Veiligheidsdiscussies in Europa
Check de college aantekeningen zelf + Check de linkjes van de artikelen in de
syllabus
ADVIESRAAD INTERNATIONALE VRAAGSTUKKEN (2015) 48 pagina’s =
Het internationale speelveld waarin het buitenlands- en veiligheidsbeleid van Nederland zich
vormt, verandert snel en ingrijpend. De betekenis van buitenlandse ontwikkelingen laat zich
ook sterk binnenlands voelen. Met het ingrijpen van Rusland in Oekraïne, de opmars van de
Islamitische Staat in Syrië en Irak (ISIS) en de desintegratie van Libië, is aan de grenzen van
Europa een ‘gordel van instabiliteit’ ontstaan die een directe bedreiging vormt voor de
veiligheid van Europa. Het jaar 2014 wordt ook wel een ‘scharnierpunt’ of
‘waterscheidingsmoment’ genoemd. Meer specifiek met betrekking tot Rusland wordt
gesproken over de terugkeer van de Koude Oorlog of de Koude Oorlog. Traditionele
fenomenen in de internationale betrekkingen, zoals geopolitiek, machtspolitiek en
invloedssferen, zijn weer nadrukkelijk aanwezig. De veiligheid van Europa neemt opnieuw
een prominente plaats in het politieke debat in. Deze ontwikkelingen blijven niet zonder
gevolgen voor het functioneren van de Noord Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en de
Europese Unie (EU), de twee organisaties die sinds lange tijd de belangrijkste kaders
vormen voor de vaststelling en uitvoering van het buitenlands- en veiligheidsbeleid van
Nederland. Voor de NAVO lijkt de crisis in Oekraïne het karakter van een wake-up call te
hebben. Het belang van vrede en veiligheid, de betekenis van de trans-Atlantische
samenwerking en de waarde van collectieve verdediging als kerntaak van de NAVO staan
weer volop in de aandacht.
In dit advies stonden de volgende vragen centraal: 1. Hoe moeten de ontwikkelingen aan de
grenzen van Europa worden beoordeeld? Is er inderdaad sprake van een ‘gordel van
instabiliteit’ en zal Europa hiermee voor langere periode te maken hebben? 2. Op welke
manieren dienen de NAVO en EU te reageren op de uitdagingen aan de flanken van
Europa? Welke opties dienen zich hierbij aan en wat is de impact van de Amerikaanse ‘draai’
richting Zuidoost-Azië? 3. Welke Nederlandse belangen zijn in het geding en in hoeverre
wordt de Nederlandse veiligheidssituatie bedreigd door de ontwikkelingen aan de oost- en
zuidflank van Europa? Hoe kunnen deze belangen het beste worden behartigd c.q.
beschermd? Wat zijn de implicaties voor het Nederlandse buitenlands- en veiligheidsbeleid
en de defensie-inspanningen van Nederland?
De conflicten aan de oostflank en de zuidflank van Europa zijn grotendeels verschillend van
aard en leveren uiteenlopende veiligheidsrisico’s op. Aan de oostflank heeft Europa te
maken met een regio die in veiligheidspolitiek opzicht nauwelijks is geïntegreerd. Het gaat
daarbij om soms zwakke staten die kampen met interne instabiliteit, en vooral met een
assertief, zelfs agressief Rusland. De AIV acht het niet erg waarschijnlijk dat de
machtspositie van president Poetin op korte termijn zal worden aangetast. De EU moet in de
relaties met Rusland veiligheidspolitieke overwegingen een zwaarder accent te geven. Dit
doet meer recht aan de aard van de onderlinge betrekkingen (competitie en invloedssferen)
en aan de politieke werkelijkheid in de buurregio. De AIV is van oordeel dat voor langere tijd
rekening moet worden gehouden met instabiliteit aan de oostgrens als gevolg van de
Russische intimidatiepolitiek. Ook moet er ernstig rekening worden gehouden met de
mogelijkheid van Russische destabilisatie in de Baltische staten.
Aan de zuidflank wordt Europa geconfronteerd met een breed palet aan veiligheidsrisico’s
zoals terugkerende jihadstrijders en wapenhandel, als gevolg van zwakke of zelfs failed
states als Irak, Syrië en Libië, waarvan grote delen op het moment worden beheerst door
ISIS. De situatie in Libië vormt het grootste en meest directe veiligheidsrisico voor de EU. De
,mogelijkheden van de EU en de VS bij te dragen aan de stabiliteit van Irak, Syrië en Libië
zijn beperkt. De bombardementen in Syrië en Irak in het kader van Operation Inherent
Resolve hebben de territoriale expansie van ISIS vooralsnog hooguit kunnen afremmen. De
AIV verwacht dat het zeker een generatie zal duren alvorens in deze regio een democratisch
gelegitimeerd bestuur kan postvatten en er sprake is van aanzienlijke economische
vooruitgang.
Hierna een stukje over de beleidsopties van de NAVO en de EU en tot slot de internationale
positie van Nederland. Allemaal beetje vaag dus verwacht daar geen vragen over. Rapport
sluit af met aanbevelingen
ADVIESRAAD INTERNATIONALE VRAAGSTUKKEN (2017) 64 pagina’s =
De veiligheidsuitdagingen voor het bondgenootschap zijn omvangrijk en complex. De
Europese veiligheid wordt zowel bedreigd door het destabiliserend optreden van Rusland als
door diverse landen in de gordel van instabiliteit in het Midden-Oosten en Noordelijk Afrika.
Rusland ondermijnt de Europese veiligheid door inbreuk te maken op de integriteit van
soevereine staten, door zijn pogingen om zeggenschap te krijgen in het ‘nabije buitenland’
en pogingen om de geloofwaardigheid van de NAVO en de EU te ondergraven. Daarnaast is
Europa kwetsbaar voor terroristische aanslagen en moet voorlopig ernstig rekening worden
gehouden met terroristische acties van organisaties, van eenlingen of van teruggekeerde IS-
strijders uit Syrië en Irak. Vanuit Noordelijk Afrika wordt Europa direct bedreigd door
veiligheidsrisico’s als terrorisme en religieus extremisme, drugs- en mensensmokkel en
proliferatie van wapens. In het licht van deze omvangrijke veiligheidsdreigingen is het des te
zorgelijker dat de samenhang binnen het bondgenootschap onder druk staat. Het
onvoorspelbare Amerikaanse buitenlands beleid onder president Trump leidt tot
onduidelijkheid over de Amerikaanse betrokkenheid bij de NAVO en over de waarde van
artikel 5 van het NAVO verdrag. Sinds januari 2017 is er geen staat te maken op de leiding
van de grootste lidstaat, die sinds de oprichting van het bondgenootschap in 1949 de
politieke en militaire ruggengraat van de organisatie vormt.
Eerste deel weer over Rusland, Daarna weer zuiden van europa, daarna verdragen Wales
en Warschau, daarna stukje over beleid van NAVO en Nederland.
Sinds de Koude Oorlog waren niet eerder de veiligheidsrisico’s zo groot en stond de NAVO
er zo slecht voor. Het laatste strategische concept van de NAVO dateert uit 2010. Sindsdien
is de veiligheidssituatie ingrijpend veranderd en het was naar het oordeel van de AIV
wenselijk geweest de uitgangspunten en beleidslijnen uit het strategisch concept van 2010
opnieuw tegen het licht te houden. Vanwege het op dit moment ontbrekende leiderschap van
de VS en als gevolg van onderlinge meningsverschillen zal overeenstemming over een
nieuw strategisch concept moeilijk te verwezenlijken zijn. De AIV betreurt dit. Voorlopig
zullen de slotverklaringen van de topbijeenkomsten van Wales en van Warschau – die
dateren uit de regeerperiode Obama – moeten dienen als strategische richtsnoeren voor het
bondgenootschap.
belangrijkste conclusie Rusland
Rusland streeft de status van grote mogendheid na, die ook buiten de eigen regio militair kan
optreden. De versterking van zijn militair potentieel (‘hard power’) is daarvoor instrumenteel.
Het heeft laten zien niet terug te deinzen voor de inzet van militaire middelen (Georgië,
Oekraïne, Syrië) of ermee te dreigen als de gelegenheid zich voordoet. Het probeert in
toenemende mate invloed uit te oefenen op de politieke ontwikkelingen in Midden- en Oost-
Europa. De politiek instabiele landen op de Balkan zijn kwetsbaarder geworden. Er is
onvoldoende vooruitgang geboekt met economische hervormingen, de versterking van de
, rechtsstaat en de strijd tegen corruptie en georganiseerde misdaad. Het proces van etnische
verzoening verloopt traag. Dit biedt kansen voor Rusland om zijn invloed uit te breiden.
afschrikking door militaire en niet-militaire middelen
Dialoog met Rusland
Het is van groot belang dat tussen de NAVO en Rusland de dialoog weer op gang komt.
Sinds de annexatie van de Krim zijn de gesprekken in het belangrijkste forum – NAVO-
Rusland Raad (NRR) – nagenoeg stil komen te liggen. Tegelijkertijd is het juist in tijden van
gespannen verhoudingen noodzakelijk in gesprek te blijven om misverstanden en
ongelukken te voorkomen. Onderwerpen van gemeenschappelijk belang zoals de
ontwikkelingen in Syrië en terrorismebestrijding zouden moeten worden besproken. Het is
echter de vraag of Rusland daadwerkelijk geïnteresseerd is in een inhoudsvolle en
constructieve dialoog.
EU-Navo
Jarenlang kende de samenwerking tussen de EU en de NAVO een stroef verloop vanwege
onenigheid tussen Cyprus en Turkije en rivaliteit tussen beide organisaties. Inmiddels is het
besef doorgedrongen tot de lidstaten van beide organisaties dat de complexe
veiligheidssituatie samenwerken urgent maakt en ontstaat een natuurlijke taakverdeling
tussen de EU en de NAVO. Er is sprake van een significante verbetering van de relatie
tussen de EU en de NAVO. In juli 2016 brachten de EU en de NAVO een
gemeenschappelijke verklaring uit met 42 actiepunten op het gebied van hybride dreigingen,
cyberveiligheid, operationele samenwerking, defensiecapaciteiten, defensieindustrie en
defensieonderzoek en oefeningen en capaciteitsopbouw. (EDAP) (EDF)
Veiligheids- en defensiebeleid van Nederland
Naar het oordeel van de AIV is het noodzakelijk dat in het Nederlands veiligheids- en
defensiebeleid, naast de trans-Atlantische oriëntatie, meer gewicht wordt toegekend aan de
continentale oriëntatie. Hoewel de VS en het VK ook in de toekomst belangrijke
veiligheidspartners blijven, zal naar verwachting de ontwikkeling en verdieping van het
Europese veiligheids- en defensiebeleid onder leiding van Duitsland en Frankrijk de
komende jaren een hoge vlucht nemen. De AIV is van mening dat Nederland er goed aan
doet om aan te sluiten bij deze ontwikkeling omdat de onduidelijkheid van het beleid in
Washington, de Brexit en de actuele veiligheidssituatie een gecoördineerde aanpak
vereisen. De AIV is met de Nederlandse regering van mening dat het daarnaast van belang
is een ‘veiligheidsarrangement’ met het VK overeen te komen, zodat dit land betrokken blijft
bij de Europese veiligheidspolitieke samenwerking. De AIV plaatst hier wel een kanttekening
bij. In het verleden heeft Londen vaak een blokkade opgeworpen bij voorstellen voor
uitbreiding van Europese defensiesamenwerking. Die ruimte dient het VK in de nieuwe
constellatie niet te worden geboden en een faciliterende rol van Nederland hierbij is dan ook
ongewenst.
ADVIESRAAD INTERNATIONALE VRAAGSTUKKEN (2020). 36 pagina’s=
De veiligheid van Europa staat als gevolg van de nieuwe dreigingen, ingrijpende geopolitieke
verschuivingen en veranderingen in de trans-Atlantische betrekkingen onder druk: Europa is
kwetsbaar geworden.Het tijdperk van de hegemonie van de Verenigde Staten (VS), waarin
dat land optrad als de hoeder van de naoorlogse orde in de wereld, is voorbij. De kans op
militaire agressie of politieke pressie met militaire middelen door Rusland, is toegenomen.
Aan de zuid- en zuidoostflank wordt Europa geconfronteerd met instabiliteit. China
manifesteert zich wereldwijd en dat heeft ook effect op Europa. Verder ziet Europa zich in
