Voorblad Paper
Dit formulier moet samen met de paper worden ingeleverd. Met dit ingevulde formulier heeft de docent alle
informatie die nodig is om de opdracht te beoordelen en de beoordeling te verwerken. Zonder deze
gegevens kan de docent de paper niet beoordelen.
Dit formulier is een toevoeging aan de opdracht maar telt niet mee als pagina in de opdracht.
Studentnummer: 995197888
Naam: Manon van der Heijden
Naam opleiding: HBO Bachelor Toegepaste Psychologie
Opleidingscode: 9966
Modulenummer: 1714
Modulenaam: Onderzoek en Rapportage domein TP
Versie: 1.0
Herkansing?: ja/nee Ja/Nee
Titel literatuur: Van de Velde, M., Jansen, P., & Dikkers, J. (2018).
Praktijkgericht onderzoek (3e druk). Hilversum:
Concept.
Baarda, B., Bakker, A., Boullart, T., Fischer, M., Peters,
V., & Van der Velden, T. (2018). Basisboek
Kwalitatief onderzoek (4e druk). Groningen:
Noordhoff.
Rothfusz, J. (2010). Ethiek in de psychologie. Amsterdam:
Pearson Education.
Druk: N.v.t.
In de opdracht zijn de APA-normen toegepast: Ja/Nee
In de opdracht zijn de verslagtechnieken
toegepast: Ja/Nee
Houd rekening met de Knock-out criteria!
Uw paper dient aan de onderstaande punten te voldoen. Is dit niet het geval, dan wordt uw paper niet
beoordeeld:
✔ Het voorblad is professioneel opgemaakt (zie instructie verslagtechnieken NTI) en aanwezig;
✔ De bronvermelding is zowel in de tekst als in de aparte literatuurlijst opgenomen volgens APA-
richtlijnen;
✔ Het verslag voldoet aan de vereisten m.b.t. het aantal pagina’s (in de opdracht wordt dit exact
benoemd);
✔ Het verslag heeft een juiste paginanummering.
De instructie in de opdracht is leidend. Wanneer deze instructie afwijkt van de algemene instructie
(verslagtechnieken en APA-richtlijnen) dan is dit leidend voor de te schrijven paper.
U vindt de regels rondom APA en verslagtechnieken in de tegel Algemene informatie HBO Bachelor.
M. van der Heijden
, Onderzoek woonvoorziening Novadic Kentron en Reinier van Arkel
Welke factoren zorgen voor de instandhouding van een middelenverslaving bij (ex-)daklozen?
PAPER
Paperopdracht ter afsluiting van de module Onderzoek en Rapportage domein TP
Opleiding HBO Bachelor Toegepaste Psychologie jaar 1
Manon van der Heijden
Hogeschool NTI
’s-Hertogenbosch
April 2021
,Samenvatting
Het onderzoek is uitgevoerd bij een Om de onderzoeksvraag te beantwoorden is er
woonvoorziening voor (ex-)daklozen met een literatuur- en empirisch onderzoek uitgevoerd. Bij
verslaving te ‘s-Hertogenbosch. De het empirisch onderzoek is een kwalitatieve
woonvoorziening is opgericht door Novadic methode gehanteerd. Er zijn vijf professionals
Kentron en Reinier van Arkel. De bewoners volgen geïnterviewd, zij zijn allen werkzaam in de
een traject op maat met een persoonlijk doel. verslavingszorg.
Middelengebruik verminderen, stabiliseren of De aspecten ambivalentie (psychische factor),
stoppen. Vervolgens stromen zij door naar een ontregeling van hersenfuncties (lichamelijke factor)
woonvorm die (meer) zelfstandig is. en de persoonlijke situatie (omgevingsfactor)
De probleemstelling is dat er herhaaldelijk komen bij zowel literatuur als empirisch onderzoek
voorkomt dat de persoonlijke doelstellingen niet naar voren. Uit deze analyse wordt geconcludeerd
behaald worden. Om die reden blijft de dat psychische, lichamelijke en omgevingsfactoren
woonvoorziening vol en is er weinig tot geen ruimte zorgen voor de instandhouding van een
voor nieuwe bewoners. middelenverslaving bij (ex-)daklozen.
De doelstelling is: meer inzicht krijgen in de Het onderzoek is onvoldoende representatief
factoren die een middelenverslaving in stand door een te klein aantal participanten. Om die reden
houden. De onderzoeksvraag is: ‘welke factoren zijn de uitkomsten niet generaliseerbaar. Het
zorgen voor de instandhouding van een onderzoek kan wel worden gerepliceerd en het
middelenverslaving bij (ex-)daklozen?’ voldoet aan de normen van ethiek en integriteit.
M. van der Heijden
, Inhoudsopgave
1. Inleiding .......................................................................................................................................... 3
Middelenverslaving bij daklozen .................................................................................................... 3
Definitie en gevaar van middelenverslaving ................................................................................... 3
Probleemstelling .............................................................................................................................. 3
Onderzoeksdoel ............................................................................................................................... 4
Onderzoeksvraag ............................................................................................................................. 4
Deelvragen ...................................................................................................................................... 4
2. Literatuuronderzoek ........................................................................................................................ 5
Welke factoren spelen een rol bij het afkicken van middelen volgens literatuur?.......................... 5
Ambivalentie en vicieuze cirkels................................................................................................ 5
Het transtheoretisch model van verandering en motiverende gespreksvoering ......................... 5
Waarom zijn middelen verslavend? ................................................................................................ 6
Neurotransmitters en prefrontale cortex ................................... Error! Bookmark not defined.
De beleving en tolerantie ............................................................................................................ 6
3. Methode van onderzoek .................................................................................................................. 7
Interviews ........................................................................................................................................ 7
Betrouwbaarheid en validiteit ......................................................................................................... 8
4. Resultaten ........................................................................................................................................ 9
5. Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................................ 12
Wat is er concreet onderzocht? ..................................................................................................... 12
Conclusies ..................................................................................................................................... 12
Antwoord op de onderzoeksvraag ................................................................................................. 13
Praktische aanbeveling .................................................................................................................. 13
Aanbeveling voor vervolgonderzoek ............................................................................................ 13
6. Discussie ....................................................................................................................................... 14
Referenties ......................................................................................................................................... 15
A. Bijlage 1. Interviewgids .................................................................................................................. I
A. Bijlage 2. Samenvattingen interviews............................................................................................ II
M. van der Heijden
,1. Inleiding
Middelenverslaving bij daklozen gevoeliger voor is dan de ander. Verslaving wordt
Dakloosheid is een probleem in Nederland, beschouwd als een onderdeel van de psychiatrie met
dak- of thuisloze mensen hebben vaak meer biologische, psychologische en sociale oorzaken.
problemen tegelijk zoals een verslaving, psychische (Franken., Van den Brink., & Schellekens, 2019)
problemen en/of geldproblemen. (Kansfonds, z.d.) Bij verslaving is er vaak sprake van terugval
De woonvoorziening te ’s-Hertogenbosch is en remissie. Het neemt de overhand op het leven en
een voorziening die (ex-)daklozen een thuis biedt. dat kan resulteren in ernstige beschadiging van de
Bewoners hebben een eigen appartement met een geestelijke- en lichamelijke gezondheid.
woon- en slaapkamer. Het is een veilige omgeving
die bescherming, stabiliteit en structuur biedt en de Probleemstelling
bewoners krijgen vierentwintig uur per dag Novadic Kentron en Reinier van Arkel zijn
begeleiding. ‘Gecontroleerd gebruiken’ is gespecialiseerd in het behandelen van verslavingen.
toegestaan en er wordt toezicht gehouden op het De firma’s hebben hun krachten gebundeld om een
gebruik en maximale hoeveelheden. Om de woonvoorziening voor (ex-)daklozen op te richten,
zelfstandigheid en woonvaardigheden van cliënten zoals die aan de Van Broeckhovenlaan. De visie van
te vergroten maakt de woonvoorziening een Novadic Kentron en Reinier van Arkel is om de
begeleidingsplan op maat. Bij het begeleidingsplan bewoners professioneel te begeleiden en hen te laten
staat de eigen regie van de bewoner centraal; wat wil doorstromen naar een vorm van wonen die (meer)
de cliënt en wat heeft hij of zij nodig om het doel te zelfstandig is. “Het ideaalbeeld is dat een dakloze
bereiken? Cliënten zijn dankbaar voor de nieuwe wordt opgevangen in de woonvoorziening. Zijn of
kansen die zij geboden krijgen en merendeel van de haar traject doorloopt en vertrekt wanneer hij of zij
cliënten bereikt het doel wat zij vooraf hebben clean is en een eigen woonruimte bezit. In
opgesteld. Zij stabiliseren, minderen of stoppen de werkelijkheid gaat het vaak niet op deze manier,
verslaving. Enkele cliënten behalen ondanks de verslaving is complex en terugval komt met
professionele begeleiding het doel niet en zitten vast regelmaat voor. Om die reden blijft de
in de cirkel van verslaving. woonvoorziening vol en is er bijna geen ruimte voor
nieuwe bewoners. Er wordt per individu gekeken
Definitie en gevaar van middelenverslaving naar een persoonlijk behandelplan, dit is positief
Een middelenverslaving is een chronische maar in de verslavingszorg valt altijd iets te
aandoening, dit betekent dat iemand niet meer zon- winnen”, aldus de woordvoerder. Om deze redenen
der een bepaald middel kan. Een verslaving wordt staan Novadic Kentron en Reinier van Arkel open
gezien als een hersenziekte waarbij de één er voor een onderzoek naar verslaving.
3
M. van der Heijden
,Onderzoeksdoel Deelvragen
Meer inzicht krijgen in de factoren die een 1. Welke factoren spelen een rol bij het afkicken
middelenverslaving van (ex-)daklozen in stand van middelen volgens literatuur?
houden. Op basis van de uitkomsten wordt er een Literatuuronderzoek
aanbeveling gedaan.
2. Waarom zijn middelen verslavend?
Literatuuronderzoek
Onderzoeksvraag
Welke factoren zorgen voor de 3. Wat is het verband tussen verslaving en de
instandhouding van een middelenverslaving bij persoonlijke situatie van de (ex-)dakloze?
(ex-)daklozen? Praktijkgericht onderzoek
4. Wat zijn redenen dat (sommige) (ex-)daklozen
niet van de verslaving afkomen volgens
professionals?
Praktijkgericht onderzoek
4
M. van der Heijden
,2. Literatuuronderzoek
Welke factoren spelen een rol bij het afkicken van middelen volgens literatuur?
Ambivalentie en vicieuze cirkels Het transtheoretisch model van verandering en
Volgens Mens en Gezondheid (2020) is motiverende gespreksvoering
ambivalentie een innerlijke tweestrijd tussen wel en Afkicken is gedragsverandering volgens het
niet willen veranderen. Het gebruik van het middel transtheoretisch model van verandering. Het
geeft direct effect en een goed gevoel. Het probleem veranderingsproces bestaat uit een aantal fasen: van
oplossen geeft stress en dat is wat men voor zich ontkenning naar erkenning, voorbereiding, actie en
uitschuift. Dit fenomeen speelt een rol bij het consolidatie. (Dijkstra, 2018)
afkicken en is belangrijke informatie voor Miller en Rollnick (2012) hebben de
behandelaars. Het bewust worden van de behandelmethode motiverende gespreksvoering
ambivalentie en het doorbreken van gewoonten (MG) ontwikkeld op basis van het transtheoretisch
vraagt tijd en tactiek. (Diclemente, 2018) model van verandering. Volgens deze professionals
Overmatig middelengebruik kan vier speelt MG een rol bij gedragsverandering. Met
processen of 'cirkels' in gang zetten, het model van motiverende gespreksvoering probeert de
vicieuze cirkels is ontwikkeld door professor dr. behandelaar de cliënt zover te krijgen dat hij of zij
Kuno van Dijk. “Het model kijkt minder naar "de" uit zichzelf gemotiveerd raakt om het gedrag te
oorzaak van de verslaving, maar meer naar de veranderen. Bijvoorbeeld door de voordelen van
factoren die de verslaving in stand neigen te verandering te herhalen én het minder belangrijk
houden.” (Drughulp, z.d.) Langdurig en overmatig maken van de voordelen van het huidige gedrag. Bij
gebruik veroorzaakt tolerantie, controleverlies, het ‘minder belangrijk maken’ herhaalt de
aantasting van het zelfbeeld, psychische klachten, professional niet continu waarom het huidige
isolatie en hersenbeschadiging. Deze verschijnselen gedrag niet goed is, maar laat dit door middel van
zijn te verdelen in vier cirkels: lichamelijke, de juiste gesprekstechnieken, de cliënt zelf
psychologische, sociale- en- cerebrale cirkels. De uitspreken. De eigen woorden zijn krachtiger dan
cirkels zijn elkaar versterkende processen. Iemand die van anderen. Welke vorm van gespreksvoering
die verslaafd is heeft bijvoorbeeld een zwak lichaam de behandelaar dient te hanteren hangt volgens het
door drugsgebruik. Door deze zwakte voelt de transtheoretisch model van verandering af van de
persoon zich somber, isoleert zichzelf en grijpt fase waarin de cliënt zicht bevindt. Als de
opnieuw naar een middel om deze gevoelens te behandelaar de gespreksvoering op de juiste manier
onderdrukken. Bij het afkicken is het belangrijk uitvoert heeft dat een positief effect op de cliënt en
deze processen te doorbreken. het afkickproces.
5
M. van der Heijden
, Waarom zijn middelen verslavend?
hersenfuncties. Dit kan voor verslaving,
De rol van de hersenen
verwardheid en/of psychische aandoeningen zoals
Middelen hebben rechtstreeks invloed op de psychoses en schizofrenie zorgen. (Kenemans,
hersenen, specifiek op zenuwcellen en 2017)
neurotransmitters (signaalstoffen), waaronder
dopamine. Dopamine is een neurotransmitter die De beleving en tolerantie
hoort bij het beloningssysteem in de hersenen. De Middelengebruik lijkt in eerste instantie
functie hiervan is informatie doorgeven van de ene onschuldig, van misbruik of afhankelijkheid is nog
zenuwcel naar de andere. Dopamine wordt niet geen sprake. Het gebruik draait om ‘de kick’ die
continu geproduceerd maar komt vrij in bepaalde ervaren wordt; het is spannend, anderen doen het
situaties zoals bij eten, drinken, hobby’s, seks, drank ook en het is illegaal. Iemand verlangt terug naar dat
of drugs. Het zorgt voor onze plezier-gevoelens gevoel omdat de eerste ervaring plezierig,
zoals tevredenheid, een voldaan gevoel hebben en opwindend en onschuldig was. Het ontspannende of
vrolijkheid. (Saal, Dong, Bonci, & Malenka, 2003) energieopwekkende gevoel kan er gemakkelijk mee
Door het gebruik van middelen wordt er worden opgeroepen en om die reden grijpen mensen
meer dopamine afgegeven in de hersenen. Door de vaker naar het middel. Wanneer de stap om te
verhoogde productie krijgen gebruikers een gevoel gebruiken gemakkelijker wordt, is het al een
van euforie. Op het moment dat het middel is verslaving aan het worden zonder dat de persoon
uitgewerkt, is het dopaminegehalte in de hersenen hier bewust van is. De gebruiker gelooft dat de
beneden peil. Hierdoor ontstaat een gevoel van situatie onder controle is en beseft niet hoe het
somberheid en futloosheid. Naarmate een middel gebruik zijn of haar hersenen aantast. (Prins &
vaker gebruikt wordt, neemt het gevoel van euforie Braet, 2015)
af en wordt het gevoel van somberheid sterker. Door Naarmate er meer gebruikt wordt treedt er
dit gevoel is de kans op recidiveren en verslaving tolerantie op. Dit ontstaat omdat het lichaam de
groot. (Hersenstichting, z.d.) dosis beter verdraagt en sneller afbreekt. Dit
De prefrontale cortex is een complex deel in betekent dat er gewenning optreedt in het lichaam;
de hersenen wat abstract denken, plannen en gedrag er dient meer genuttigd te worden voor hetzelfde
regelt en controleert. Wanneer mensen worden effect. Alcohol en cocaïne zijn hier een voorbeeld
blootgesteld aan situaties die het verlangen (naar van. Steeds vaker en telkens een hogere dosis
middelen) aanwakkert, worden specifieke gebieden gebruiken resulteert in lichamelijke en/of
in de prefrontale cortex geactiveerd. Regelmatig psychische afhankelijkheid. (Van Ree, 1995)
gebruik kan resulteren in ontregeling van deze
6
M. van der Heijden
