Corsini & Wedding: Current Psychotherapies
Bergin & Garfield’s Handbook of Psychotherapy and Behavior Change
Anika_Psychologie
INHOUDSOPGAVE
C&W
H2: Psychoanalytische psychotherapieën ............................................................................................2
H4: Cliëntgerichte therapie .................................................................................................................9
H6: Gedragstherapie ......................................................................................................................... 16
H7: Cognitieve therapie .................................................................................................................... 23
H14: Integratieve Psychotherapieën ................................................................................................. 32
B&G
H2: Methodology, Design and Evaluation in Psychotherapy Research ............................................... 38
H6: The Efficacy and Effectiveness of Psychotherapy ........................................................................ 43
1
, H2: Psychoanalytische psychotherapieën
Psychoanalyse is niet hetzelfde als Freudiaanse theorie. Psychoanalyse is niet een enkele theorie van persoonlijkheid of
behandeling maar een verzameling theorieën en behandelmodellen. Toch kunnen er algemene principes worden genoemd:
1. De aanname dat alle mensen deels worden gemotiveerd door wensen, fantasieën of onbewuste kennis
(unconscious motivation)
2. De interesse in het faciliteren van bewust worden van onbewuste motivaties, waarmee keuzevrijheid wordt
vergroot
3. Een nadruk op het verkennen van manieren waarop men pijnlijke of bedreigende gevoelens, fantasieën en
gedachten vermijdt
4. De aanname dat men ambivalent is over verandering en een nadruk op het verkennen van deze houding
5. Een nadruk op het gebruik van de therapeutische relatie als manier om de zelf-ondermijnende psychologische
processen en acties van de cliënt te verkennen
6. Een nadruk op het gebruik van de therapeutische relatie als verandermechanisme
7. Een nadruk op het helpen van cliënten bij het begrijpen van hoe hun eigen constructie van hun verleden en heden
een rol speelt bij het in stand houden van zelfondermijnende patronen.
Basisconcepten
Het onbewuste: Freud zag het onbewuste als een gebied van psychisch functioneren waarin impulsen, wensen en
herinneringen afgesplitst zijn van het bewustzijn. Dit gebeurt doordat de geassocieerde effecten te bedreigend zijn of
doordat de persoon via culturele conditionering heeft geleerd dat de inhoud onacceptabel is. Huidige psychoanalytici zien
dit niet meer geheel zo, maar veronderstellen soms wel dat er een ego is dat zorgt dat aspecten van de ervaring die
voortvloeien uit meer primitieve, instinctieve aspecten van de psyche (id), buiten het bewustzijn blijven. Anderen vinden
het niet goed om te speculeren over dit soort constructen. De algemene aannames zijn dat:
- Onze ervaringen en acties worden beïnvloed door psychologische processen die geen onderdeel uitmaken van
ons bewustzijn
- Deze onbewuste processen worden onbewust gehouden om psychologisch leed te vermijden.
Fantasie: Fantasieën zouden een belangrijke rol spelen bij het psychologisch functioneren en de manier waarop men zich
verhoudt tot de externe ervaring, vooral sociale relaties. Fantasieën zijn in meer of mindere mate onderdeel van de
bewuste ervaring. Volgens Freud waren ze gekoppeld aan instinctief bepaalde wensen betreffende seksualiteit of agressie
en deden ze functie als een soort ingebeelde wensvervulling. Later kwam de overtuiging dat fantasie meerdere
psychologische functies had, waaronder de behoefte aan regulatie van de eigenwaarde, een gevoel van veiligheid, de
behoefte aan affectregulatie en het overmeesteren van trauma. Fantasieën motiveren gedrag en de ervaring, dus deze
moeten in het psychoanalytisch proces worden verkend en geïnterpreteerd.
Primaire en secundaire processen: Primair proces is een primitieve vorm van psychisch functioneren die bij de geboorte
begint en onbewust gedurende het leven blijft werken. Er is geen onderscheid tussen verleden, heden en toekomst.
Verschillende gevoelens en ervaringen kunnen een beeld of symbool vormen. Ze komen tot uiting in dromen en fantasieën
en acute psychose. Secundair proces is een psychische functie die te maken heeft met het bewustzijn. Het is een logisch,
sequentieel en orderlijk proces en vormt de basis voor rationeel, reflectief denken.
Afweer: Een afweermechanisme is een intrapsychisch proces dat emotionele pijn vermijdt door gedachten, wensen,
gevoelens of fantasieën uit het bewustzijn te houden. Er bestaan hier een aantal van. Splitsing is een belangrijke, die bij veel
ernstige problematiek wordt gezien. Klein omschreef splitsing als de poging van een individu om te vermijden dat zijn idee
dat iemand goed is gecontamineerd wordt door negatieve gevoelens. De vertegenwoordiging van de persoon wordt dan
gesplitst in twee verschillende beelden. Dit mechanisme kan het functioneren sterk beïnvloeden doordat de persoon
heftige schommelingen in zijn percepties en gevoelens over anderen ervaart. Hierdoor zijn stabiele relaties moeilijk vol te
houden, wat ook terugkomt in de therapeutische relaties.
Overdracht: Freud observeerde dat zijn cliënten een sjabloon uit hun verleden overdroegen naar de huidige situatie. Zo kon
een kind van een strenge vader hem gaan zien als een strenge therapeut. Hij vond dit eerst therapiebelemmerend en dacht
dat het een vorm van weerstand was tegen herinneringen aan traumatische ervaringen. Hij stelde dat cliënten deze
herinneringen uitbeeldden in de behandeling, maar dat ze deze zich niet herinnerden. Later vond hij de overdracht juist
belangrijk bij de behandeling. Door het herbeleven van het verleden in de therapeutische relatie, hielpen patiënten de
therapeut op een emotioneel directe manier te begrijpen hoe eerdere relaties de huidige ervaring beïnvloedden.
Een- versus tweepersoonspsychologie: Er is een overschakeling geweest van éénpersoonspsychologie naar tweepersoons.
Het idee van de therapeut als een objectieve en neutrale observator werd verruild voor het concept van een therapeut en
cliënt die samen deelnemen in een doorlopend proces van wederzijdse invloed, zowel op bewust als onbewust niveau. Om
de cliënt te begrijpen, moet de therapeut ook aan zelfverkenning doen, vooral bij ernstiger verstoorde cliënten en cliënten
die complexe gevoelens bij anderen uitlokken. Ook kan dit bij minder verstoorde cliënten belangrijk zijn. De overgang op
een tweepersoonspsychologie heeft gezorgd voor nuttige nieuwe conceptualisaties van de eerder genoemde
2
, basisconcepten. Zo speelt de therapeut vaak een grote rol bij de uiting van weerstand. Het behandelen van de weerstand
gaat vaak gepaard met de verkenning van de bijdrage van de therapeut.
Andere systemen
Psychoanalyse was de eerste moderne Westerse psychotherapie. De meeste andere therapieën die erop volgden werden er
sterk door beïnvloed of ontwikkelden als reactie erop, denk aan de cognitief theoretici Ellis en Beck. Een probleem bij het
vergelijken van psychoanalyse met andere therapieën is dat psychoanalyse niet slechts een therapie is, maar een
wereldbeeld. Daarom had het een groot effect op de ontwikkeling van de Westerse cultuur. Er bestaan veel redenen voor
de verminderende invloed van psychoanalyse:
1. Het steeds biologischer worden van de psychiatrie
2. De opkomst van CGT en de nadruk op evidence-based-behandelingen
3. De negatieve reactie op de arrogante, afgezonderde en elitaire houding waarmee psychoanalyse geassocieerd is
geworden
4. Psychoanalytici zijn niet ontvankelijk geweest voor terechte kritiek en empirisch onderzoek.
Sommige redenen vloeiden voort uit verschillende historische, culturele en sociaal-politieke factoren die de ontwikkeling
van psychoanalyse vormden, maar deze niet bepaalden. Zo was de psychoanalyse in Noord-Amerika lange tijd een
vooraanstaand discipline en werden psychiaters die de psychoanalytische training hadden afgerond gezien als elite. De
benadering trok deelnemers aan die graag onderdeel wilden worden van de beweging in plaats van mensen die er tegenin
wilden gaan. Dit was ironisch, omdat de vroege psychanalytici juist uit benadeelde groepen kwamen. Velen waren politiek
actief en kwamen op voor sociale gerechtigheid. Veel kritiekpunten zijn in de afgelopen jaren opgelost door hervormingen
en aanpassingen binnen de psychoanalyse. Helaas zijn veel mensen in de geestelijke gezondheidszorg hier niet van op de
hoogte. Psychoanalyse zou ook in een verkeerd licht worden gezien doordat er een bias is in Noord Amerika richting snel,
pragmatisch, instrumenteel en eenduidig werken. Ook heerst er daar een cultuur van optimisme, wat kan leiden tot een
naïeve houding ten opzichte van de menselijke aard en hoe moeilijk verandering is. Psychoanalyse ontstond in Europa, in
een cultuur die onderdrukking, armoede, religieus conflict en oorlog had gekend. Hierom is de Amerikaanse psychoanalyse
wat optimistischer dan Europese.
Geschiedenis
Voorlopers
Freud’s denkwijze werd beïnvloed door een aantal zaken. De Franse neurologie en psychiatrie onderzocht de rol van het
splitsen van het bewustzijn bij psychopathologie. Hierbij was vooral Jean-Martin Charcot van belang, hij hypnotiseerde
hysterische personen. Hij dacht dat deze stoornis kwam door een vorm van splitsen van aspecten van het bewustzijn als
gevolg van een organische kwetsbaarheid. Hypnose zou hysterische symptomen kunnen opwekken en versterken maar kon
ze ook verlichten. Josef Breuer behandelde een hysterische vrouw en nam aan dat haar symptomen een psychologische
betekenis hadden. Door met deze vrouw te praten over trauma’s en pijnlijke, gedissocieerde herinneringen op te halen
herstelde de vrouw. Breurer en Freud stelden dat hysterie voortkwam door onderdrukte emoties die tijdens het trauma
waren afgesplitst en zich hadden geuit als fysieke symptomen. Hypnose zou volgens Freud ertoe leiden dat de cliënt de
herinneringen over het trauma kon ophalen en de bijkomende emoties kon ervaren, wat herstel tot gevolg had. Breurer
bleef bij het idee dat er een organische kwetsbaarheid was.
Begin
Freud vond hypnose uiteindelijk onbetrouwbaar. Hij begon zijn cliënten aan te moedigen tot vrije associatie. De doelen van
psychoanalyse werden steeds meer geconceptualiseerd en Freud wilde psychoanalyse graag maken tot een harde
wetenschap. Er heerste steeds meer het idee dat een belangrijk doel van psychoanalyse het nastreven van de waarheid
was. Hypnose hielp mensen door middel van sturing, terwijl psychoanalyse mensen sceptischer maakte en ze
confronteerde met moeilijke feiten over zichzelf. Psychoanalyse werd meer een contraindoctrinatie dan een indoctrinatie.
Van de verleidingstheorie naar de drive-theorie
Freud stapte van de verleidingstheorie (psychologische problemen komen altijd door seksueel trauma) over naar de nadruk
op de rol van fantasie en instinctieve drive. Elementaire seksuele gevoelens zouden al in de vroege kindertijd bestaan en
leidden tot seksueel gerelateerde wensen en fantasieën die uit het bewustzijn werden verdreven doordat ze te bedreigend
zouden zijn. Hij ruilde zijn simpele, lineare causale model in voor een model dat het geheugen beschouwde als constructief.
De nadruk op onbewuste fantasie zorgde voor meer aandacht voor het onbewuste. Freud begon de associatie van zijn
cliënten te herleiden naar hypotheses over verstopte fantasieën en wensen uit de kindertijd. Rond 1900 was Freud’s
overtuiging dat al het denken en handelen werd gestuurd door een soort psychische energie die complex verband hield met
seksualiteit. Zijn motivationele model (drive theory) stelde dat psychische energie (libido) geactiveerd kon worden door
externe en interne stimuli, leidend tot een organismische spanning. Het behoud van een constant niveau van dit libido zou
biologisch fundamenteel zijn. Eenmaal geactiveerd moest de energie tot ontlading komen, wat de balans herstelde en
plezierig was. Pleasure principle = de psychobiologische motivatie om ervaringen te herhalen die geassocieerd zijn geraakt
met spanningsreductie. Freud’s psychoseksuele theorie was meteen controversieel:
3
