op de Amerikaanse beurzen)
Stijging van de werkloosheid in Duitsland (tot 1932 ongeveer 8 miljoen)
1931 Bankcrash (Creditanstalt in Wenen)
- Nieuwe zakelijkheid
De term werd in 1925 bedacht door Georg Friedrich Hartlaub in verband met een
tentoonstelling van post-expressionistische kunst in Mannheim.
Positief tastbare realiteit wordt getrouw aan het object gepresenteerd.
"Magisch realisme"
Kernterm: kilheid, "bevroren idyllische stemming, emotieloze vorm"
- Otto Dix
"Die Skatspieler”
- Oskar Schlemmer
- Christian Schad
- Onderwerpen van de nieuwe zakelijkheid
Gevolg van de economische crisis voor de moderne werknemer
Realiteit in de moderne industriële samenleving
Mensen en massa
Kritiek op het expressionisme (vraag naar realiteit en eenvoud van stijl)
Kunst moet een instrument zijn voor de objectieve beschrijving van de buitenwereld;
(Alfred Doblin)
Literatuur minder interpretatie van de wereldorde maar naar de buitenwereld
duidelijk representeren
Referenties: Functiewaarde, de representatie van het dagelijks leven is
Reportage verbreedt de roman
- Vertegenwoordiger van de nieuwe zakelijkheid
Alfred Döblin Berlijn Alexander Platz 1929
Egon Erwin Kisch De waanzinnige verslaggever
Joseph Roth Ontsnapping zonder einde
Bertolt Brecht: Three Groschenoper
Erich Kästner: Utility poëzie: De lyrische huisapotheek
- Bertolt Brecht (1898-1956)
Threepenny Opera: speelt zich af in het milieu van de onderwereld en is een
mengeling van Bijbelse citaten, subtiele aforismen en schurftaal;
Grootste theatrale succes van de 20e eeuw
"Emotioneel theater is dood. Gevoelens zijn een privéaangelegenheid." (Brecht)
Liederen illustreren de koude blik en de levenshouding van die tijd:
"Eerst is er eten, dan moraal."
- Moritat van Mackie Messer
◦ Mackie Messer ◦ Jenny Towler ward gefunden
Mit 'nem Messer in der Brust
Text: Bertolt Brecht Und am Kai geht Mackie Messer,
