Persoonlijkheidsleer – Samenvatting
Zimbardo, P., & Johnson, R. (2017). Psychologie: Een inleiding (8ste editie).
Amsterdam: Pearson Benelux B.V.
PERSOONLIJKHEID
Hoofdstuk 10: Persoonlijkheid: theorieën van de gehele persoon
- Persoonlijkheid zijn de psychologische eigenschappen die een zekere continuïteit
verlenen aan het gedrag van een individu in verschillende situaties en op
verschillende momenten. We kunnen persoonlijkheid beschouwen als de rode
draad in ons leven.
- Persoonlijkheidsleer is dus de psychologie van individuele verschillen: wat maakt
dat we anders denken, ons anders voelen en andere dingen doen dan anderen in
dezelfde situatie?
- Theoretische verklaringen over wat persoonlijkheid is
- Overzichtelijk beeld wilt hebben van de huidige persoonlijkheidskenmerken van
een individu theorieën over temperamenten, trekken of typen
- Manier zoeken om iemand te begrijpen psychodynamische, humanistische,
existentiële of de sociaal-cognitieve persoonlijkheidstheorieën
- De manier waarop individuen elkaar begrijpen impliciete
persoonlijkheidstheorieën
- Of mensen overal ter wereld elkaar op dezelfde manier begrijpen
cross-culturele onderzoek naar persoonlijkheid
10.1 Door welke krachten wordt de persoonlijkheid gevormd?
- Persoonlijkheid maakt ons niet alleen menselijk, maar door onze persoonlijkheid
verschillen we ook van alle andere mensen. We kunnen persoonlijkheid
beschouwen als de ‘standaardinstellingen’ van ons unieke patroon van motieven,
emoties en percepties in combinatie met de aangeleerde schema’s die we
toepassen om onszelf en onze wereld te begrijpen.
- De persoonlijkheid wordt gevormd door de gecombineerde krachten van
biologische, situationele en psychologische processen, die allemaal in een
context van sociaal-culturele en ontwikkelingsfactoren zijn ingebed.
10.1.1 Biologie, menselijke natuur en persoonlijkheid
- Het aanwijzen van een zondebok Het oude Hebreeuwse ritueel waarbij de
zonden van een stam symbolisch werden overgedragen op een bok die de woestijn
in wereld gedreven om te sterven.
- Onze hersenen lijken te bestaan uit een verzameling ‘modulen’. Deze modulen
hebben zich gespecialiseerd (aangepast aan) de realisatie van een specifiek doel.
Seks, agressie, honger, affiliatie, dorst en prestaties: elk motief is een
afzonderlijke module in de hersenen en de manier waarop een motief ons
beïnvloedt, vormt een doel van die eenheid die we ‘persoonlijkheid’ noemen.
10.1.2 De effecten van nurture: persoonlijkheid en de omgeving
- Ons gedrag wordt voor een belangrijk deel gevormd door de principes van
, behavioristische conditionering, cognitief leren en sociale psychologie.
- Persoon-situatiecontroversie/persoon-situatiedebat: een theoretische discussie
over de relatieve invloed van persoonlijkheidskenmerken van de omgeving op
gedrag.
10.1.3 De effecten van nature: karakter en psychische processen
- We moeten al onze ervaringen door een reeks interne mentale ‘filters’ laten lopen;
deze filters representeren kernelementen van de persoonlijkheid.
- Beschrijvende persoonlijkheidstheorie bij dit type theorie ligt de nadruk op
betrekkelijk stabiele persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken van een individu.
- Procestheorieën gaan verder dan de beschrijving en verklaren de persoonlijkheid in
termen van de interne persoonlijkheidsprocessen.
10.1.4 Sociale en culturele bijdragen aan de persoonlijkheid
- Persoonlijkheidstheorie is op zichzelf een westerse (Euro-Amerikaanse) uitvinding.
- De meest controversiële en invloedrijke theorieën over persoonlijkheid zijn
ontwikkeld door mensen die zijn opgeleid in het denkkader van de westerse sociale
wetenschappen.
- De meeste niet-westerse perspectieven op persoonlijkheid zijn sterk geworteld in
religie.
- We kunnen mensen over de hele wereld aan de hand van slechts enkele
elementaire persoonlijkheidskenmerken beschrijven.
- Individualisme Degenen die opvallen in de menigte door hun talent, intelligentie
of atletisch vermogen worden beloond Verenigde Staten en andere westerse
landen.
- Collectivisme Mensen worden beloond als ze in de groep passen en de sociale
harmonie bevorderen Azië, Afrika, Zuid-Amerika en het Midden-Oosten.
- Binnen alle culturen, individualistische en collectivistische, hebben sociale relaties
een enorme invloed op de persoonlijkheid. Voor een belangrijk deel wordt wie je
bent bepaald door degenen met wie je omging toen je opgroeide. Je
persoonlijkheid is voor een deel een creatie van anderen.
10.2 Uit welke blijvende patronen of disposities bestaat onze persoonlijkheid?
- Sommige persoonlijkheidstheoretici proberen mensen te beschrijven in termen van
enkele elementaire temperamenten: globale disposities van de persoonlijkheid
(‘extravert’ of ‘verlegen) met een sterk biologische basis. Anderen kijken liever naar
combinaties van karaktertrekken, die meestal als meervoudige dimensies van de
persoonlijkheid worden beschouwd. Meestal wordt gedacht dat deze
karaktertrekken (bijv. vriendelijk tegenover onvriendelijk) in sterke mate door de
ervaringen (leren) worden beïnvloed dan het temperament. Anderen delen mensen
in aan de hand van persoonlijkheidstypen.
- Volgens alle dispositionele theorieën bestaat er een kleine groep van
persoonlijkheidskenmerken die temperamenten, karaktertrekken of typen worden
genoemd; het individu vertoont met betrekking tot deze kenmerken gedurende zijn
hele leven een consistent beeld.
- Temperament, karaktertrek en type hebben enige overlap Dispositionele
, theorieën: Een verzamelnaam voor benaderingen van de persoonlijkheid op basis
van temperament, karaktertrekken en persoonlijkheidstypen.
10.2.1 Persoonlijkheid en temperament
- Temperament: De biologisch bepaalde persoonlijkheidsposities die al in de vroege
jeugd waarneembaar zijn en die de snelheid en intensiteit van emotionele reacties
en overheersende stemming van een individu bepalen. Meestal één of twee
dominante en blijvende thema’s. Deze zijn typerend voor iemands persoonlijkheid.
Temperament en neurotransmitters?
- ‘We hebben allemaal dezelfde neurotransmitters, maar bij elk van ons is de
verhouding net weer even anders.’ Dat is de oorzaak van een groot aantal
verschillen in de temperamenten van mensen.
- Uit onderzoek komt duidelijk naar voren dat baby’s al op hun eerste levensdag
verschillend reageren op stimulatie. Ongeveer 20% is sterk responsief en
prikkelbaar, 10% reageert heel erg geremd, 35-40% blijft kalm in reactie op nieuwe
stimulatie en 10% reageert nieuwsgierig.
Gematigd door het leren?
- Erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar, doordat in eerste instantie
aangeboren eigenschappen in de loop der tijd door ervaringen worden versterkt of
afgezwakt.
10.2.2 Persoonlijkheid als verzameling karaktertrekken
- Karaktertrekken: Meervoudige, stabiele persoonlijkheidskenmerken waarvan
men aanneemt dat ze zich in het individu bevinden en die in verschillende
omstandigheden bepalend zijn voor zijn of haar gedachten en handelingen. We
zouden het kunnen beschouwen als het product van verborgen psychologische
processen; de manier waarop onze motieven, emoties en cognities gewoonlijk in
gedrag tot uiting komen.
Wat is het verschil tussen karaktertrekken en temperament?
- Temperament: Een psychologisch begrip dat verwijst naar dat gedeelte van de
persoonlijkheid dat betrokken is bij emotionele eigenschappen en de snelheid en
intensiteit van emotionele reacties. Deze eigenschap is diep in onze individuele
biologische aard geworteld en tot op zekere hoogte erfelijk. Het temperament:
Datgene waarmee je wordt geboren, maar wat slechts de basis is voor de vorming
van je karakter. Karaktertrekken: Een meerdimensionale structuur die op de basis
van het temperament rust, maar die zich later ontwikkelt en sterk door ervaringen
en door psychologische processen in de persoon wordt beïnvloed.
De ‘grote vijf’ persoonlijkheidstrekken: de vijf-factorentheorie
- Factoranalyse Een statistische techniek waarmee de onderzoeker relaties
tussen, of clusters van, items op persoonlijkheidstests kan aantonen.
- In totaal vijf dominante persoonlijkheidsfactoren ‘vijf factoren’ / ‘Big five’
- Persoonlijkheidsfactoren zijn allemaal dimensies, wat betekent dat deze
karaktertrekken gedefinieerd worden als posities op een bepaald continuüm. Voor
elke dimensie is er een aanzienlijk verschil tussen het ene uiterste en het andere.
- Open-nieuwsgierig versus gesloten-ongeïnteresseerd (openness to experience)
Open-nieuwsgierig Onderzoekende geest, nieuwsgierig en onafhankelijk
Gesloten-ongeïnteresseerd Kleingeestig, ongeïnteresseerd en fantasieloos
, - Betrouwbaar-georganiseerd versus onbetrouwbaar-chaotisch (conscientiousness)
Betrouwbaar-georganiseerd Doelgericht, vasthoudend, een sterk superego
hebbend, voorzichtig / zorgvuldig en zelfbeheersing beschikkend
Onbetrouwbaar-chaotisch Impulsief, zorgeloos en onverantwoordelijk
- Dominant-extravert versus ondergeschikt-introvert (extraversion)
Dominant-extravert Sociaal aanpassingsvermogen, assertiviteit, sociabiliteit,
onbevangenheid en zelfbewustzijn
Ondergeschikt-introvert Introversie of verlegenheid
- Warm-vertrouwend versus koel-achterdochtig (agreeableness)
Warm-vertrouwend Prosociale benadering (warme en aangename mensen)
Koel-achterdochtig Kil en negatief (antagonistisch)
- Gelijkmatig-zelfverzekerd versus nerveus-temperamentvol (neuroticism)
Gelijkmatig-zelfverzekerd Emotionele stabiliteit of emotionele controle
Nerveus-temperamentvol Angst en emotionaliteit
- Noch extreem hoge, noch extreem lage scores op beide schalen zijn ideaal.
Gematigde scores kunnen in beide richtingen adaptief zijn.
Karaktertrekken beoordelen met persoonlijkheidstests
- Wetenschappelijk gezien zijn de MMPI-2 en de NEO-PI te beschouwen als
uitstekende instrumenten, omdat ze over een zeer hoge betrouwbaarheid
beschikken en ze een goede validiteit hebben.
Betrouwbaarheid Ze zijn vrij van de invloed van toevallige factoren en leveren
consistente en stabiele scores op.
Validiteit Ze meten daadwerkelijk wat ze moeten meten.
Uitbreiding van de Big Five?
- Volgens onderzoekers zijn er niet vijf, maar zes persoonlijkheidsdimensies. De
zesde wordt ‘eerlijkheid’ of ‘integriteit’ genoemd en heeft betrekking op de mate
waarin personen oprecht, rechtvaardig en bescheiden zijn en hebzucht vermijden.
HEXACO-persoonlijkheidsvragenlijst
Positiviteit als belangrijk aspect van persoonlijkheid en welzijn
- Positiviteit: Positieve evaluaties over jezelf, je leven en je toekomst. Het is een
centrale dispositionele persoonlijkheidstrek die zowel emotionele als cognitieve
componenten bevat. Het kan worden gezien als een metafoor voor levensinstinct
Het een sterke kracht is die in dienst staat van de verbetering van de kwaliteit van
ons leven.
10.4 Welke theorieën gebruiken mensen om zichzelf en anderen te begrijpen?
10.4.3 De effecten van cultuur op onze kijk op de persoonlijkheid
- Euro-Amerikaanse culturen Individu is de basiseenheid van de maatschappij.
- Aziatische en Afrikaanse culturen Nadruk ligt op het gezin of op een ander
sociale groep.
- In collectivistische culturen zijn mensen geneigd een identiteit te vormen die op een
stabiele wijze in de groep opgaat en ze verwachten dat anderen gemotiveerd zijn
om hetzelfde te doen. In individualistische culturen denken mensen dat ze een
unieke identiteit hebben, onafhankelijk van hun sociale relaties.
- Veel aspecten van de persoonlijkheid en het gedrag zijn bepaald door de positie
