Deze samenvatting bevat alle belangrijke informatie waar je over moet beschikken in vwo 4 op het gebied van de Nederlandse literatuur in de middeleeuwen. Zoals het ontstaan van de Nederlandse literatuur, de ontwikkeling en verschillende soorten verhalen en teksten. Ook bevat deze samenvatting korte...
Wanneer we het hebben over het thema van een roman of verhaal, hebben we het over het
onderwerp waar het echt om gaat, en dat zijn nu eenmaal alle grote en belangrijke gebeurtenissen,
waar elk mens in zijn leven mee te maken krijgt.
Hoe ontdek je nu wat het thema van jouw boek is?
• Bepaal eerst wat de verhaallaag is:, in enkele zinnen, geef je de korte inhoud.
• Daarna kijk je welk algemeen menselijk probleem aan de orde wordt gesteld: gaat het over X en Y
die dit en dat beleven, of leert de schrijver je iets over gebeurtenissen en gevoelens die veel
algemener zijn dan de gevoelens van X en Y? Die tweede laag, die als het ware onder de eerste
verborgen zit, noemen we de betekenislaag of ook wel de thematische laag.
Eerste zinnetje
Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu
Vertaling: Hebben alle vogels nesten in aanbouw behalve ik en jij? Waar wachten we op?
Dit is het oudst bekende poëtische zinnetje in het Nederlands. Het werd omstreeks 1100 in een
Engels klooster door een Vlaamse monnik op het perkament geschreven, toen hij zijn nieuw
gesneden pen wilde proberen.
Mondelinge literaire cultuur (luistercultuur)
Al deze literatuur die werd bedreven, gebeurde mondeling.
Alleen binnen kerken en kloosters werd gelezen door geestelijken. En kooplieden die
correspondenties onderhielden met elkaar, lazen ook. De gewone boeren en burgers konden niet
lezen en schrijven, dus verhalen werden altijd mondeling verspreid.
De eerste handschriften
De eerste boeken (handschriften) werden vaak aangelegd om uit voor te lezen. Er stonden dus
aanwijzingen in voor degene die het moest voorlezen. Men was natuurlijk altijd gewend geweest om
verhalen te vertellen. Het boek was dus in eerste instantie niet bedoeld voor een individu om mee in
een hoekje stilletjes te gaan zitten lezen.
Bijvoorbeeld Floris ende Blanchefloer, een ridderroman van omstreeks 1260, begint met de volgende
regels:
Hoort nu naar mij, want ik ga beginnen met het vertellen van een avontuur over liefde
De verteller spreekt in dit verhaal constant de lezer direct aan; hij vat samen wat er is gebeurd en
kondigt aan wat er nog zal komen.
Die mondelinge situatie heeft veel gevolgen voor de vorm van de tekst:
• Bij voorkeur verloopt het verhaal chronologisch.
• De verteller roept de lezer/luisteraar er steeds weer bij om zijn aandacht vast te houden.
• Het verhaal duurt niet te lang (max. zo’n 3 uur), want anders is de luisteraar afgehaakt.
• Geen ingewikkelde lange zinnen, want die zijn moeilijk te volgen voor een luisteraar.
• De tekst is bij voorkeur op rijm, zodat de voordrager én de luisteraar de tekst gemakkelijk kunnen
onthouden.
Uitvinding van de boekdrukkunst
Rond 1450 werd de boekdrukkunst uitgevonden.
-> Dit was natuurlijk een immense doorbraak voor de verspreiding van literatuur: teksten hoefden niet
meer met de hand worden (over)geschreven
1
, Van een luistercultuur naar een leescultuur
De komst van de drukpers zet deze verandering in gang.
Het luisterpubliek moet opgevoed worden tot lezer. Dat gaat nog niet vanzelf. In de eerste gedrukte
boeken vind je dan ook aanwijzingen voor hoe de ‘lezer’ het boek tot zich moet nemen.
-> In Reinaert de Vos zie je dit bijvoorbeeld. Er wordt duidelijk gemaakt dat het leesboek nu ook voor
ons leken is en niet meer alleen voor klerken en geleerden.
Van rijm naar proza
Nu we van een luister- naar een leescultuur gaan, is het ook niet meer nodig om alle verhalen op rijm
over te leveren. Veel oude rijmteksten worden daarom omgezet in proza.
Sterker nog, er wordt ingezien dat het rijmen de oorspronkelijke bedoeling van het verhaal nog wel
eens teniet deed. Nu we niet meer hoeven te rijmen, kun je veel dichter bij het ware verhaal blijven.
De Middelnederlandse literatuur kent dus een situatie van luisteraars, voordragers en handschriften.
En later zijn er de boekdrukkers en de lezers. De Middelnederlandse literatuur confronteert ons met
een van de meest ingrijpende ontwikkelingen in het verleden: de overgang van een luistercultuur naar
een leescultuur.
In de twaalfde eeuw beginnen leken een eigen cultuur te ontwikkelen:
• Kloosters zoeken toenadering tot het volk in de eigen volkstaal (dus niet meer alles in Latijn).
• Via de kruistochten komt er handelsverkeer op gang en wordt er kennis uitgewisseld: nieuwe
omgangsvormen worden ontwikkeld.
• De adel wil zich manifesteren ten opzichte van het lagere volk: ze ontwikkelen verfijnde regels en
omgangsvormen.
• De steden winnen aan betekenis: de burger trekt macht naar zich toe.
Drie literaire haarden in de middeleeuwse cultuur die ongeveer tot de 16e eeuw duurde:
• In de kloosters (exempelen en heiligenlevens)
• Aan het hof (ridderverhalen)
• In de stad
Feodale stelsel – de standenmaatschappij
De middeleeuwse maatschappij kent ’van oorsprong’ drie standen:
• De adel
• de geestelijken
• de boeren.
Nu de steden steeds meer betekenis begonnen te krijgen, kwam daar een vierde groep bij, die
eigenlijk niet paste binnen dit oude feodale stelsel: de burgers.
De burgers of kooplieden trekken door hun handeldrijven steeds meer macht naar zich toe. Zij willen
zich onderscheiden van de andere standen en een eigen identiteit ontwikkelen. Er komen satirische
verhalen die de standenmaatschappij belachelijk maken. Bekendste voorbeeld: Reinaert de Vos.
De literatuur aan het hof (adel)
• Ridderepiek – verhalen over ridders
Riddercodes en hoofse omgangsvormen worden opgevoerd en gedemonstreerd in spannende
verhalen. Door middel van de ridderepiek propageert het hof een eigen identiteit.
2
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper Sannelvd. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,39. Je zit daarna nergens aan vast.
