Om te onthouden:
Foneem = een klank
Morfeem = deel van een woord
Grafeem = een letter
Voorbeeld: Aardigheidje
/aardig/, /heid/ en /je/ zijn morfemen. Het woord is hier
opgedeeld.
Gebonden morfemen die niet los voorkomen, zoals /tje/ge/ver/ enz.
Vrije morfemen die wel los voorkomen, zoals boom/aardig/klein
Een gebonden morfeem heeft dus altijd een vrij morfeem nodig.
2014
Aanvankelijk lezen, spellen en luisteren
Hogeschool INHolland
Tentamen voor 2e jaars
pabostudenten
, Boek: Aanvankelijk en technisch lezen
Hoofdstuk 1
1.1 Lezen als ondersteunende activiteit
De leerlingen moeten hun leesvaardigheid vergroten. Hierbij gaat het om de traditionele lessen: het
onderwijs in het lezen.
Lezen als functionele activiteit
De leerlingen moeten hun taalvaardigheid toepassen. Dit gebeurt in het dagelijks leven en tijdens
andere schoolvakken.
Leesplezier
Lezen is niet alleen belangrijk voor schoolsucces en maatschappelijke redzaamheid. Het plezier om te
lezen bezorgt mensen aangename ervaringen. Ook een visueel medium als de tv doet een beroep op
de leesvaardigheid van mensen.
1.2 Lezen in de basisschool
Het leesonderwijs is heel divers: niveaulezen, begrijpend lezen, stillezen, aanvankelijk lezen, forum
lezen, enz.
Vormen van leesonderwijs
1. Technisch lezen, 2. begrijpend en studerend lezen en 3. belevend lezen.
1. Technisch lezen
Gaat over het tempo van het lezen en het verklanken van woorden. Geschreven taal wordt
omgezet in gesproken taal. (Decoderen: hard op of in jezelf)
Mogelijke problemen in uitspraak van de klankgroepen:
deur/neus, hebben beide woorden een andere ‘eu’ klank maar hetzelfde teken
bos/boos, bepaald de o/oo de betekenis
Bij ons in Nederland worden geen spraakklanken weergeven, maar alleen spraakklanken die
betekenisverschil tussen woorden kunnen veroorzaken.
Fonemen: Betekenis onderscheidende spraakklanken.
-> De /eu/ in deur en neus zijn hetzelfde foneem, maar 2 verschillende spraakklanken.
Grafeem: Een letter of een lettercombinatie die een foneem weergeeft. i/e/ie/ee. Kinderen die het
woord ‘ploeg’ leren denken /p/l/o/e/g/ en zien niet meteen dat de /o/ en de /e/ één grafeem
vormen. Nederland heeft 36 grafemen. (Zie de tabel hieronder)
Klinkers Medeklinkers
Korte klanken Lange klanken Enkele Dubbele
a, e, o ,u, i aa, ee, oo, uu p, b, t, d, k, f, v, s, z, h, ch, ng
g, l, r, j, m, n
Tweetekenklanken
Ei, ij, au, ou, oe, eu,
ui, ie
Drie moeilijkheden bij technisch lezen:
Herkennen van fonemen
Woord uitelkaar halen in spraakklanken en daar de bijbehorende letter noteren) Bij bijvoorbeeld
/deur/ en /neus/ is dit lastig vanwege de andere uitspraak van de /eu/.
, Het herkennen van grafemen
In het Latijns kun je maar 23 van de 26 letters gebruiken. In Nederland hebben we 36 fonemen en
dit hebben we opgelost door lettercombinaties te maken als oe/ee/ie enz.
Onduidelijke koppeling tussen grafemen en fonemen
Je hebt grafemen waarbij dezelfde letters dus anders klinken in de uitspraak. Bijvoorbeeld bij de
woorden: bad (d=t) vergeten (u-ee-u)
Klankzuivere woorden
Woorden waar de koppeling tussen foneem en grafeem eenduidig zijn. Het zijn woorden waarin een
foneem door het normale grafeem wordt weergegeven, als aap, noot, mies, maan, roos, vis, ris, lees
en naam.
Het gaat bij technisch lezen ook om een goede uitspraak, zinsmelodie of juiste afwisseling van het
leestempo.
2. Begrijpend en studerend lezen
Begrijpend lezen is het achterhalen van de betekenis van een tekst. (of woord/zin)
Studerend lezen gaat een stapje verder: De inhoud van een tekst kunnen vastleggen in bijv.
een samenvatting. Het gaat om het toepassen van het begrijpend lezen, waarbij je
gebruikmaakt van studietechnieken als onderstrepen, schematiseren en samenvatten.
3.Belevend lezen
Dit gaat over de emotionele betrokkenheid van de lezer bij een tekst.
Fasen in het leesonderwijs
Voorbereidend lezen (groep 1 en 2)
Een soort aanloop naar groep 3. De kinderen lezen nog niet zelf, maar worden er wel op voorbereid.
Een kleuter uit groep 1 of 2 dat een rijmoefening doet met de juf, zich voorlaat lezen door de juf of in
gesprek gaat over wat er te zien is op een bepaalde poster zijn allemaal onderdeel van de
ontwikkeling van de kleuter. Tegenwoordig noemt met dit: beginnende geletterdheid.
Aanvankelijk lezen(eerste helft van groep 3)
Het beginnen met lezen en spellen vanaf groep 3. De fase waarin het foneem-grafeemkoppeling
geleerd wordt. In deze fase houden kinderen zich bezig met zich eigen maken van de leestechnieken
met behulp van een leesmethode.
Voortgezet lezen(gaat vooral over het begrijpend lezen)
Als de kinderen alle letters kennen begint het voorgezet lezen. In deze fase kom je zowel technisch
lezen als begrijpend lezen en belevend lezen tegen. Voor voortgezet technisch lezen bestaat bijv. de
methode Estafette of Lekker lezen. Het gaat om het vergroten van het leestempo, het automatiseren
van leesstrategieën en het realiseren van een goede voordracht.
De manieren van leesonderwijs
Werkvormen bij het technisch lezen
Stillezen en hardop lezen.
Groeperingsvormen
Klassikaal, groepslezen, tweetallen, individueel. Bij niveaulezen is de klas vaak in groepen verdeeld.
Een andere mogelijkheid is de leeskring, waarbij één kind in de kring een fragment uit het boek
vertelt en waarom hij of zij het boek zo bijzonder vindt. Forumlezen is een vorm van groepjeslezen.
