College 4 – Recht & Regulering
Jacko van Ast
22-6-2021
Vraag van een student. Als je een vergunning vraagt, dan hoop je dat je hem krijgt. Dit is dan een
besluit. Maar het kan ook zijn dat die niet word verleend, dan is het een afwijzing. Dit is dan ook een
besluit dat je hem niet krijgt. Daar kan je bezwaar tegen aantekenen. Ook het uitblijven van een
besluit, bijvoorbeeld als je binnen de termijnen niet voldoen aan een aanvraag, word je geacht
negatief te hebben beschikt en dat is dan ook een besluit die appelabel is.
Doelstellingen Inl. Staats- en Bestuursrecht
Functies van bestuur
o Grondrechtensystematiek; reikwijdte en beperkingen
o Botsende grondrechten
o De juridische grenzen van bestuurlijk optreden aangeven.
Literatuur
o Belinfante hfst. 14
o Wetgeving: Grondwet, hfst. 1
o Verdragsrechtelijke grondrechten
In dit college gaan we kijken naar de grondrechten en de systematiek. Ook de wet in formele en
materiele zin komen terug.
Gebruiken van bevoegdheden
Attributie, delegatie en mandaat
o Eigen bevoegdheid, “van boven” doorgegeven bevoegdheid en bevoegdheid van een
ander
Autonomie en medebewind
o Naar eigen inzicht of vanwege een opdracht “van boven”
Dit hebben we gezien in het vorige college.
Bevoegdheden statelijke organen?
“Homo homini lupus est”: veiligheid tegen oorlog van allen
tegen allen; bescherming tegen medemens
Thomas Hobbes (1581-1672)
We gaan nu kijken naar statelijke organen. Homo homini lupus est, of tewel, de mens is voor de mens
een wolf, dus een negatief mensbeeld van meneer Hobbs. Als mensen zonder regels en recht laat
aanmodderen, dan zullen mensen wolven voor elkaar zijn. Nou zijn wolven eigenlijk nog vrij sociaal,
maar wij als mens zijn in staat tot genocide. Volgens Hobbs schrijft hij in de Leviathan dat de mens
voor anderen mensen een wolf zijn. Uiteindelijk zal een oorlog van de mens tegen allen ontstaan. Er
moet een Leviathan komen, een soort monster uit de bijbel, dat machtig en alwetend is. Dit is dus de
,staat, die moet die veiligheid garanderen. Die staat moet dus machtig zijn, want ander gaat het fout.
Maar, power corrputs!
Waartoe de staat?
1. Sinds 19e eeuw: t.b.v. zorg (verzorgingsstaat), o.m.:
o Onderwijs
o Volksgezondheid
o Werkgelegenheid
o sociale zekerheid
o infrastructuur
o milieu
Dus we hadden die machtige staat zodat een oorlog van een oorlog tegen allen wordt voorkomen. De
staat had niet alleen macht in de 19 e eeuw, maar had ook taken zoals van verzorging en zorgen dat
de samenleving goed functioneerd, ook wel de verzorgingsstaat. Dit deden we ook in juridische zin
door sociale grondrechten in te stellen. Denk aan recht op onderwijs. De overheid moest ervoor
zorgen dat mensen voldoende sociale rechten zouden hebben. Milieu is ook een sociaal grondrecht.
Staatsopvattingen
1. Collectieve staatsopvatting
o (staat = algemeen belang)
o Socialisme, marxisme)
2. Individualistische staatsopvatting
o (staat = verzameling individuele belangen)
o Neoliberalisme, kapitalisme, individualisme
Staat? = Georganiseerd gezag over bepaalde gemeenschap op bepaald grondgebied
Kortom, je ziet dat de taken van de staat verruimen en mensen andere opvattingen komen over die
taken. Eigenlijk is een staat iets dat om het algemeen belang gaat, daar moet die voor staan.
Anderzijds zijn er mensen die zeggen dat een staat niet meer is dan een groep individuen. Men zou in
NL niet snel zeggen, hang me maar op als dat beter voor het collectief is. In andere staten zoals China
is het wel legitiem om bpaalde dingen te doen omdat het voor het collectief is. China heeft dus een
compleet andere opvatting over de staat.
In beide gevallen is de staat een georganiseerd gezag over een bepaalde gemeenschap op een
bepaald grondgebied. Er is dus een personaliteitsbeginsel (gemeenschap) en een
territorialiteitsbeginsel (grondgebied).
Geboorte rechtsstaat?
Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen (1789) Al hetgeen niet verboden is
door de Wet, kan niet worden verhinderd en niemand kan worden gedwongen tot iets
wat Zij niet voorschrijft (Art 5).
, Wanneer ontstond nou wat tegengewicht van Hobbs en zijn ideeen, dus de geboorte van de
rechtstaat? Je krijgt de magna carta en met koning John die met 30 edelen een contract sloot dat hij
niet meer edelen mocht opsluiten als hij wilde, er moest dus een legaliteitsbeginsel komen.
Maar koning John kon ook niet meer zomaar doen wat hij wilde. Dit was dus de eerste stap. In de
Unie van Utrecht stonden al wat dingen, Virginia had al een soort grondwet, maar de echte eerste
stap is de Franse revolutie met de Déclaration des Droits de L’Homme et du Citoyen. In artikel 5 zie je
ook het legaliteitsbeginsel. Het legaliteitsbeginsel is het belangrijkste van het recht.
Thorbecke (1798-1872)
Grondlegger Grondwet 1848
o Ministeriele verantwoordelijkheid
o Censuskiesrecht (10 % bevolking)
o Expliciet: vrouwen geen kiesrecht
Regeringsleider drie kabinetten, 3e kwart 19de eeuw
o Stuurde Aletta Jacobs naar school HBS
Maar hoe kwam dit nou terug in de grondwet? Eigenlijk kwam het al met de Bataafse Republiek,
maar Thorbecke maakte de grondwet en gaf Koning Gorilla met het Meerenberg als oorzaak een
duidelijke plek.Thorbecke was leider van drie kabinetten. Hij liet de eerste dame, Aletta Jacobs, naar
de universiteit gaan. Ook het stemrecht was eerst censuskiesrecht, dus of je moest rijk zijn of iets
speciaals voor de samenleving zoals adel, dan mocht je stemmen. Niet het hele volk mocht dus
stemmen. Thorbecke was dus de grondlegger van onze rechtsstaat, maar het was wel een breder
verhaal.
Democratische Rechtsstaat
wat een ieder raakt, daarover moet ieder kunnen meebeslissen (wetgeving)
meeste stemmen gelden
maar óók: respect voor individuen en minderheden: grondrechten
Het woord ‘democratie’ zie je alleen nog niet in het begin terug. Wat is democratie? Is dat de
meerderheid beslist? Nee, het is niet voldoende. Democratie als concept verbonden aan een
rechtstaat is méér dan ‘de meerderheid bepaald’. Dit komt omdat als dit zo zou zijn, wat je
bijvoorbeeld bij een-partijenstelsels ziet, daar krijgt de minderheid nooit de kans om meerderheid te
worden. Die minderheid kan zijn zegje niet doen en geen grondrechten heeft om zich op te beroepen.
Je moet dus freedom of speech hebben. Democratie is dus meer dan de meerderheid + 1, en niet
alleen ‘meeste stemmen gelden’. Je doet dit met grondrechten en daarmee heb je een rechtstaat die
begrens is door het recht.
Rechtsstaat : staat begrensd door recht
1. Legaliteitsbeginsel (en specialiteitsbeginsel)
o Geen bevoegdheid zonder grond in de wet
2. Onafhankelijke en onpartijdige rechter
