Geschiedenis samenvatting periode 4
1492 = Columbus ontdekt Amerika
1602 = VOC opgericht
1750 = Begin industriële revolutie
1500 – 1800 = trans-Atlantische slavenhandel
4.1 De steden komen weer tot bloei
De opkomst van de handel
Vroege middeleeuwen = handel weg, maar vanaf de 11e eeuw leefde de handel op.
Deze opleving was voor en belangrijk deel het gevolg van de toegenomen opbrengsten in de
landbouw, dat had weer drie oorzaken:
1. Vanaf ong. 1100 ontstond het drieslagstelsel, dit leverde veel meer graan op dan het
oude tweeslagstelsel.
2. Woeste gronden werden in gebruik genomen als landbouwgrond. Deze ontginningen
leidden tot een forse toename van de hoeveelheid akkers.
3. Vanaf de late middeleeuwen gingen boeren ijzeren ploegen gebruiken, die de plaggen
niet alleen losscheurden, maar ook omkeerden. Ossen werden vervangen door paarden.
De grotere hoeveelheid voedsel had twee gevolgen:
1. De bevolking kon groeien.
2. De handel nam toe, doordat boeren hun overschotten op de lokale markten verkochten,
deze marken ontstonden op strategische punten:
- Bij bevaarbare waterwegen.
- Kruispunten van landwegen.
Op lokale markten werden regionale producten verhandeld, maar er waren ook grote
jaarmarkten. Daar zien we de opleving van de langeafstandshandel.
Italiaanse steden dreven een winstgevende handel met het Byzantijnse Rijk en het Midden-
Oosten.
Route van Italië naar Engeland = Italië – Frankrijk – Vlaanderen – Engeland.
Scandinavië en het Oostzeegebied was aangesloten op dit grote handelsnetwerk.
Handel Oostzee moederhandel, uit deze handel ontstaat specialisatie en is de basis van het
Nederlandse Rijkdom.
De opbloei van de handel had verschillende gevolgen:
1. Handelssteden gingen nauw met elkaar samenwerken, zo ontstond in de 12e eeuw de
Hanze. De aangesloten steden hielpen elkaar bij de bescherming van reizende
kooplieden en gaven elkaar handelsvoordelen.
Nederland: Deventer, Kampen en Zwolle.
Specerijen: graan, wol, wijn, textiel en vis.
2. Koningen en andere landsheren gingen zich actief met de handel bemoeien . Omdat
markten de welvaart in een gebied stimuleerden, probeerden landsheren de handel in
hun gebied te bevorderen. De landsheren gaven hun leenmannen opdracht te zorgen
voor toezicht langs de wegen en voor orde en veiligheid op de markten zelf.
3. Er ontstond een groeiende vraag naar geld. Voor midden 13e eeuw zilveren munten, na
midden 13e eeuw ook gouden munten. Dit zorgde voor de geldeconomie en de
geldhandel in ontwikkeling.
De stad herleeft
In de late middeleeuwen zien we steeds meer steden in Europa, dat komt vooral door de
toegenomen handel.
Handelaren vormden namelijk handelsgemeenschappen op plaatsen:
- Waar relatief rijke afnemers zaten, zoals een adellijk hof, een militaire vesting of een
klooster.
- Die goed bereikbaar waren, bijvoorbeeld waterwegen of kruispunten van handelsroutes.
, Ambachtslieden konden hier (handelsgemeenschap) gemakkelijk aan grondstoffen komen om
meubels te timmeren, paarden te beslaan of kleding te maken. Hun waren konden zij hier
makkelijker afzetten dan op het platteland.
Bewoners begonnen te onderhandelen met de landsheer in het gebied, hierdoor waren deze
gemeenschappen geen eenvoudige nederzettingen met handelaren en ambachtslieden meer.
De bewoners vroegen om speciale voorrechten/ privileges:
- Het recht om een (jaar)markt te houden.
- Eigen rechtspraak te regelen.
- Tolvrijheid, daarbij hoefden de kooplieden geen belasting meer te betalen als zij hun
handelswaar door het gebied van de heer vervoerden.
- Het recht een verdedigingsmuur om hun nederzetting te leggen.
Kregen zij een van deze rechten = stadsrecht. Stad met stadsrechten was relatief onafhankelijk
van de heer.
In een middeleeuwse stad werd onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen bewoners.
De voornaamste hadden burgerrecht, samen vormden zijn de burgerij. Rijke en machtige families
die de belangrijkste bestuursfunctie vervulden waren de patriciërs. Eerst waren dat vooral
kooplieden, later ook ambachtslieden.
Mensen zonder burgerrecht, veelal armere, ongeschoolde arbeiders, sjouwwerk. Vaak waren dit
mensen die voor het werk op het platteland niet meer nodig waren en dus naar de stad gingen.
Er ontstond meer concurrentie doordat er meer stedelingen kwamen. Om dit te voorkomen
kwamen er verenigingen, dit was een gilde. In een gilde hadden zij allemaal hetzelfde beroep.
Door de groeiende zelfstandigheid van de steden nam de macht van de adel af en verzwakte het
feodale stelsel.
De burgers in de stad konden zichzelf beschermen en kochten hun vrijheid door belasting aan de
landsheer te betalen.
5.2 Europeanen ontdekken de wereld
Europa verkent de wereld
Hoe kwam het dat de Europeanen juist in deze tijd (14e, 15e en 16e eeuw) de wereldzeeën gingen
bevaren?
1. Een oorzaak is dat de handelsroutes via het Aziatische vasteland minder toegankelijk
werden is de ineenstorting van het Mongoolse Rijk. In de 13e eeuw beschermde het rijk
een groot handelsnetwerk, dat Europa verbond met India en andere gebieden in Azië.
Maar aan het einde van de 13e eeuw begon het rijk uit elkaar te vallen door het bestuur.
Daarbij kwam ook nog het uitbreken van een pestepidemie, die van China tot Europa
bijna een derde van de bevolking het leven kostte.
Een andere belemmering was het Ottomaanse Rijk, hij vroeg steeds hogere
handelsbelastingen. Europeanen zochten dus andere routes naar ‘Indië’.
2. Een tweede oorzaak was dat het technisch mogelijk werd om over zee te varen en veilig
terug te keren. Aan het einde van de middeleeuwen werden schepen anders gebouwd.
Ze werden sneller, wendbaarder en zeewaardiger. Koers bepalen = Chinezen kompas.
Betere instrumenten voor de positie op zee = Arabische wereld.
3. Derde oorzaak is de wil van christelijke vorsten om andere volken te bekeren tot het
christelijke geloof. Er gingen altijd geestelijke mee op schepen, nieuwe gebieden konden
zij overtuigen om te geloven in het christendom.
Armeren gingen ook mee op zich te kunnen vestigen in een nieuw of rijkere gebied.
Dit allemaal zijn de ontdekkingsreizen. Ontdekkingsreizigers:
Vasco de Gama = India, via Afrika
Willem Barendz (nl) = India, via noordelijke poolcirkel. Bleef vast zitten op Nova Zembla.
Amerika = Columbus
Ontdekkingsreizen levert in Europa veel kennis en rijkdom op.
De wereld blijkt groter en anders dan gedacht
