Hoofdstuk 1 Lichamelijke en cognitieve ontwikkeling
tijdens de vroege volwassenheid
Leerdoelen
Je kunt beschrijven hoe het lichaam zich ontwikkelt en gezond blijft tijdens de vroege
volwassenheid.
Je kunt uitleggen waarom een gezond dieet met name in de vroege volwassenheid van
belang is.
Je bent in staat om de uitdagingen te beschrijven waarmee mensen met fysieke en
psychische beperkingen in de vroege volwassenheid te kampen hebben.
Je kunt een overzicht geven van de effecten van stress en wat eraan gedaan kan worden.
Je kunt weergeven hoe de cognitieve ontwikkeling zich tijdens de jongvolwassenheid
voortzet.
Je bent in staat om de benaderingen van Labouvie-Vief, Perry en Schaie van cognitieve
ontwikkeling tijdens de jonge volwassenheid te beschrijven, te vergelijken en tegen elkaar af
te zetten.
Je kunt beschrijven hoe intelligentie tegenwoordig wordt gedefinieerd en hoe life events
cognitieve groei in jongvolwassenen veroorzaken.
Je bent in staat om te beschrijven wie er tegenwoordig naar het hoger onderwijs gaat en hoe
de populatie verandert.
Je kunt een overzicht geven van de problemen die studenten tegenkomen als ze naar het
hoger onderwijs gaan.
Je kunt genderaspecten in het hoger onderwijs beschrijven.
Je kunt de motieven weergeven van studenten die hun studie soms voortijdig afbreken,
1.1 Lichamelijke ontwikkeling
Mensen van begin twintig zijn over het algemeen gezond, sterk en energiek. Hoewel veroudering, de
natuurlijke lichamelijke achteruitgang die wordt veroorzaakt door de voortschrijdende leeftijd, is
ingezet, worden deze leeftijdsgebonden veranderingen gewoonlijk pas op latere leeftijd duidelijk
zichtbaar. Sommige mensen, met name late rijpers, groeien ook na hun twintigste in de lengte.
Bepaalde delen van het lichaam beginnen nu pas volledig volgroeid te raken. Zo blijven de hersenen
zowel in omgang als in gewicht doorgroeien tot ze ergens tijdens de vroege volwassenheid hun
maximum bereiken. Vervolgens zullen de hersenen in de latere fases in volume afnemen. Er word
verder gesnoeid in de grijze massa en de myelinsering loopt door. Het aantal complexe verbinden in
de hersenen blijft intact. Er wordt beweerd dat de prefrontale cortex, zeker bij mannen, gemiddeld
pas op 25-jarige leeftijd volledig is gerijpt, met alle gevolgen van dien voor de ontwikkelingstaken in
deze levensfase. De prefrontale cortex is die plaats in de hersenen waar de executieve functies
zetelen. Executieve functies zijn de mogelijkheden die wij hebben om onszelf te organiseren en om te
plannen. Wel wordt gesteld dat motivatie de kern lijkt te zijn voor de effectiviteit van de executieve
functies. Ook de zintuigen zijn in deze periode gevoeliger dan ooit. Bij het gehoor zijn vrouwen iets
gevoeliger voor hoge tonen dan mannen.
Myeline: vettige stof die op veel plaatsen in het zenuwstelsel het acon omhult. Myeline geeft de
witte stof zijn witte kleur. Het zorgt ervoor dat zenuwimpulsen sneller, worden doorgestuurd.
,De meeste mensen beschouwen beroepssporters van rond de dertig als ‘oud’. Ook bij ‘gewone’
mensen zijn de psychomotorische vermogens tijdens de vroege volwassenheid op hun best. De
reactietijd is korter, de spierkracht groter en de oog-handcoördinatie is beter dan in enige andere
leeftijdsfase.
Om onze lichamelijke mogelijkheden volledig te kunnen benutten, moeten we veel bewegen en
gezond eten. Volgens de Hartstichting beweegt één op de drie Nederlanders onvoldoende. Mensen
met een lage sociaaleconomische status (SES) ontbreekt het vaak aan tijd of geld om regelmatig te
kunnen sporten. Hoe hoger de opleiding van de ouders is en hoe hoger het gezinsinkomen is, hoe
groter de kans is dat de kinderen sporten. Niet alleen kun je door te bewegen ernstige ziekten helpen
te voorkomen, je houdt ook je gewicht en bloeddruk op peil. Volgens de Hartstichting en de WHO is
dagelijks een halfuur matige inspanning al voldoende. Bij bewegen is het belangrijk, dat je zo veel
mogelijk dagelijkse activiteiten bewegend uitvoert. Regelmatige lichaamsbeweging levert veel
voordelen op. Het verbetert de conditie van het cardiovasculaire systeem, wat betekent dat het hart
en bloedvaten efficiënter gaan werken. Daarnaast neemt de longcapaciteit toe, waardoor het
uithoudingsvermogen groter wordt. De spieren worden sterker en het lichaam wordt soepeler en
wendbaarder. De bewegingsvrijheid wordt groter en de spieren, pezen en gewrichtsbanden worden
elastischer. Bovendien vormt lichaamsbeweging in deze levensfase een goede bescherming tegen
osteoporose, botontkalking, op latere leeftijd.
Mogelijk stimuleert lichaamsbeweging ook het immuunsysteem van het lichaam, waardoor dat beter
in staat is om ziekten te bestrijden. Er wordt gesteld dat dankzij lichaamsbeweging het brein
elastischer blijft, dat er nieuwe connecties worden gemaakt en dat hormonaal alles in evenwicht
blijft. Een laatste voordeel van regelmatige lichaamsbeweging is dat je er waarschijnlijker langer door
zult leven.
Hoewel te weinig lichaamsbeweging de gezondheid niet ten goede komt, zijn de gezondheidsrisico’s
tijdens de vroege volwassenheid over het algemeen relatief gering. In deze periode zijn mensen
minder gevoelig voor verkoudheden en andere lichte ongemakken dan toen ze kinderen waren, en
als ziek worden, zijn ze meestal weer snel beter. Enkele van de belangrijkste doodsoorzaken van
mensen tussen de 25 en 30 jaar zijn kanker, hartziekten en vooral een hoog aantal ‘uitwendige
doodsoorzaken’, waarbij naast verkeersongevallen een opvallend hoog aantal zelfmoorden eruit
springt. Keuze in levensstijl, inclusief het gebruik van alcohol, tabak of drugs of onveilig vrijen,
kunnen leiden tot secundaire veroudering; lichamelijke aftakeling die veroorzaakt wordt door
omgevingsfactoren of individueel gedrag. Het gebruik van verdovende middelen vergroot de kans dat
een jongvolwassene aan een van de eerdergenoemde doodsoorzaken sterft. Er is ook een verband
tussen culturele factoren, inclusief geslacht en ras, en het risico op sterfte tijdens de vroege
volwassenheid.
De richtlijnen voor gezonder eten:
1. Eet in verhouding meer voeding van plantaardige dan van dierlijke oorsprong.
2. Geef de voorkeur aan weinig of niet-bewerkte voeding en eet zo weinig mogelijk
ultrabewerkte voeding.
3. Vermijd overconsumptie en voedselverspilling.
Tieners kunnen heel wat junkfood en vet verstouwen omdat ze zo enorm snel groeien. Het verhaal
verandert echter wanneer ze de vroege volwassenheid bereiken. Omdat de groeisnelheid dan
afvlakt, moeten jongvolwassenen het aantal calorieën dat ze als adolescent innamen gaan
verminderen.
,Overgewicht, gedefinieerd als een lichaamsgewicht dat 20% hoger ligt dan het gemiddelde voor
iemand met een bepaalde lengte, neemt alsmaar toe. Veel jongvolwassenen voeren een moeilijke en
dikwijls hopeloze strijd om hun lichaamsgewicht onder controle te houden. Ze proberen een dieet te
volgen, maar komen uiteindelijk evenveel aan als ze zijn afgevallen. Niet zelden belanden ze in een
vicieuze cirkel van afvallen, aankomen en weer afvallen. Als mensen de voedingsmiddelen waar ze
werkelijk trek in hebben met mate tot zich kunnen nemen, zijn ze wellicht in staat om de
vreetpartijen waarmee en mislukt dieet vaak gepaard gaat te voorkomen. Zelfs als mensen met
overgewicht er nooit in zullen slagen om hun gewenste gewicht te bereiken, kunnen ze volgens deze
redenering hun gewicht uiteindelijk wel beter onder controle houden zonder dieet. Opvallend is dat
bij mannen het overgewicht afneemt, terwijl het bij vrouwen nog altijd toeneemt.
Er wordt over een eetstoornis (anorexia nervosa) als je geobsedeerd bent door alles wat met je
gewicht, lichaamsomvang en eten te maken heeft en dat daarom je gezondheid in gevaar komt. Bij
anorexia eten mensen ondanks een hongergevoel langdurig weinig om zo mager te worden. Mensen
met deze ziekte blijven zich dik voelen. De ziekteduur is gemiddeld vier jaar, variërend van een
halfjaar tot 10 jaar. Het DSM 5 maakt een onderscheid tussen twee typen anorexia nervosa:
- Beperkende type; waarbij iemand tijdens een episode van anorexia nervosa niet geregeld
vreetbuien heeft of laxeert (zelfopgewekt braakt of laxantia, diuretica of klysma’s misbruikt).
- Vreetbuien/purgerende type; waarbij iemand tijdens een episode van anorexia nervosa geregeld
vreetbuien heeft of purgeert.
Elk langdurig en belangrijk particpatieprobleem van een persoon dat te wijten is aan het samenspel
tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke of zintuigelijke aard, beperkingen bij
het uitvoeren van activiteiten, en persoonlijke en externe factoren -> definitie van personen met een
handicap.
Het leven van mensen met een handicap is vaak lastig en een hele uitdaging. Met name wanneer zij
niet (meer) in staat zijn om de algemene dagelijkse levensverrichtingen en de huishoudelijke
dagelijkse levensverrichtingen uit te voeren. Door mantelzorg en/of professionele huishoudelijke en
verzorgende hulp in te zetten, kunnen mensen meestal zelfstandig blijven wonen. In Nederland
wordt een deel van de kosten vergoed door de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De
handicap kan aangeboren of niet-aangeboren zijn. Niet-aangeboren wil zeggen dat iemand op latere
leeftijd door een ongeluk of ziekte gehandicapt raakt. Iemand moet dan niet alleen de lichamelijke
beperking leren accepteren, maar ook het verlies van geliefden of vrienden (bij ongeluk), het verlies
van werk, hobby’s en sociale contacten en de behoefte aan langdurige en intensieve medische zorg.
Hulpmiddelen zijn een belangrijke steun voor mensen met een lichamelijke beperking. Veel oudere
gebouwen zijn nog steeds niet of moeilijk toegankelijk voor mensen in een rolstoel. Andere barrières
zijn vooroordelen en discriminatie bij de toegang tot de arbeidsmarkt en andere vormen van
maatschappelijke participatie. Ook in het dagelijks leven worden mensen met een handicap
geconfronteerd met medelijden of vermijding. Soms concentreren mensen zonder handicap zich
zozeer op de beperking van de ander dat ze zijn of haar andere eigenschappen over het hoofd zien.
Ze reageren op de gehandicapte alsof hij of zij het probleem is in plaats van een persoon. Anderen
behandelen mensen met een handicap alsof ze kinderen zijn -> beide kunnen invloed hebben op het
zelfbeeld van de persoon.
Stress: de lichamelijke en emotionele reactie op gebeurtenissen die ons bedreigen of uitdagen.
Psychoneuro-immunologie (PNI): onderzoek naar de relatie tussen de hersenen, het
immuunsysteem en psychologische factoren.
, Hoe goed iemand met stress kan omgaan (coping) is afhankelijk van een gecompliceerd samenspel
tussen lichamelijke en psychologische factoren. Ons bestaan wemelt van de gebeurtenissen en
omstandigheden die we stressoren noemen en die een bedreiging kunnen vormen voor ons welzijn.
Er is ontdekt dat stress verschillende gevolgen kan hebben. Het meest rechtstreekse gevolg is
gewoonlijke een biologische reactie die optreedt als bepaalde hormonen (die worden uitgescheiden
door de bijnieren) een versnelde hartslag, verhoogde bloeddruk en meer transpiratie en zweten
veroorzaakt. Langdurige en voortdurende blootstelling aan stressoren kan ertoe leiden dat het
lichaam steeds slechter in staat is om stress te hanteren. Als er constant stressgerelateerde
hormonen worden afgescheiden, verslechtert de conditie van hart, bloedvaten en andere
lichaamsweefsels. Het vermogen om ziektekiemen te bestrijden neemt af, waardoor de betrokkene
gevoeliger wordt voor ziektes. Dus zowel acute stressoren (onverwachte, eenmalige gebeurtenissen)
als chronische stressoren (langdurig en aanhoudende gebeurtenissen) kunnen grote gevolgen
hebben.
De eerste stap is primaire inschatting – de betrokkene beoordeelt de gebeurtenis om te bepalen of
de gevolgen ervan positief, negatief of neutraal zijn. Als de gebeurtenis in eerste instantie negatief
overkomt, schat de betrokkene aan de hand van de schade die vergelijkbare gebeurtenissen in het
verleden hebben veroorzaakt in hoe bedreigend de gebeurtenis waarschijnlijk zal zijn en hoe groot
de kans is dat hij de dreiging kan afwending. De tweede stap is secundaire inschatting – een
inschatting of de betrokkene zijn coping vaardigheden en hulpbronnen voldoende zijn om de dreiging
die de potentiële stressor inhoudt het hoofd te kunnen bieden. Als er geen hulpbronnen aanwezig
zijn en de potentiële dreiging groot is, ervaart hij stress.
Stress en het stressniveau varieert met de inschatting van de betrokkene, en die inschatting varieert
met het temperament van de betrokkene en met de omstandigheden. Dit zijn algemene principes
waarmee we kunnen voorspellen of een gebeurtenis als stressvol zal worden opgevat:
Gebeurtenissen en omstandigheden die negatieve emoties oproepen, leiden eerder tot stress
van positieve gebeurtenissen en omstandigheden.
Situaties die onbeheersbaar of onvoorspelbaar zijn, veroorzaken eerder stress dan situaties
die beheerst en voorspeld kunnen worden.
Gebeurtenissen en omstandigheden die ambigu en verwarrend zijn, veroorzaken meer stress
dan gebeurtenissen en omstandigheden die eenduidig en overzichtelijk zijn.
Mensen die tegelijkertijd veel taken moeten vervullen die veel van hun capaciteiten vragen,
zullen waarschijnlijk meer stress ervaren dan mensen die minder dingen te doen hebben.
De fysiologische arousal (prikkeling) die optreedt wanneer het lichaam probeert de stress het hoofd
te bieden, leidt tot een slijtageslag die op de lange termijn allerlei negatieve gevolgen kan hebben.
Hoofdpijn, rugpijn, huiduitslag, verstopping, chronische vermoeidheid en zelfs verkoudheid kunnen
