Hoorcolleges aangevuld met verplichte literatuur
Leren op School
(7012031AY)
2020/2021
,Inhoud
Literatuur LoS HC 1 .................................................................................................................................................................................................. 2
HC 1 – Inleiding I: De school als pedagogische context............................................................................................................................ 9
Literatuur LoS HC 2 ............................................................................................................................................................................................... 13
HC 2 – Passend onderwijs .................................................................................................................................................................................. 22
Literatuur LoS HC 3 ............................................................................................................................................................................................... 27
HC 3 – Algemene vaardigheden I: Intelligentie en Executieve Functies ........................................................................................ 37
Literatuur LoS HC 4 ............................................................................................................................................................................................... 41
Literatuur LoS HC 4 ............................................................................................................................................................................................... 45
Literatuur LoS HC 5 ............................................................................................................................................................................................... 51
HC 5 – Specifieke vaardigheden 1: Taal ....................................................................................................................................................... 57
Literatuur LoS HC 6 ............................................................................................................................................................................................... 62
HC 6 – Specifieke vaardigheden 2 & 3: Geletterdheid: technisch lezen, spellen, overeenkomsten en verschillen
tussen lezen en spellen ........................................................................................................................................................................................ 72
Literatuur LoS HC 7 ............................................................................................................................................................................................... 76
HC 7 – Specifieke vaardigheden 4: Geletterdheid: Begrijpend lezen .............................................................................................. 82
Literatuur LoS HC 8 ............................................................................................................................................................................................... 86
HC 8 – Specifieke vaardigheden 5: Rekenen .............................................................................................................................................. 88
Literatuur LoS HC 9 ............................................................................................................................................................................................... 94
HC 9 – Zorg op school I: Taal, intelligentie en EF ...................................................................................................................................101
Literatuur LoS HC 10 ..........................................................................................................................................................................................107
HC 10 – Zorg op school II: Technisch lezen en spellen ........................................................................................................................111
Literatuur LoS HC 11 ..........................................................................................................................................................................................115
HC 11 – Zorg op school III: Begrijpend lezen en rekenen ..................................................................................................................116
1
,Literatuur LoS HC 1
Jimerson, S. R. (2001). Meta-analysis of grade retention research: Implications for practice in the 21st
century. School Psychology Review, 30, 420-437.
Neihart, M. (2007). The socioaffective impact of acceleration and ability grouping: Recommendations for
best practice. Gifted Child Quarterly, 51, 330-341.
Verachtert, P., De Fraine, B., Onghena, P., & Ghesquière, P. (2010). Season of birth and school success in the
early years of primary education. Oxford Review of Education, 36, 285-306.
Jimerson, S.R. (2001). Meta-analysis of grade retention research: Implications for
practice in the 21st century.
Abstract
Zittenblijven is steeds populairder geworden, in overeenstemming met de nadruk op verantwoordelijkheid en
normen in het basis onderwijs. Dit artikel geeft een uitgebruik overzicht van het onderzoek naar de academische
en sociaal-emotionele uitkomsten die samenhangen met zittenblijven.
Na een kort historisch overzicht van eerder gepubliceerde literatuuroverzichten, wordt een samenvatting
gegegeven van de onderzoeken die tussen ’90-’99 zijn gepubliceerd. Vervolgens omvat de systematisch review en
meta-analyse van 20 recente onderzoeken: uitkomsten (d.w.z. prestaties en sociaal-emotionele aanpassing), leeftijd
van de zittenblijvers, controle voor variabelen in analyses met vergelijkingsgroepen en de algehele conclusie.
Resultaten van recente studies en deze meta-analyse komen overeen met eerdere literatuuroverzichten uit de jaren
’70 en ’80. Naast een samenvatting van de resultaten, gaat de discussie in op de ongelijkheid tussen
onderwijspraktijk en convergerend onderzoek m.b.t. zittenblijven en geeft aanwijzingen voor de praktijk. Deze
review moedigt onderzoekers, onderwijsprofessionals en wetgevers aan om het debat over social promotion en
zittenblijven op te geven en te kiezen voor een productievere aanpak in het nieuwe millennium.
Introductie
Over de afgelopen 25 jaar is het zittenblijven een populair, maar controversieel, methode geworden om slechte
academische vaardigheden te verhelpen. Er is namelijk in het onderwijsbeleid vooral gericht op het verhogen van
de normen en het benadrukken van verantwoording. Dit heeft waarschijnlijk geleid tot een hoger percentage
zittenblijvers (bijv. er moet aan een bepaald niveau van de leestest zijn voldaan om naar de volgende klas te mogen).
Onderzoek tussen 1900-1989 geeft gemixte resultaten over de doeltreffendheid van zittenblijven op het
verbeteren van de sociaal-emotionele en prestatiebehoeften van kinderen. Ook zijn veelal twijfels uitgesproken
over de methodologische kwaliteit van dergelijke studies m.b.t.:
• Vergelijken van pre- en posttest scores van zittenblijvers i.p.v. het gebruik van een vergelijkingsgroep;
• Zelden karakteristieken van vergelijkingsgroepen afgebakend;
• Sociaal-emotionele uitkomsten niet in overweging nemen;
• Zelden onderzoeksuitkomsten geassocieerd met zittenblijven op lange termijn onderzoek.
Historisch overzicht
Eerdere onderzoeksreviews en meta-analyses concluderen dat het ophopende bewijs het gebruik van zittenblijven
als een academische interventie niet ondersteunen. Dit is voornamelijk gebaseerd op studies uit de 20 ste eeuw.
Jackson (1975)
Jackson probeerde te onderzoeken of slecht preseterende leerlingen of mensen met sociaal-emotionele
tekortkomingen geprofiteerd hebben van blijven zitten of promotie naar de volgende klas. Hij verdeelde de
onderzoeken in 3 groepen:
• Naturalistisch → vergelijking zittenblijvers volgens normaal schoolbeleid met degenen die wel overgingen
• Pre-post → vergelijking van prestaties en aanpassing van zittenblijvers voor en na overgang
• Experimenteel → vergelijking studenten met (academische) moeilijkheden die willekeurig werden
toegewezen aan promotie of zittenblijven
Jackson concludeerde dat er geen betrouwbaar bewijs is dat aangeeft dat zittenblijven gunstiger is dan het overgaan
van studenten met ernstige academische of aanpassingsmoeilijkheden. Bovendien suggereerde hij dat
onderwijsprofessionals die studenten laten blijven zitten dit doen zonder deugdelijk onderzoeksbewijs om aan te
geven dat deze interventiestrategie meer voordelen zal hebben voor studenten met academische of
aanpassingsmoeilijkheden dan voor hun doorstroming naar de volgende klas.
2
, Holmes & Matthews (1984)
Holmes en Matthews keken naar de effecten van blijven zitten bij basis en middelbare scholieren m.b.t. prestatie en
sociaal-emotionele uitkomsten. Deze meta-analyse onthulde statisch significante verschillen ten gunste van de
gepromoveerde studenten in elk vergelijkingsgebied. → Over het geheel genomen hadden zittenblijvers een lagere
academische prestatie, minder persoonlijke aanpassing, een lager zelfconcept en deden ze het minder goed op
school.
Holmes en Matthew concludeerden dat onderwijsprofessionals scholieren laten blijven zitten, ondanks
cumulatief bewijst dat aantoont dat het potentieel voor negatieve effecten consequent groter is dan de positieve
resultaten.
Holmes (1989)
Holmes voegt een aanvullende meta-analyse uit. Een overgrote meerderheid van de studies wezen op algehele
negatieve effecten die geassocieerd zijn met zittenblijven, incl. sociaal-emotionele onaangepastheid en lagere
academische prestaties. Slechts 9 studies leverde positieve resultaten op, maar deze voordelen van blijven zitten
bleken in de loop van de tijd af te nemen.
Samenvattend
Eerdere reviews wijzen op een afwezigheid van empirisch bewijs die de praktijk van het zittenblijven ondersteunen.
Tegelijkertijd hebben deze verschillende methodologische beperkingen die deze studies m.b.t. zittenblijven als het
ware pesten.
In het afgelopen decennia is steeds meer nadruk gelegd op de methodologie van studies die m.b.t.
zittenblijven, waardoor dit heeft over het algemeen geresulteerd in meer passende vergelijkingsgroepen dan in
eerder onderzoek.
Onderzoeksvragen en de methode (incl. resultaten)
Dit artikel bevat zowel een systematische review als een meta-analyse die zich focust op studies tussen ’90-’99. Er
werd gekeken naar :
1. De variabelen die zijn gebruikt om de vergelijkingsgroep te matchen aan de zittenblijvers;
o IQ, academische prestaties, SES, geslacht en sociaal-emotionele aanpassing.
2. Specificatie van de leeftijd/leerjaar waarop zittenblijven en de meting van de uitkomstvariabelen hebben
plaatsgevonden;
3. De resultaten van de analyses m.b.t. de academische prestaties uitkomsten van de zittenblijvers t.o.v.
vergelijkingsgroep;
o Gestandaardiseerde prestatietests en soms ook rapportcijfers.
o 46% van de studies begunstigde de vergelijkingsgroep, 5% de zittenblijvers en 48% van de studies
toonde geen significant verschil tussen de groepen.
4. De resultaten van de analyses m.b.t. de sociaal-emotionele en gedragsuitkomsten van de zittenblijvers t.o.v.
vergelijkingsgroep;
o Competentie met leeftijdsgenoten, zelfrespect, prestatieverwachtingen, schooltevredenheid,
schoolbetrokkenheid, gedragsproblemen en andere variabelen die betrekking hebben op de
houding, het gedrag, de sociale en emotionele aanpassingen van scholieren.
o 9% van de studies begunstigde de vergelijkingsgroep, 5% de zittenblijvers en 86% van de studies
toonde een significant verschil tussen de groepen.
5. De algehele conclusie van de auteur(s) m.b.t. de werkzaamheid/doeltreffendheid van blijven zitten.
o De auteurs van 4 onderzoeken (20%) bereikten gunstige conclusies m.b.t. de doeltreffendheid van
zittenblijven. De auteurs van de andere 16 onderzoeken (80%) rapporteerden daarentegen geen
gunstige conclusies.
Conclusie en discussie
De meta-analyse geeft aan dat de grootste verschillen tussen de groepen zichtbaar waren op de maatstaven van
aanwezigheid, lezen, rekenen, taal en emotionele aanpasing. Van de 20 studies concludeerden 16 auteurs dat
zittenblijven ineffectief is als interventie voor verbetering van de academische prestaties en de sociaal-emotionele
aanpassing.
De resultaten van onderwijskundig onderzoek m.b.t. uitkomsten die verband houden met zittenblijven,
kunnen verder worden toegelicht met inachtneming van het transsectionele perspectief van ontwikkeling. Een
centraal principe van dit perspectief is dat ontwikkelingsprocessen de uitwisselingen weerspiegelen tussen
individuen en omgevingen waarin elk door de ander wordt veranderd, en dat deze uitwisselingen de
daaropvolgende interactie op een voortdurende continue manier beïnvloeden. → Huidige resultaten zijn altijd een
product van de huidige omstandigheden en iemands ontwikkelingsgeschiedenis.
3
