Thaler, R., & Sunstein, C. (2015). Nudge: Naar betere beslissingen over gezondheid, geluk en
welvaart. Amsterdam: Uitgeverij Business Contact.
Vonk, R. (2017). Sociale psychologie. Amsterdam: Boom.
Samenvatting
Het vak ‘Kiezen en Beslissen’ gaat over hoe mensen beslissingen maken en hoe die beslissingen
beïnvloed kunnen worden.
‘’WEEK 1: Inleiding
Keuzearchitect
Een keuzearchitect is iemand die verantwoordelijk is voor het organiseren van de context waarbinnen
mensen beslissingen nemen. Enkele voorbeelden van een keuzearchitect zijn:
Systeemontwerper: Als iemand een systeem ontwerpt om kandidaten te selecteren
door middel van een geheime stemming;
Arts: Als iemand arts is en hij de behandelingen die een patiënt ter beschikking staan
beschrijft;
Ouder: Als iemand een ouder is en hij de diverse onderwijsmogelijkheden aan zijn
zoon/dochter uitlegt.
Sturen van gedrag………………………………………………………………………………………………..
Er zijn twee manieren om gedrag te sturen, te weten:
Nudge: Bij nudge is er spraken van libertair paternalisme, ofwel een duwtje in de goede
richting. Het libertair paternalisme betekent het sturen van gedrag door de keuzecontext te
beïnvloeden.
Libertair paternallisten vinden dat mensen vrij moeten zijn om te kiezen. Ze streven
ernaar beleid te ontwerpen dat de keuzevrijheid respecteert of vergroot.
Belonen en straffen: Belonen en straffen houdt in dat gewenst gedrag beloond wordt en dat
ongewenst gedrag bestraft wordt. Een voorbeeld van een beloning is geld krijgen wanneer er
gewerkt wordt en een voorbeeld van straffen is een boete krijgen wanneer er te hard gereden
wordt.
Hoe beïnvloed je ‘verkeerde’ keuzes?:
……………………………………………………………………….
Er zijn twee manieren om ‘verkeerde’ keuzes te beïnvloeden, namelijk:
Libertair: Libertair houdt in dat de vrijheid om te kiezen niet ontnomen worden.
Paternalisme: Paternalisme houdt in dat de keuzevrijheid van een persoon of groep wordt
ingenomen voor hun eigen best wil. Het is dan ook legitiem om het gedrag van mensen
zodanig te beïnvloeden dat ze langer, gezonder en beter leven. Het beleid is paternalistisch
wanneer het probeert de keuzes zodanig te beïnvloeden dat keuzemakers, naar hun eigen
oordeel, beter af zijn.
Libertair paternalisme: Het libertair paternalisme is een relatief zwakke, softe en niet-
ingrijpende vorm van paternalisme, omdat keuzes niet worden geblokkeerd, uitgesloten of
aanzienlijk worden belast. Wanneer mensen bijvoorbeeld willen roken of een ongeschikte
ziektekostenverzekering willen keuzen, zullen libertair paternalisten hen niet dwingen om hun
gedrag te veranderen.
Enkele voorbeelden van libertair paternalisme:
Keuzearchitectuur: Een vliegje in de toiletpot zorgt ervoor dat mannen minder
knoeien tijdens het plassen.
Keuzearchitectuur: Door Holle Bolle Gijs zullen mensen sneller hun afval opruimen.
Keuzearchitectuur: Door de pianotrap zullen mensen eerder de trap pakken in plaats
van de roltrap.
, Het gezamenlijke aspect van libertair paternalisme is dat het positieve gedrag aantrekkelijker
wordt gemaakt.
Econ versus human
Econ Human
Een econ streeft naar nutsmaximalisatie (de De invloed van psychologische factoren, zoals
hoogste opbrengst verkrijgen). (risico-)perceptie, attitudes, emoties, leer-
processen en sociale beïnvloeding.
Een homo economicus kiest rationeel en De homo economicus bestaat niet.
objectief het meest aantrekkelijke alternatief uit
het hele aanbod.
Een econ stelt het eigenbelang boven het Het psychologisch inzicht helpt om het gedrag
belang van anderen (egoïstisch). realistischer te verklaren, te voorspellen en te
beïnvloeden.
Een econ reageert primair op financiële prikkels. Een human reageert ook op financiële prikkels,
maar wordt daarnaast ook beïnvloed door een
Een voorbeeld: Wanneer de overheid belasting duwtje in de goede richting.
heft op snoep, zullen ze minder snoep kopen,
maar ze zullen niet beïnvloed worden door
‘irrelevante factoren’, zoals de volgorde waarin
opties worden getoond.
Een voorbeeld: Je bent op een verjaardag en je wilt een 2 e stuk taart. Wanneer er nog verschillende
stukken taart zijn, pak je het gemakkelijker dan wanneer er nog maar één stuk taart is. Het verschil
tussen econ en human hierbij:
Econ: De mens is egoïstisch en pakt een stuk taart.
Human: De mens houdt rekening met elkaar en laat het stuk taart liggen.
Human
Er zijn enkele aspecten die alleen behoren tot human:
Mensen maken voorspelbare fouten, bijvoorbeeld de planningsmisvatting;
Mensen zijn minder goed in het nemen van beslissingen;
Mensen hebben allerlei redenen om voor de standaardoptie te kiezen, bijvoorbeeld de
standaardinstellingen op een telefoon.
Econ versus human
Econ Human
Free riding: ………………………………… versus Provision of public goods: …………………
Een econ is egoïstisch en profiteert van Een human wil bijdragen aan de gemeen-
de bijdragen van anderen. schap zonder er iets voor te vragen.
Een voorbeeld: Een uitkering aanvragen. Een voorbeeld: Geld geven tijdens het
collecteren.
Economische waarde: …………………….. versus Nut:
Een econ definieert waarde als het bedrag Een human definieert waarde in termen van
dat een object zou opbrengen als het onder nut (utiliteit), hierbij is de persoonlijke waarde
optimale omstandigheden zou worden en betekenis erg van belang.
verkocht. Een voorbeeld: Hoeveel waarde hecht ik aan
Een voorbeeld: Hoeveel geld is mijn een knuffelbeer?
diamanten ring waard?
Welvaart: versus Welzijn:
Welvaart (economisch) is de mate waarin Welzijn (psychologisch) is subjectief en staat
behoeften met beschikbare middelen buiten de economie. Welzijn is een gevoel
kunnen worden bevredigd (materieel). van welbevinden.
,Een foute veronderstelling en twee misvattingen van libertair paternalisme
…………………………
Er is een foute veronderstelling en twee misvattingen van libertair paternalisme:
Foute veronderstelling: De foute veronderstelling is dat vrijwel alle mensen vrijwel altijd
keuzes maken die hun eigen belang zijn of die in ieder geval beter zijn dan de keuzes die
iemand anders voor ze zou maken.
Zo lang mensen niet perfect kiezen, kunnen een paar veranderingen in de
keuzearchitectuur ervoor zorgen dat hun leven beter wordt.
Misvattingen: De eerste misvatting is dat het mogelijk is om te voorkomen dat je de keuzes
van mensen beïnvloedt.
De tweede misvatting is dat er bij paternalisme altijd sprake is van dwang. Een
voorbeeld: Bij de schoolkantine dwingt de keuze voor de volgorde waarin het eten wordt
gepresenteerd niemand tot specifieke eetgewoonten.
Keuzearchitectuur in de praktijk …………………………………………………………………………….
De keuzearchitecten kunnen de levens van anderen in hoge mate verbeteren door een
gebruiksvriendelijke omgeving te creëren. Soms is de keuzearchitectuur duidelijk zichtbaar en zijn de
consumenten en werknemers hier erg blij mee, bijvoorbeeld bij de iPod en iPhone.
WEEK 1: Vooroordelen en missers
Twee cognitieve systemen
Automatisch systeem (systeem 1) Reflectief systeem (systeem 2)
Ongecontroleerd Gecontroleerd
Moeiteloos Moeizaam
Associatief Deductief
Snel Langzaam
Onbewust Bewust
Gebaseerd op ervaring Volgt regels
Enkele voorbeelden: Enkele voorbeelden:
Bukken wanneer er onverwachts een Hoeveel is 411 x 37?;
bal op je afkomt; Weke route neem ik?;
Nerveus worden, omdat je vliegtuig in Wat ga ik studeren?.
turbulentie terechtkomt;
Glimlachen wanneer je een schattige
puppy ziet.
Het eerste systeem, het automatische systeem, treedt als eerste op. Wanneer we erg ons best doen
en er energie in steken, kunnen we overgaan naar het tweede systeem, het reflectieve systeem.
Het nut van het reflectieve systeem heeft twee kenmerken, te weten:
Het inbeelden van hypothetische situaties (nadenken over de toekomst en gevolgen
inschatten);
Zelfcontrole.
Er zijn drie operationele kenmerken van systeem 1, te weten:
Adaptieniveau;
Verminderde gevoeligheid;
Afkeer van verlies.
Vuistregels
De vuistregels, ook wel heuristieken genoemd, zorgen ervoor dat keuzes makkelijker gemaakt kunnen
worden. Er zijn drie verschillende vuistregels, te weten:
Verankering: Het verankeringsheuristiek gaat over de invloed van getallen op onze perceptie
van het getal dat erna getoond wordt.
, Beschikbaarheid: De beschikbaarheidsheuristiek houdt in dat onze beslissing of oordeel
afhangt van het gemak waarmee voorbeelden in onze gedachten opkomen.
Een voorbeeld: Hoeveel zorgen moet je je maken over orkanen? Wanneer mensen
zich hier gemakkelijk relevante voorbeelden voor de geest kunnen halen, is het
aannemelijk dat ze bang en bezorgd zijn dan wanneer ze dat niet kunnen.
Representativiteit: De representativiteitsheuristiek houdt in dat er een beslissing genomen
wordt door de huidige situatie te vergelijken met het meest representatieve stereotype.
Een voorbeeld: ‘Linda is een zelfbewuste vrouw van 28 jaar; als student zette ze zich
in voor gelijke rechten voor mannen en vrouwen.’
A. Linda werkt bij een bank.
B. Linda werkt bij een bang en is actief in de feministische beweging.
Wat is waarschijnlijker? -> Er zullen meer mensen voor B kiezen, omdat actief in de
feministische beweging hoort bij gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Maar A
heeft een veel grotere kans.
Optimisme en overdreven zelfvertrouwen
…………………………………………………………………..
Mensen zijn irreëel optimistisch wanneer er veel op het spel staat. Het irreëel optimisme kan vaal
risico’s verklaren, met name als het gaat om risico’s op het gebied van overleven en gezondheid. Een
voorbeeld: Wanneer studenten wordt gevraagd hoe ze hun leven voor zich zien, antwoorden ze
normaliter dat ze veel minder risico lopen dan hun leeftijdsgenoten om ontslagen te worden of kanker
te krijgen.
…………………………………………………………………………………………………………...
Een ander voorbeeld van irreëel optimisme: 90% van de bestuurders denkt dat zijn/haar rijstijl
bovengemiddeld is. Echter, statistisch gezien kan dit niet, want 50% is beter dan gemiddeld en 50% is
slechter dan gemiddeld. …………………………………………………………………………………………
Wanneer mensen denken dat ze immuun zijn voor narigheid, zullen ze het meestal nalaten
verstandige preventieve maatregelen te nemen. Als mensen risico’s lopen als gevolg van irreëel
optimisme, kunnen ze baat hebben bij een duwtje in de goede richting.
Voorkeur voor de status-quo …………………………………………………………………………………
Er zijn verschilleden redenen waarom mensen voor de status-quo kiezen, namelijk:
Afkerigheid van verlies;
Onoplettendheid (‘ach, wat maakt het ook uit’).
WEEK 1: De verleiding weerstaan
De verleiding weerstaan
De verleiding weerstaan bestaat uit drie verschillende componenten, te weten:
Verleiding: De verleiding bestaat uit twee verschillende onderdelen, namelijk:
Dynamisch inconsistent: Dynamisch inconsistentie betekent dat lange- en korte
termijndoelen snel kunnen veranderen. Ze zijn namelijk óf warm óf koud.
Warm-koud empathiekloof: Warm-koud empathiekloof houdt in dat afhankelijk van
de verleiding (warmte) het korte termijndoel meer geactiveerd wordt. Wanneer
mensen in de koude toestand verkeren, onderkennen ze niet in welke mate hun
verlangens en gedrag veranderen als ze ‘onder invloed’ van opwinding verkeren.
Een voorbeeld: Er wordt op een feestje een bakje cashewnoten voor je neus gezet.
Als lange termijndoel heb je dat je gezonder wilt leven en wilt afvallen, maar als korte
termijndoel heb je dat je cashewnoten wilt eten. Wanneer iets dichterbij komt is het
moeilijker om de verleiding te weerstaan. Zo is het moeilijk om de cashewnoten te
laten staan, omdat ze voor je neus worden neer gezet.
Gedachteloos kiezen: Gedachteloos kiezen betekent dat er veel keuzes onbewust worden
gemaakt, zoals bijvoorbeeld de hoeveelheid die je eet. Ze zetten zichzelf op de automatische
